چند ماهی است که بازار برنج شرایط ملتهبی را تجربه می‌کند. برخی دلالان، برخی آمارهای اشتباه در میزان کشت برنج داخلی و برخی انحصار چند شرکت بزرگ را عامل گرانی یک‌شبه برنج می‌دانند. این شرکت‌ها کل بازار را در انحصار خود درآورده و به قیمت‌ها جهت می‌دهند.
بر اساس جدولی که بانک مرکزی از اسامی شرکت‌های دریافت‌کننده ارز دولتی منتشر کرده، واردات برنج در انحصار چندین شرکت بزرگ است. سهم مجموعه مدلل به تنهایی بالای ۴۰ درصد در کالاهای اساسی وارداتی را تشکیل می‌دهد. این تمرکز، کنترل قیمت برنج خارجی را در اختیار عده‌ای محدود قرار داده است.
این شرکت‌های بزرگ با خرید عمده و انبار کردن برنج‌های داخلی و عرضه قطره‌چکانی برنج‌های وارداتی، کمبود مصنوعی ایجاد کرده و قیمت‌ها را افزایش می‌دهند. انبار کردن حدود ۲۰۰ هزار تن برنج در گیلان، مازندران و گلستان، و عرضه قطره‌چکانی آن به بازار، موید این مطلب است. از آنجا که بخش قابل توجهی از نیاز کشور از طریق واردات (از هند، پاکستان و تایلند) تأمین می‌شود و نظارت دقیقی بر شرکت‌های واردکننده و سیاست‌های واردات و توزیع وجود ندارد، روند افزایشی قیمت‌ها ادامه دارد.
این موضوع حتی موجب انتقاد ذبیح‌الله خدائیان، رئیس سازمان بازرسی کل کشور، شد. وی گفت: نباید طراحی سامانه به گونه‌ای باشد که فقط واردکنندگان عمده و قبلی بتوانند ثبت سفارش انجام دهند؛ این رویه موجب ایجاد انحصار شده و واردات را محدود به چند فرد خاص می‌کند. از وزارت جهاد کشاورزی انتظار می‌رود نظارت جدی‌تری بر روند واردات، انبارش و توزیع برنج داشته باشد.
مهم‌ترین شرکت‌های واردکننده برنج یا فعال در واردات کالاهای اساسی (از جمله برنج) که نقش زیادی در به‌هم‌ریختن بازار و افزایش قیمت‌ها دارند، به شرح زیر است:
شامل شرکت‌های «کشت و صنعت مدلل ماهیدشت»، «نابدانه مدلل» و «آوا تجارت صبا» که به عنوان بزرگ‌ترین واردکننده نهاده‌های دامی و برنج، سهم بالایی (بالای ۴۰ درصد) در واردات کالاهای اساسی دارند.
کشت و صنعت مدلل ماهیدشت: در ۶ ماهه ابتدایی امسال، ۵۱۱ میلیون و ۱۱۴ هزار دلار (معادل ۵۷ تریلیون و ۵۰۰ میلیارد و ۳۲۵ میلیون تومان با نرخ دلار ۱۹ مهرماه ۱۱۲ هزار تومان) دریافت کرده است.
آوا تجارت صبا: شرکت مادر گروه مدلل، ۲۹۰ میلیون و ۴۴۷ هزار دلار (معادل ۳۲ تریلیون و ۷۳۵ میلیارد و ۳۹۶ میلیون و ۹۰۰ هزار تومان).
نابدانه مدلل: ۱۱۹ میلیون و ۱۲۶ هزار دلار (معادل ۱۳ تریلیون و ۵۴۶ میلیارد و ۹۵۶ میلیون و ۲۰۰ هزار تومان).
تولیدکننده و عرضه‌کننده «برنج طبیعت»، متعلق به ابوالفضل پایداری (پسر ایوب پایداری، مالک صنایع لبنی میهن). فعال در تولید و توزیع کالاهای اساسی مانند برنج، روغن، رب گوجه‌فرنگی، چای و تن ماهی. دریافت ۱۲۷ میلیون و ۹۸۵ هزار دلار (معادل ۱۴ تریلیون و ۴۵۹ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان).
مجوز واردات کلیه کالاهای اساسی مانند برنج، شکر و روغن خوراکی. دریافت ۱۰۳ میلیون و ۴۱ هزار دلار (معادل ۱۱ تریلیون و ۶۲۰ میلیارد و ۶۹۵ میلیون تومان).
شرکت خصوصی فعال در صنایع غذایی، مدیرعامل: محمدرضا زارع. فعال در تولید، توزیع، واردات و صادرات برنج و روغن. مالک برندهای مکنزی، خوشبخت، لایف استار و الگادو. دریافت ۲۵ میلیون و ۸۹۱ هزار دلار (معادل ۲ تریلیون و ۹۲۵ میلیارد و ۷۸۳ میلیون تومان).
عضو انجمن واردکنندگان برنج ایران، مدیریت توسط داود رنگی (مدیرعامل)، ایمان رنگی (رئیس هیئت مدیره) و امیر ابراهیم رنگی (عضو هیئت مدیره). برندهای «ماه پیشونی» و «ارمغان امید شمیلا». دریافت ۲۴ میلیون و ۳۹۸ هزار دلار (معادل ۲ تریلیون و ۷۹۶ میلیارد و ۱۷۸ میلیون تومان).
عضو انجمن واردکنندگان برنج ایران. دریافت ۲۱ میلیون و ۴۱۱ هزار دلار (معادل ۲ تریلیون و ۴۵۳ میلیارد و ۹۴ میلیون تومان).
هیئت مدیره شامل افراد خارجی: گورپریت سینگ (مدیرعامل)، پاوان دیپ (نائب رئیس هیئت مدیره) و روپ سینگ (عضو هیئت مدیره). برند «جشنواره»، فعال در واردات برنج دانه‌بلند هندی، شکر، بادام هندی و روغن‌های خوراکی با برندهایی مانند «پارس». دریافت ۱۵ میلیون و ۵۵۸ هزار دلار (معادل ۱ تریلیون و ۷۷۳ میلیارد و ۶۱۲ میلیون تومان).
مدیرعامل: محمد زین‌الدیتین ریسه. واردکننده برنج و خواروبار، به‌ویژه برنج هندی. دریافت ۱۵ میلیون و ۲۲۳ هزار دلار (معادل ۱ تریلیون و ۷۸۰ میلیارد و ۹۹۰ میلیون تومان).
عضو انجمن واردکنندگان برنج ایران، مالک: اکبر ناصری. برند «رجب» برای ادویه‌جات، حبوبات و کنجد. دریافت ۱۱ میلیون و ۴۶۸ هزار دلار.
فعال در واردات و توزیع برنج با برندهای «فردین»، «میرزا» و «آی پخت». دریافت ۱۰ میلیون و ۶۲ هزار دلار.
برند عرضه‌کننده برنج وارداتی از هند و پاکستان، مدیرعامل: محمد مهدی کربلایی. دریافت ۹ میلیون و ۹۶۰ هزار دلار.
پیشرو در تأمین و توزیع محصولات غذایی، بنیان‌گذار: محمدصدیق غلامی. برند «مژده». دریافت ۹ میلیون و ۷۶۰ هزار دلار.
واردات برنج در انحصار تعداد محدودی از شرکت‌های بزرگ قرار دارد و این تمرکز، ابزارهایی برای کنترل و مدیریت برنج خارجی در بازار فراهم می‌کند. سهم مجموعه مدلل به تنهایی بیش از ۴۰ درصد از کالاهای اساسی وارداتی را در اختیار دارد، که می‌تواند عرضه را کنترل و قیمت‌ها را در سطح بالاتری از هزینه تمام‌شده حفظ کند تا سود حداکثری تضمین شود. احتمال تبانی یا هماهنگی غیررسمی میان این شرکت‌ها برای تعیین کف قیمت افزایش می‌یابد و خبری از قیمت رقابتی نیست.
وزارت جهاد کشاورزی به عنوان نهاد متولی صدور مجوز واردات و تنظیم بازار محصولات کشاورزی و کالاهای اساسی، نقش اصلی را در ایجاد و تداوم انحصار ایفا می‌کند. اگر سهمیه واردات برنج را به طور نامتناسب به تعدادی محدود اختصاص نمی‌داد، قیمت‌ها بالا نمی‌رفت. وزیر جهاد کشاورزی با دادن حجم کلان ارزهای دولتی به چند شرکت خاص مانند «طبیعت سبز پارس کهن» (۱۲۸ میلیون دلار) یا «هرمس تجارت آفاق قشم» (۱۰۳ میلیون دلار)، شرکت‌های کوچک را از رقابت خارج کرده است. افزایش قیمت برنج و آشفتگی بازار، بیش از همه مدیون دست‌پخت وزارت جهاد کشاورزی و شخص وزیر است؛ بریز و بپاش ارزهای دولتی به شرکت‌های بزرگ، نتیجه‌ای جز بازار انحصاری ندارد و شرکت‌ها با کنترل عرضه و هماهنگی قیمتی، قیمت‌ها را برای سود خود حفظ می‌کنند.
