به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا،
پرسش خبرنگار: خانم دکتر، از نگاه روان‌شناسی ارزیابی شما از رفتار معاون بهداشت وزارت بهداشت در نشست خبری اخیر چیست؟ همچنین ویدئوی منتشرشده از عذرخواهی ایشان چه تحلیلی دارد و از منظر علمی، مولفه‌های یک عذرخواهی واقعی کدام است؟
پاسخ دکتر مریم سامانی- روانشناس: پیش از بررسی عذرخواهی، باید به ابعاد رفتاری آن نشست مطبوعاتی بپردازیم. در این چارچوب، مفهوم «ظرفیت روانی» اهمیت ویژه‌ای دارد. ظرفیت روانی یعنی توانایی فرد برای مدیریت استرس، کنترل هیجانات و اتخاذ تصمیم خردمندانه در لحظه، حتی در شرایط پیچیده.
وی افزود: فردی که ظرفیت روانی بالایی دارد، در مواجهه با انتقاد واکنش سنجیده نشان می‌دهد و رفتار منعطف و متعادل دارد. اما زمانی که ظرفیت روانی پایین باشد، فرد در برابر فشار انتقاد به‌سرعت واکنش نشان می‌دهد؛ بدون فرصت تحلیل، جملات احساسی بیان می‌کند و توجهی به پیامدهای ماندگار گفتار و رفتارش ندارد. چنین الگویی معمولاً با پرخاشگری کلامی، لحن تحکم‌آمیز و نگاه از بالا به پایین همراه است. در این وضعیت، فرد نه‌تنها بازخورد سازنده اطرافیان را نمی‌پذیرد، بلکه با ادامه رفتار خودمحورانه، فضا را ملتهب‌تر می‌کند.
دکتر مریم سامانی تاکید داشت: این نوع رفتارها اغلب ریشه در «احساس ناکافی‌بودن» دارد. فرد برای جبران این احساس به سلطه‌جویی و برتری‌طلبی روی می‌آورد و با نمایش قدرت، تلاش می‌کند خلأ درونی‌اش را پنهان کند. روانشناس آلفرد آدلر این موضوع را «عقده حقارت» می‌نامد؛ اعتقاد او بر این است که فرد برای کاهش شرم درونی، دیگران را کوچک می‌شمارد. ظرفیت روانی پایین باعث می‌شود شخص نتواند هیجان خود را تنظیم کند و احساس ناکافی‌بودن او را به رفتارهای تحقیرآمیز و واکنش‌های افراطی سوق می‌دهد.
دکتر سامانی با بیان اینکه از نشانه‌های دیگر این وضعیت، حساسیت شدید نسبت به انتقاد است افزود: فرد در مواجهه با هر بازخورد منفی، واکنشی تدافعی و خصمانه نشان می‌دهد و آن را شخصی تلقی می‌کند؛ حتی وقایع سال‌ها گذشته همچنان در ذهن او زنده و تحریک‌کننده می‌ماند.نکته قابل توجه آن است که نشست خبری درست یک روز پس از «روز جهانی سلامت روان» برگزار شد؛ روزی که فلسفه‌اش ارتقای آگاهی عمومی درباره مسائل روانی و مبارزه با برچسب‌زنی و انگ اجتماعی است. طبیعی است که خبرنگاران در چنین روزی پرسش‌هایی درباره سلامت روان، خودکشی و دیگر موضوعات حساس مطرح کنند؛ آنها در خط مقدم مواجهه با اخبار تلخ هستند و حق دارند پاسخ بخواهند.با این حال، آنچه دیدیم نه پاسخ منطقی بلکه «برچسب‌زنی» بود؛ عباراتی مانند «خبرنگارنما» یا خطاب تحقیرآمیز «الف‌بچه». در چنین فضایی، به جای گفت‌وگوی مسئولانه، تلاش برای بی‌اعتبارکردن پرسش‌گر صورت گرفت. این رویکرد نه‌تنها مشکل را حل نمی‌کند، بلکه به افزایش بی‌اعتمادی عمومی، احساس سرکوب و اضطراب جمعی دامن می‌زند؛ به‌خصوص وقتی مردم شاهدند که حتی طرح پرسش با واکنش تند مواجه می‌شود.
دکتر مریم سامانی افزود: پیامدهای اجتماعی چنین برخوردهایی جدی است. وقتی افراد در موقعیت قدرت با پرسش یا انتقاد، با پرخاش و تحقیر مواجه می‌شوند، جامعه به سمت «افسردگی جمعی»، «انفعال» و «کاهش احساس خودکارآمدی» سوق داده می‌شود. هر بار که چنین الگوهای رفتاری رخ می‌دهد، اضطراب و افسردگی عمومی افزایش می‌یابد و یکی از تبعات خطرناک، افزایش خودکشی است. پژوهش‌ها نشان می‌دهند «بی‌اعتبار کردن رسانه‌ها» به‌طور مستقیم با افزایش استرس اجتماعی و بی‌اعتمادی عمومی ارتباط دارد.
تاکید داشت: در همان نشست، مشاهده شد که برخی افراد حاضر، مانند خانمی در ردیف جلو، تلاش می‌کردند فضا را آرام و مدیریت هیجان را به جلسه بازگردانند؛ نقش او درست و به‌جا بود. خبرنگاران نیز با رعایت اخلاق حرفه‌ای از تشدید تنش خودداری کردند و به التهاب دامن نزدند. چنین رفتار حرفه‌ای باید الگویی برای همه سطوح جامعه باشد؛ در خانه، مدرسه، دانشگاه و محیط‌های اجتماعی. کرامت انسانی نباید به بهانه سن، جایگاه، ثروت یا قدرت کوچک شود؛ بسیاری از زخم‌های روانی ریشه در این بی‌توجهی دارد. شرم نیز یکی از عوامل زمینه‌ساز رفتارهای آسیب‌زا، از جمله خودکشی است.
دکتر مریم سامانی در بررسی ویدئوی منتشرشده از عذرخواهی معاون وزیر بیان داشت: باید دانست که «عذرخواهی» صرفاً یک جمله یا ژست نیست؛ یک رفتار است که زمانی رخ می‌دهد که فرد پس از فروکش کردن هیجان، به شناخت برسد که رفتارش درست نبوده است. در عذرخواهی‌های رسمی گاهی هدف تنها کاهش فشار اجتماعی و جلوگیری از انتقاد است، اما عذرخواهی واقعی چند مؤلفه اساسی دارد:
پذیرش صریح اشتباه بدون اما و اگر
همدلی با فرد یا افرادی که آسیب دیده‌اند، هم شخص مورد خطاب و هم حاضران جلسه
اقدام فوری برای جبران و دلجویی از همه افرادی که تحت فشار روانی قرار گرفته‌اند
دکتر مریم سامانی در پایان تاکید داشت: بنابراین در چنین موقعیتی، عذرخواهی واقعی باید خطاب به سه گروه باشد: فردی که مستقیماً مورد حمله قرار گرفته، خبرنگاران و رسانه‌های حاضر در جلسه، و افکار عمومی و مردم ایران. حتی کسانی که تنها یک دقیقه آن ویدئو را دیده‌اند، تحت فشار روانی قرار می‌گیرند.عذرخواهی با کلماتی مانند «شاید»، «اگر»، «احتمالاً» یا با مقصر جلوه دادن طرف مقابل معنا ندارد. عذرخواهی یعنی پذیرش مسئولیت اشتباه، نه حفظ تصویر شخصی یا فرار از انتقاد. متأسفانه در ویدئوی منتشرشده، این اصول رعایت نشده بود. در جامعه ما، چه در روابط روزمره و چه در جلسات رسمی، فرهنگ عذرخواهی صادقانه وجود ندارد؛ نه پذیرش خطا هست و نه رعایت فاکتورهای جبران. نتیجه بازتولید زخم‌های روانی و فاصله اجتماعی است.
به گزارش خبرنگار رکنا، وقوع چنین رخدادی درست در روز جهانی سلامت روان یک پیام مهم دارد: سلامت روان تنها مسئولیتی برای مردم نیست؛ مسئولان نیز نیازمند آموزش تنظیم هیجان، تاب‌آوری و سواد هیجانی هستند. رفتار هیجانی آنها اثر دومینویی در کل جامعه می‌گذارد و اعتماد، آرامش و سلامت روان جمعی را تضعیف می‌کند.
