همشهری آنلاین – گروه سیاسی: نشریه تخصصی آمریکایی «جنگ‌های کوچک» (Small Wars Journal) اخیرا طی گزارشی، ارزیابی ویژه‌ای از پیامدهای جنگ ۱۲ روزه در سطح منطقه، به‌ویژه در حوزه موشکی ارائه کرده که بیش از هر چیز نشان‌دهنده توان موشکی ایران است.

در این گزارش تاکید شده‌است که استفاده ایران از موشک‌های فراصوت در جنگ ۱۲ روزه، سبب شده فناوری‌ هایپرسونیک به موضوعی مرکزی در تحولات ژئوپولیتیک خلیج‌فارس تبدیل شود، چراکه استفاده ایران از این نوع موشک‌ها، کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس را به بازنگری در استراتژی‌های دفاعی خود واداشته است.

دکتر طاهر محمود آزاد، پژوهشگر دانشکده سیاست و روابط بین‌الملل دانشگاه «ریدینگ» انگلستان، در این گزارشی تحلیلی به متنوع‌تر شدن سبد خریدهای نظامی کشورهای حوزه خلیج‌فارس پس از جنگ ۱۲ روزه اشاره می‌کند. طاهر محمود آزاد، دارای مدرک دکترا در رشته مطالعات استراتژیک و هسته‌ای از دانشگاه دفاع ملی پاکستان است و تحقیقاتش بر سیاست‌های هسته‌ای، موشکی، نوسازی نظامی چین، سیاست و امنیت در مناطق هند و اقیانوسیه و خاورمیانه و امور استراتژیک جنوب‌آسیا متمرکز بوده‌است.

دغدغه کنونی کشورهای عربی

طاهر محمود آزاد در این گزارش معتقد است که جنگ ۱۲ روزه بحث‌ها درباره موشک‌های هایپرسونیک را از نشریات تخصصی نظامی به محور گفت‌وگوها درباره ژئوپلتیک خلیج‌فارس کشانده است؛ «استقرار سلاح‌های هایپرسونیک پایه ازسوی ایران، کشورهای شورای همکاری خلیج فارس را بر آن داشته تا فناوری موشکی و پدافندی خود را ارتقا دهند».

او با اشاره به اینکه تضعیف سامانه دفاعی چند لایه رژیم‌صهیونیستی توسط موشکی‌های ایرانی، کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس را به فکر فرو برده‌است، تاکید می‌کند که راه‌حل کنونی آنها، آن‌هم با توجه به سرمایه‌گذاری‌های هایپرسونیک چین و روسیه، همکاری بیشتر در زمینه دفاع هوایی و موشکی یکپارچه (IAMD) با آمریکا و تحقیقات هدفمند درباره فناوری‌های ضدهایپرسونیک است.

سامانه دفاع هوایی یکپارچه منطقه‌ای

این تحلیلگر پاکستانی در ادامه با اشاره به اینکه آمریکا از فرصت جنگ ۱۲ روزه برای پیشبرد ایده ایجاد سامانه دفاع هوایی و موشکی یکپارچه (IAMD) در منطقه استفاده کرده‌است، ادامه می‌دهد که این سامانه شامل اشتراک‌گذاری داده‌ها در زمان نیاز، برنامه‌ریزی عملیاتی مشترک و هماهنگی در استفاده از رهگیرها برای مقابله با تهدیدهای پیچیده مانند موشک‌های مانورپذیر یا با مسیر پروازی پایین است.

در این گزارش تحلیلی با اشاره به جلسات کاری مشترک اعضای شورای همکاری خلیج فارس با آمریکا در ماه می ۲۰۲۴ در ریاض باهدف تقویت همکاری‌ها دراین حوزه، تصریح شده که این همکاری مربوط به زمانی است که کشورهای خلیج‌فارس در حال بازنگری استراتژی‌های خود در برابر تهدیدهای جدید بودند، اما اکنون نگرانی‌هایی درباره حاکمیت ملی آنها، امنیت داده‌ها و تبعات سیاسی همکاری آشکار با تل‌آویو مطرح است؛ موضوعی که در شرایط کنونی به‌عنوان «چالش‌های سیاسی و امنیتی» ایجاد یک سیستم دفاع هوایی یکپارچه به‌شمار می‌آید.

برگزاری رزمایش‌های مشترک

در ادامه این گزارش به تمرینات نظامی مشترک کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس با آمریکا به‌منظور آمادگی برای تهدیدهای هایپرسونیک اشاره شده‌است:

1. آزمایش فناوری‌های جدید برای مقابله با پهپادها، موشک‌های کروز و تهدیدهای موشکی در شرایط واقعی خلیج‌فارس(عربستان و ارتش آمریکا).
2. تمرین دفاع هوایی و دریایی چندملیتی با تمرکز بر اشتراک رادار، ادغام جنگنده‌ها و رهگیری موشکی (نیروی هوایی آمریکا و نیروهای هوایی کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس).
3. تمرین دفاع هوایی زمین‌پایه برای اطمینان از هماهنگی سامانه‌هایی مانند پاتریوت و تاد (نیروی هوایی آمریکا و واحدهای زمینی کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس).

استراتژی‌های متفاوت کشورهای عربی

طاهر محمود آزاد در بخش دیگری از ارزیابی تحلیلی خود، به بررسی راهبردهای مدنظر کشورهای شورای همکاری‌ خلیج‌فارس در حوزه موشک‌های هایپرسونیک می‌پردازد و معتقد است که کشورهای این حوزه با توجه به موقعیت استراتژیک‌شان، رویکردهای متفاوتی را دراین حوزه در دستورکار دارند:

• عربستان: ریاض از خرید موشک‌های بالستیک چینی به سمت تولید داخلی حرکت کرده و زیرساخت‌های سوخت جامد را توسعه داده‌است. این کشور به دنبال مفاهیم تهاجمی هایپرسونیک است تا بتواند سامانه‌های پدافندی مدرن را دور بزند، اما همزمان بر تقویت دفاع و مدیریت نبرد نیز تمرکز دارد.
• امارات: این کشور، به‌عنوان یکی از پیشروترین کشورهای منطقه در ادغام سامانه‌های نسل جدید، از دفاع موشکی آمریکایی استفاده می‌کند. بااین‌حال، تنش‌ها با آمریکا بر سر خرید جنگنده‌های F-۳۵ نشان‌دهنده چالش‌های وابستگی به فناوری غربی است.
• قطر: تحولات اخیر اهمیت دفاع هوایی قطر را برجسته کرده‌است و دوحه به جای رقابت تسلیحاتی، بر تقویت دفاع‌های چندلایه و ادغام در شبکه دفاعی منطقه‌ای تمرکز دارد.

شرایط همکاری با چین و روسیه

«خرید فناوری‌های هایپرسونیک» یکی از راهکارهای کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس دراین حوزه به‌حساب می‌آید که طاهر محمود آزاد معتقد است این راهکار با موانع «فنی» و «سیاسی» قابل توجهی مواجه است.

در این گزارش با اشاره به اینکه چین و روسیه درحال توسعه تسلیحات هایپرسونیک و استفاده از آن برای کسب نفوذ ژئوپلیتیکی در منطقه خلیج‌فارس‌ هستند، تصریح شده‌ که موانع فنی و سیاسی مختلف، همکاری با این دو کشور را در این زمینه برای کشورهای عضو شورای همکاری چالش‌برانگیز کرده‌است.

• موانع فنی: تولید موشک‌های هایپرسونیک نیازمند مواد پیشرفته، سامانه‌های هدایت پیچیده و زیرساخت‌های آزمایشی مانند تونل‌های باد هستند که حتی آمریکا نیز در توسعه آنها با چالش مواجه است.
• موانع سیاسی: از یک‌سو برخی قوانین بین‌المللی همکاری با چین و روسیه را برای کشورهای عضو شورای همکاری دشوار می‌کند و ازسوی دیگر آمریکا احتمالاً با «تحریم» یا «کاهش همکاری اطلاعاتی» به چنین همکاری‌هایی واکنش نشان خواهد داد.

بازنگری در راهبردهای دفاعی

در ادامه این گزارش تاکید شده‌است که اگرچه تولید تسلیحات هایپرسونیک برای کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس فرصت‌هایی برای بازدارندگی فراهم می‌کند، اما هزینه‌های مالی، سیاسی و استراتژیک آنها نیز قابل‌توجه است.

طاهر محمود آزاد همچنین براین اعتقاد است که چشم‌انداز راهبردهای امنیتی کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس بیش از هر چیز بر «تقویت دفاع»، «شبکه‌سازی حسگرها» و «همکاری‌های صنعتی» متمرکز خواهد بود که نیازمند برقراری تعادل میان «فناوری» و «دیپلماسی» است.

در نتیجه‌گیری این گزارش تصریح شده‌است که جنگ ۱۲ روزه، کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس را به بازنگری در راهبردهای دفاعی خود واداشته است و موفقیت آنها در این حوزه، به توانایی‌شان در «ایجاد شبکه‌های دفاعی قوی»، «حفظ شراکت‌های راهبردی» و «مدیریت تعادل دیپلماتیک» بستگی دارد.