مهر، گروه استان ها: زرشک به عنوان یکی از محصولات استراتژیک خراسان جنوبی، پتانسیل بالایی برای توسعه اقتصادی این استان دارد. با این حال، محقق شدن این امر مستلزم توجه جدی به برندسازی این «یاقوت سرخ کویری» و رفع موانع پیش روی زرشک کاران است. مقاومت درخت زرشک در برابر کم آبی و شرایط سخت طبیعی، باعث شده تا خراسان جنوبی سهم قابل توجهی در تولید این محصول داشته باشد.
در سال های اخیر، مزارع زرشک با چالش های متعددی از جمله حمله آفات، خسارات ناشی از سرما و وزش باد مواجه شده اند. علاوه بر این، حضور دلالان در بازار خرید و فروش زرشک، به معضلی برای کشاورزان تبدیل شده که لزوم برنامه ریزی مسئولان برای مهار آن را بیش از پیش نمایان می کند.
برای کاهش نقش دلالان، اقداماتی از سوی متولیان در نظر گرفته شده که از جمله آنها می توان به خرید مستقیم زرشک از کشاورزان اشاره کرد. همچنین، برخی کشاورزان فروش زرشک تازه روی درخت را راهکاری برای کاهش وابستگی به دلالان می دانند اما بدیهی است ایجاد واحدهای بهداشتی فرآوری و ارتقای کیفیت محصول از راهکارهای موثر برای خروج دلالان از چرخه بازار است.
بنا به آمارها، سطح زیرکشت زرشک در خراسان جنوبی به ۲۷ هزار و ۱۹۶ هکتار رسیده که این استان را در جایگاه نخست کشور از نظر سطح زیرکشت و میزان تولید قرار داده است. همچنین بسته به شرایط سال‌های مختلف، این استان با تولید ۱۲۰ تا ۱۳۰ هزارتن زرشک، ۹۸ درصد تولید محصول در کشور را دارد. این در حالی است که براساس آخرین آمار اخذشده، از مجموع محصول تولیدی استان ۱۲ هزار و ۸۸۹ تن وارد فرآیند صنایع تبدیلی و غذایی شده است.
به خوبی نمایان است که تنها کمتر از ۱۱ درصد از این محصول صرف صنایع تبدیلی و غذایی می شود که شکاف عمیق در فرآوری و خام فروشی را آشکار می کند. آنچه مسلم است تمرکز بیش از حد بر تولید خام و غفلت از صنایع تبدیلی، نه یک موفقیت، که بزرگ‌ترین ضعف و چالش پیش روی اقتصاد زرشک در خراسان جنوبی است.
تکرار حکایت دلالان
یکی از کشاورزان قاینی در گفت و گو با مهر با اشاره به مشکلات پیش‌روی زرشک‌کاران بیان کرد: هر ساله زرشک کاران برای جبران هزینه‌های انجام شده در طول سال، اعم از کارگر، آبرسانی، بیمه مجبور به فروش این محصول به صورت سردرختی به دلالان می‌شوند تا بتوانند بدهی‌های حاصله را در زمان مقرر پرداخت کنند.
محمد قاسمی با بیان اینکه سال گذشته با توجه به گرمای بی‌سابقه و طوفان تولید زرشک کاهش داشت، گفت: با وجود بیمه کردن باغات متأسفانه در زمان بحران‌هایی از جمله سرما، گرما، طوفان بیمه خسارت بسیار ناچیزی پرداخت می‌کند و نبود حمایت باعث دلسردی کشاورزان می‌شود.
وی خام فروشی زرشک را از دیگر مشکلات دانست و گفت: زرشک یکی از منابع اصلی درآمدی روستاییان بوده و از مسئولان خواستاریم با راه‌اندازی صنایع تبدیلی، تکمیلی و احداث گمرک تخصصی زرشک کمک حال کشاورزان استان باشند.
حراج سود کشاورزان در باغات
یکی دیگر از کشاورزان هم در گفت و گو با مهر بیان کرد: خوشبختانه قیمت زرشک خشک نسبت به سال گذشته افزایش یافته اما بسیاری از کشاورزان زرشک سال گذشته را به دلیل نبود مکان نگهداری فروخته‌اند.
غلامی با بیان اینکه دلالان همیشه سود کشاورزان را به جیب می‌برند، گفت: حدود دو ماه گذشته هر کیلوگرم زرشک خشک و تمیز را ۳۵۰ هزار تومان فروخته‌ام اما الان به هر کیلو ۵۰۰ هزار تومان افزایش یافته است.
وی ادامه داد: اعتقادی به فروش زرشک به صورت توافقی نداریم چرا که اکثرا قیمت‌گذاری از سوی دلالان بیشتر از تعاون روستایی است.
غلامی بیان کرد: نبود بارگاه‌های زرشک خشک‌کنی در بسیاری از روستاها، فراوری زرشک و نبود صنایع تبدیلی، تکمیلی باعث حضور دلالان و خرید زرشک به صورت خام می شود که این روند، کاهش ارزش افزوده این محصول و وارد شدن خسارت به باغدار و کشاورز را به دنبال دارد.
آفت، بلای جان زرشک کاران
یکی دیگر از کشاورزان با اشاره به آفت زنگ زرشک، بیان کرد: با مشاهده آفت زنگ زرشک بر روی شاخ و برگ درخت، باید نهال برش بخورد و در صورت وجود این آفت بر روی ریشه باید به طور کامل قطع شود.
علی رستمی با بیان اینکه سم در از بین رفتن آفت زنگ زرشک اثری نداشته و با سم پاشی می‌توان از گسترش آن جلوگیری کرد، گفت: با توجه به شیوع آفات و نابودی درختان، کشاورزان از دسترنج چند ساله شان مایوس شده‌اند.
به گفته وی، نبود برخی باغداران در منطقه و رها شدن باغات، عدم استقبال کشاورزان منطقه درانجام سم باشی توسط جهاد کشاورزی از دلایل گسترش این آفت است.
وی خواستار توزیع کود و سم رایگان بین کشاورزان شد و گفت: با توجه به خشکسالی‌های چند ساله، کشاورزان خسارت‌های زیادی در بخش‌های مختلف متحمل شدند که وجود آفت ها بر مشکلات شأن افزوده است.
آن روی کم آبی در مزارع زرشک
یک کشاورز قاینی که خود در کار خریداری زرشک از دیگر کشاورزان است هم در گفت و گو با مهر بیان کرد: در حال حاضر هر کیلوگرم زرشک خشک و تمیز ۶۰۰ هزار تومان خریداری می‌شود.
یعقوبی ادامه داد: سال گذشته هر کیلو زرشک تر ۳۵ تا ۴۰ هزار تومان معامله می‌شد که امسال بسته به کیفیت محصول، ۷۰ تا ۱۰۰ هزار تومان معامله می شود.
وی کم‌آبی را مشکل اصلی پیش روی کشاورزان دانست و گفت: محصولی که آب بیشتری خورده کیفیت بهتری دارد اما محصولی که آب نخورده، سوخته است.
۲۷ هزار هکتار زیر کشت زرشک
رئیس سازمان جهاد کشاورزی هم در این خصوص گفت: خراسان جنوبی مقام اول کشور در تولید زرشک است و بسته به شرایط سال‌های مختلف، با تولید ۱۲۰ تا ۱۳۰ هزارتن زرشک ۹۸ درصد تولید این محصول را در کشور دارد.
محسن اسفندیاری ادامه داد: سطح زیرکشت زرشک در خراسان جنوبی به ۲۷ هزار و ۱۹۶ هکتار رسیده که این استان را در جایگاه نخست کشور از نظر سطح زیرکشت و میزان تولید قرار داده است.
وی با اشاره به مشکلات زرشک‌کاران بیان کرد: تغییرات اقلیم و اثرات منفی آن بر کمیت و کیفیت محصول، افزایش قیمت نهاده‌های کشاورزی و ضعف بنیه مالی باغداران، خرده مالکی و تبعات جانبی آن، گسترش آفات و امراض جدید و خشکسالی مداوم و شور شدن منابع آب و خاک از جمله مشکلات زرشک کاران استان است.
اسفندیاری با بیان اینکه کاهش سهم آب باغداران و خاموشی چاه‌های کشاورزی به دلیل ناترازی انرژی، بر مشکلات موجود افزوده است، افزود: بیماری زنگ جارویی برای نخستین‌بار در سال ۱۳۸۵ در برخی نقاط استان به‌صورت لکه‌ای گزارش شد و اکنون یکی از تهدیدات جدی برای باغات زرشک محسوب می‌شود.
سهم ناچیز فرآوری زرشک
اسفندیاری ادامه داد: تشکیل ستاد کنترل بیماری زنگ زرشک، اجرای طرح تحقیقاتی تأثیر سموم مختلف، خرید هفت دستگاه دیتا لاگر جهت ردیابی و پیش‌آگاهی از آفات و توزیع رایگان سموم مناسب برای تشویق کشاورزان به مبارزه به‌موقع از جمله اقدامات انجام شده برای مبارزه با آفت است.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی با اشاره به میزان فرآوری زرشک در استان، اظهار کرد: براساس آخرین آمار اخذشده، از مجموع محصول تولیدی استان ۱۲ هزار و ۸۸۹ تن وارد فرآیند صنایع تبدیلی و غذایی شده است.
اسفندیاری از پیگیری ثبت جهانی زرشک از طریق مرکز ترویج و توسعه فناوری زرشک و عناب استان خبر داد و افزود: این اقدام با هدف ارتقای برند و افزایش ارزش صادراتی محصول انجام می‌شود.
ایجاد اتحادیه تخصصی زرشک
احسان بیکی، رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی بیرجند هم اردیبهشت ماه سال جاری در گفت و گو با رسانه‌ها بیان کرد: خراسان جنوبی به عنوان قطب تولید زرشک بی‌دانه جهان، طی سال‌های اخیر گام‌های مؤثری در جهت توسعه صنعت زرشک برداشته است.
وی ادامه داد: با پیگیری‌های انجام‌شده در دو سال اخیر و مصوبه شورای برنامه‌ریزی و توسعه استان، گروه کاری توسعه زرشک مصوب شد و دبیری این گروه کاری به عهده اتاق بازرگانی قرار گرفت و این اقدام، نقطه عطفی در توسعه صنعت زرشک استان بوده است.
بیکی با بیان اینکه اولین حرکت مهم این گروه کاری، ایجاد اتحادیه تخصصی زرشک است که در کنار آن راه‌اندازی اتحادیه تخصصی زعفران و عناب در دستور کار قرار دارد، افزود: ایجاد اتحادیه تخصصی زرشک گامی مهم برای حل مشکلات بخش تولید و بازار این محصول به شمار می‌رود.
وی با بیان اینکه اتحادیه تخصصی زرشک در مرکز استان راه اندازی شده و به تبع آن در سایر شهرستان‌های زرشک خیز اجرایی خواهد شد، تاکید کرد: همه کارگاه‌های زرشک پاک‌کنی فاقد پروانه، پس از عضویت و اخذ پروانه، ذیل اتحادیه بیرجند فعالیت خود را آغاز می‌کنند و زمین به آنها اختصاص داده می‌شود.
پیگیری برای تاسیس گمرک تخصصی زرشک
بیکی با بیان اینکه برای راه‌اندازی گمرک تخصصی زرشک چالش‌هایی وجود دارد، تأکید کرد: متاسفانه بخش بزرگی از زرشک تولیدی استان، از سایر مبادی گمرکی کشور نظیر تهران یا مشهد صادر می‌شود و خراسان جنوبی نقشی جدی در فرآیند صادرات این محصول نداشته است.
رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی بیرجند ادامه داد: پیگیری برای تاسیس گمرک تخصصی زرشک همچنان ادامه دارد تا بتوان راهکارهایی عملی برای رفع این چالش ارائه کرد.
اگرچه اقدامات مختلفی از سوی نهادهای مربوطه در دست انجام است، اما حمایت اساسی و ریشه ای از زرشک کاران امری ضروری به نظر می رسد. انتظار می رود برنامه های تدوین شده هرچه سریع تر به مرحله اجرا درآید تا این ثروت کویری از دسترس دلالان و آفات در امان بماند.
