به گارش هشمهری آنلاین، در تاریخ هوانوردی نظامی، ادعای کپی‌برداری یک طرح از طرحی دیگر همواره موضوع بحث‌های فراوانی بوده است. یکی از برجسته‌ترین نمونه‌های دهه‌های اخیر، ارتباط میان جنگنده نسل پنجم آمریکایی، اف ۳۵ بی و یک پروژه جاه‌طلبانه اما ناتمام از اواخر دوران شوروی، یعنی یاکولف یاک-۱۴۱ است. برای درک دقیق این ارتباط، باید از عبارت ساده کپی‌برداری فراتر رفته و به تحلیل فنی و بررسی زمینه تاریخی و انتقال فناوری پرداخت.
یاک ۱۴۱ ، پرچمدار تکنلوژی هوانوردی شوروی
در دهه ۱۹۷۰، نیروی دریایی شوروی با معرفی جنگنده یاک-۳۸ (Yak-۳۸ Forger) وارد عرصه هواپیماهای با قابلیت برخاست و فرود عمودی (VTOL) شد. با این حال، یاک-۳۸ یک جنگنده فروصوت با محدودیت‌های شدید در برد، سرعت و ظرفیت حمل سلاح بود. برای رفع این نواقص، دفتر طراحی یاکولف مأمور توسعه یک جنگنده رهگیر فراصوت با قابلیت عمودپرواز شد. نتیجه این تلاش، یاک-۱۴۱ بود که اولین پرواز خود را در سال ۱۹۸۷ انجام داد. در تصویر پایین یاک ۱۴۱ و یاک ۳۸، عمودپرواز های شوروی با مشاهده میکنید:
یاک-۱۴۱ یک شاهکار مهندسی در زمان خود محسوب می‌شد. راه‌حل فنی آن برای دستیابی همزمان به سرعت فراصوت و قابلیت پرواز عمودی، استفاده از یک سیستم پیشرانه ترکیبی بود:
۱. موتور اصلی (Lift/Cruise Engine): یک موتور توربوفن قدرتمند مدل Soyuz R-۷۹V-۳۰۰ با قابلیت پس‌سوز در انتهای بدنه نصب شده بود. ویژگی کلیدی این موتور، نازل متحرک آن بود که می‌توانست تا ۹۵ درجه به سمت پایین بچرخد و نیروی رانش را از حالت افقی به عمودی تغییر دهد.
۲. موتورهای لیفت (Lift-Jets): دو موتور توربوجت کوچک‌تر مدل Rybinsk RD-۴۱ به صورت عمودی درست پشت کابین خلبان نصب شده بودند. این موتورها فقط در مراحل برخاست، فرود و شناوری عمودی روشن می‌شدند تا نیروی بالابرنده اضافی در جلوی هواپیما تولید کرده و تعادل آن را حول مرکز ثقل حفظ کنند.
این پیکربندی به یاک-۱۴۱ اجازه داد تا به سرعت ۱.۷ ماخ دست یابد و در عین حال، بدون نیاز به باند پرواز، به صورت عمودی عملیات انجام دهد. این هواپیما در سال ۱۹۹۱ موفق به ثبت ۱۲ رکورد جهانی در کلاس خود شد و توانایی‌های بالقوه خود را به اثبات رساند.
فروپاشی شوروی و قربانی سیاست شدن ابرطرح هوانوردی
با وجود موفقیت‌های فنی چشمگیر، سرنوشت یاک-۱۴۱ با تحولات سیاسی گره خورد. در اکتبر ۱۹۹۱، یک حادثه در حین فرود آزمایشی بر روی ناو هواپیمابر ادمیرال گورشکوف به یکی از پیش‌نمونه‌ها آسیب جدی وارد کرد. این حادثه، همراه با بحران اقتصادی شدید و فروپاشی قریب‌الوقوع اتحاد جماهیر شوروی، منجر به قطع کامل بودجه پروژه شد. دفتر طراحی یاکولف با یک فناوری اثبات‌شده اما بدون مشتری و سرمایه باقی ماند و پروژه یاک-۱۴۱ رسماً لغو گردید.
برنامه JSF و چالش نسخه عمودپرواز اف ۳۵
همزمان در آمریکا، برنامه جنگنده تهاجمی مشترک (JSF) با هدف ساخت یک جنگنده نسل پنجم برای سه شاخه نظامی در جریان بود. چالش‌برانگیزترین بخش این برنامه، طراحی نسخه F-۳۵B با قابلیت برخاست کوتاه و فرود عمودی (STOVL) برای سپاه تفنگداران دریایی بود. شرکت لاکهید مارتین، به عنوان یکی از رقبای اصلی این برنامه، برای حل این معمای فنی پیچیده به دنبال راه‌حل‌های نوآورانه بود.
تعامل یاکولف و لاکهید مارتین، انتقال هدفمند دانش فنی
در این نقطه زمانی، مسیر دو پروژه به هم رسید. در دهه ۱۹۹۰، لاکهید مارتین به صورت رسمی وارد یک مشارکت مالی و فنی با دفتر طراحی یاکولف شد. این یک همکاری استراتژیک بود که در آن لاکهید به داده‌های فنی و تجربیات ارزشمند یاکولف از پروژه یاک-۱۴۱ دسترسی پیدا کرد. این داده‌ها شامل نتایج آزمایش‌های تونل باد، داده‌های پروازی، و مهم‌تر از همه، جزئیات طراحی سیستم پیشرانه و کنترل پرواز بود.
تأثیر کلیدی یاک-۱۴۱ بر F-۳۵B در دو حوزه اصلی قابل مشاهده است:
۱. مفهوم تعادل و پیکربندی پیشرانه: اگرچه F-۳۵B از موتورهای لیفت جداگانه مانند یاک-۱۴۱ استفاده نمی‌کند، اما از همان مفهوم پایه‌ای برای حفظ تعادل بهره می‌برد: یک منبع نیروی بالابرنده در عقب (نازل چرخان متحرک موتور اصلی) و یک منبع نیروی بالابرنده در جلو.
لاکهید این ایده را با جایگزین کردن موتورهای لیفت (که وزن مرده در پرواز افقی بودند) با یک فن بالابرنده (LiftFan) تکامل داد. این فن نیروی خود را از طریق یک شفت از موتور اصلی می‌گیرد و از نظر مهندسی، راه‌حلی بهینه‌تر است.
۲. طراحی نازل چرخان : مهم‌ترین و مستقیم‌ترین میراث فنی یاک-۱۴۱ در F-۳۵B، استفاده از مکانیزم نازل چرخان سه‌تکه (Three-Bearing Swivel Duct - ۳BSD) است. این طراحی پیشرفته که توسط مهندسان یاکولف برای به حداقل رساندن افت نیرو هنگام چرخش نازل توسعه یافته بود، توسط لاکهید مارتین خریداری، مطالعه و بهینه شد و سپس در موتور F۱۳۵ جنگنده F-۳۵B به کار گرفته شد. این مکانیزم، ستون فقرات قابلیت STOVL در F-۳۵B است.
هرچند اف ۳۵ تفاوت های بنیادینی در زمینه های طراحی، الکترونیک و اویونیک با یاک ۱۴۱ دارد ، با این حال، مشخصا تحقیقات و تکنولوژی های دخیل در پروژه یاک ۱۴۱ تاثیر شگرفی بر توسعه بخش فنی و موتور نسخه عمودپرواز اف ۳۵ گذاشتند.
در حقیقت، آنچه رخ داد یک انتقال فناوری هدفمند بود. لاکهید مارتین ، دانش فنی و تجربیات یک پروژه موفق اما متوقف‌شده را خریداری کرد تا ریسک، زمان و هزینه توسعه نسخه عمودپرواز جنگنده خود را به شدت کاهش دهد. مهندسان یاکولف مسیر دشوار اولیه را پیموده و راه‌حل‌های بنیادی را یافته بودند؛ لاکهید مارتین بر پایه آن دانش، یک راه‌حل پیشرفته‌تر و بهینه‌تر را مهندسی کرد. بنابراین، یاک-۱۴۱ به عنوان یک کاتالیزور فنی و طرح مادر شناخته می‌شود که آمریکایی ها از فناوری آن برای توسعه پرچمدار ناوگان نسل پنجم خود بهره بردند.
