به گزارش همشهری آنلاین؛ دونالد ترامپ، رییس‌جمهور امریکا به تازگی از قانون جدیدی در چین که نظارت بر صادرات عناصر خاکی نادر و فناروی‌های مرتبط به استخراج و فرآوری آنها را تشدید میکند، خشمگین شده است و دیدار آتی خود را با شی‌جی‌پینگ، رییس‌جمهور چین، در نشست آپک تهدید به لغو کرده است. ترامپ در پستی به صراحت اعلام کرد که علی‌رغم تهدیدات و سختی‌ها، کاری میکند که آمریکا به سمت بومی کردن تامین این منابع نادر پیش برود. اگرچه که این امر به دلیل پیچیدگی‌های تکنولوژیکی زمان‌بر است و پیش از انکه راه حل باشد، تعمیق بحران است.
تا اینجای کار هم، لغو دیدار ترامپ و شی جی پینگ و تهدید به اعمال تعرفه 100 درصدی بر کالاهای چینی و کنترل صادراتی بر فناوری‌های حساس؛ بر بازار داخل آمریکا تاثیر منفی گذاشته و شاخص S&P 500، با بیشترین کاهش از ماه آوریل، 2 درصد افت تجربه کرده و ارزش دلار کمتر شده است.
این تنش جدید تجاری میان آمریکا و چین یک چشم‌انداز توافق تجاری میان دو طرفین را بیش از هر زمانی دور از دسترس کرده، با وجود اینکه پیش‌تر میان این دو غول اقتصادی، توافقی در زمینه همین عناصر خاکی نادر حاصل شده بود. در این گزارش انواع و ماهیت این عناصر خاکی نادر؛ اهمیت آن، چرایی انحصار چین و آسیب‌پذیری‌های آمریکا بررسی می‌شود.
عناصر نادر خاکی چه چیزهایی هستند؟
اول از همه اگر این عناصر نادر نامیده می‌شوند، به دلیل کمیابی خاص در طبیعت نیست؛ بلکه وجود گرده‌های معدنی با غلظت قابل قبول استخراج و جداسازی و فرآوری آنها با صنایع مخصوص امری است که دستیابی به این عناصر را خاص و انحصاری میکند. این عناصر به طورکلی، مجموعه ۱۷ عنصر شیمیایی هستند: ۱۵ عنصر لانتانیوم تا لوتِسیوم و دو عنصر مشابه یعنی ایتریم و اسکاندیم که خواص شیمیایی مشابهی دارند.
اهیمت در زنجیره تامین و تولید کالاها:
می‌توان اذعان کرد که در تولید قطعات الکترونیکی مصرفی و دیجیتال مانند صفحات نمایش، نور پس‌زمینه‌ی LED، قطعات حافظه، سنسورها و سایر اجزای الکترونیکی دقیق نیاز به این عناصر است.
همچنین در تولید قطعات مختلف خودروهای برقی (EV) به‌خصوص باتری‌های آن، زیرساخت‌های مربوط به انرژی پاک مانند ژنراتورهای بادی (توربین‌ها) و ژنراتورهای مغناطیسی قوی برای تبدیل انرژی بادی به الکتریکی؛ این عناصر نقش مهمی دارند.
اما یک حوزه مهم دیگر که آسیب‌پذیری آمریکا را فراتر از اقتصاد میکند و به آن جنبه امنیتی-نظامی می‌دهد؛ نقش این عناصر در صنایع مربوط به دفاع، هوافضا و تکنولوژی نظامی مانند موشک‌ها، سیستم‌های ناوبری، رادار، جستجوگرها، سیستم‌های هدایت، تجهیزات الکترونیکی حساس است.
وابستگی آمریکا به چین:
آنطور که از گزارش‌ها بر می‌آید بین سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۳، تقریباً 70% از واردات عناصر نادر آمریکا از چین تأمین شده است. طبق برخی گزارش‌ها، در سال ۲۰۲۴، سهم چین از واردات عناصر نادر آمریکا به 77% هم رسیده است. در سال ۲۰۲۳، آمریکا واردات عناصر نادر، اسکاندیم و ایتریم را تقریباً به وزن 396,967 کیلوگرم از چین وارد کرده است.
وابستگی بخش‌های نظامی آمریکا به چین:
برجسته‌ترین حوزه‌های نظامی که به این منابع نادر خاکی وابسته هستند، می‌توان به مغناطیس‌های دائمی، سنسورها، تجهیزات راداری، سیستم‌های موشکی و اپتیک اشاره کرد که نقش حیاتی در تأمین فناوری‌های نظامی دارند.
مغناطیس‌های دائمی برای موتورهای الکتریکی در سیستم‌های هدایت موشک، رادارها، تجهیزات شبیه‌سازی و حتی جستجوگرهای انفجاری کاربرد دارند.
میکروالکترونیک و سنسورها هم برای پخش‌دهنده‌ها و سنسورهای راداری که در سیستم‌های دفاعی پیشرفته مانند موشک‌ها، هواپیماهای بدون سرنشین و پهپادها استفاده می‌شود.
لوازم و تجهیزات نظامی پیشرفته در ابزارهای جنگی مانند تانک‌ها، کشتی‌ها، تجهیزات نظامی هوایی و حتی سلاح‌های هسته‌ای نیاز هستند.
چرا چین انحصار دارد؟
80% از منابع جهانی عناصر نادر به چین تعلق دارد و این کشور بزرگ‌ترین تولیدکننده و فرآوری‌کننده این مواد است امام مهم‌تر آنکه، بیش از 90% فرآوری این مواد در چین انجام می‌شود که باعث می‌شود آمریکا همچنان به واردات فرآورده‌های نهایی (مانند مغناطیس‌های نئودیمیم یا ساماریوم) وابسته باشد.
تلاش‌ها و موانع آمریکا در بومی کردن:
1-استخراج آسان اما ناکافی و همچنین فرآیند مهم و پیچیده جداسازی:
آمریکا درصدد توسعه معادنی مانند Mountain Pass در کالیفرنیا است که قادر به استخراج عناصر نادر خاکی است، اما مشکل تنها استخراج اولیه این مواد فعال نیست و بزرگ‌ترین چالش در فرآیند پردازش و جداسازی آنها به مواد خاص مورد نیاز (مانند نئودیمیم، ساماریوم و دیگر مواد مغناطیسی) است.
در بسیاری از موارد، حتی اگر منابع معدنی این عناصر در آمریکا استخراج شوند، باید به چین ارسال شوند تا فرآیندهای جداسازی، تصفیه و تبدیل به محصولات نهایی (مغناطیس‌ها، مواد نیمه‌هادی و غیره) انجام شود. به عنوان مثال، مغناطیس‌های نئودیمیم که در سیستم‌های موشکی، رادارها و تجهیزات دفاعی استفاده می‌شود، نیاز به فرآوری پیچیده دارند که در چین انجام می‌شود.
2-فقدان زیرساخت‌ها و هزینه و زمان‌بری بالا:
آمریکا برای توسعه زنجیره تأمین بومی منابع نادر خاکی نیاز به ایجاد زیرساخت‌هایی دارد که فرآیندهای مربوط به استخراج، پردازش و تبدیل این مواد را پوشش دهد. سرمایه‌گذاری در فناوری‌های فرآوری، تحقیق و توسعه و تأسیس کارخانجات جدید در آمریکا اگر هم زمانی از نظر هزینه‌ها، منطقی فرض شوند؛ قطعا زمان‌بر هستند و جهان با توجه به ابعاد مقیاس تولید در چین، همچنان در وابستگی خواهد بود. در حال حاضر، معدنی مانند Mountain Pass در آمریکا منابع نادر را استخراج میکند، اما این مواد برای فرآوری به چین ارسال می‌شوند.
3-چالش‌های زیست‌محیطی در آمریکا:
یک دلیل مهم دیگر عقب‌ماندگی آمریکا در فرآوری این عناصر خاکی نادر علی‌رغم معادن زیاد؛ چالش‌های زیست‌محیطی است. قوانین سخت‌گیرانه در آمریکا نسبت به چین و اعتراضات زیست‌محیطی مانع از توسعه سریع پروژه‌های استخراج و فرآوری است. در حالی که چین این مشکلات را کمتر تجربه کرده و در حال بهره از استانداردهای زیست‌محیطی کمتر محدودکننده است.
پیامدها برای آمریکا:
1- تهدید امنیت ملی:
کارشناسان بر این باورند که محدودیت صادرات چین می‌تواند امنیت ملی آمریکا را تهدید کند،. وابستگی به واردات این مواد از چین بخش مهمی از تولیدات دفاعی مانند جنگنده‌های F-35، سیستم‌های راداری، موشک‌ها و پهپادها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در موارد بحران یا جنگ، این وابستگی می‌تواند آسیب‌پذیری استراتژیک آمریکا را افزایش دهد.
2-افزایش قیمت‌ها از گوشی‌های هوشمند گرفته تا خودروهای برقی:
عناصر نادر خاکی بخش بزرگی از تأمین مواد اولیه برای تولید فناوری‌های پیشرفته هستند. محصولات فناوری مانند گوشی‌های هوشمند، لپ‌تاپ‌ها، ماشین‌های برقی و باتری‌ها، همگی به این مواد نیاز دارند. اگر چین صادرات این مواد را محدود کند، هزینه تولید برخی قطعات وکالاهای مهم مانند باتری‌های لیتیوم-یون و خودروهای الکتریکی که به مقدار زیادی از این مواد استفاده می‌کنند، افزایش یافته و کمبود عرضه اتفاق می‌افتد.
3-تاثیر بر سایر بخش‌های اقتصادی:
محدودیت‌های چین با واکنش اعمال تعرفه‌های بیشتر بر کالاهای چین از سوی آمریکا همراه شده است؛شود. بر تجارت جهانی تأثیر می‌گذارد و باعث بازارهای جهانی و خود آمریکا از این بحران اقتصادی آسیب ببینند.
