به گزارش همشهری آنلاین ، افزایش اخیر نرخ ارز بیش از آنکه ریشه در تغییرات واقعی عرضه و تقاضا داشته باشد، ناشی از فضای روانی ایجادشده درپی فعال‌سازی مکانیسم ماشه و نگرانی از بازگشت تحریم‌های بین‌المللی بود. این شوک سیاسی در حالی رخ داد که بازار ارز پیش‌تر در محدوده‌ای نسبتاً باثبات نوسان می‌کرد و نرخ دلار در ایام جنگ ۱۲روزه در محدوده ۱۰۰هزار تومان در رفت‌وبرگشت بود.
با آغاز موج جدید نگرانی‌ها، تقاضای محافظتی در میان فعالان اقتصادی و خانوارها افزایش یافت و دلار با شتابی تند تا سطح ۱۱۸هزارتومان پیش رفت اما از اواسط هفته گذشته، با تغییر رفتار بانک مرکزی و افزایش محسوس عرضه ارز، روند بازار تغییر جهت داد.
دو اقدام سیاستی
به‌نظر می‌رسد مهم‌ترین دلیل نزول قیمت دلار افزایش عرضه‌ها از سوی بانک مرکزی است. برخی شایعات از ورود سنگین بانک مرکزی به بازار تهران و امارات حکایت دارد.
به‌گفته فعالان بازار ارز، بانک مرکزی با ورود سنگین و هماهنگ به دو بازار غیررسمی تلاش کرده تا نرخ‌ها را در سطحی پایین‌تر تثبیت کند.
برخی منابع غیررسمی از فروش گسترده اسکناس و حواله ارزی توسط بانک مرکزی خبر می‌دهند؛ اقدامی که نه فقط از رشد بیشتر نرخ جلوگیری کرد بلکه انتظارات افزایشی را نیز تعدیل کرد. به همین دلیل، بسیاری از تحلیل‌گران احتمال ادامه روند نزولی دلار در هفته پیش‌رو را منتفی نمی‌دانند.
در کنار افزایش عرضه، سیاست جدید دولت در راه‌اندازی بازار توافقی ارز نیز در کاهش نرخ‌ها بی‌تأثیر نبوده است. در این بازار، صادرکنندگان و واردکنندگان می‌توانند با نرخ‌های توافقی معامله کنند. به‌گفته کارشناسان، این سازوکار جدید موجب افزایش شفافیت و حجم عرضه ارز در بازار آزاد شده و فاصله میان نرخ‌های رسمی و غیررسمی را کاهش داده است.
هرچند برخی از اقتصاددانان نسبت به پایداری این سیاست تردید دارند، اما اجماع عمومی این است که ورود ارزهای صادراتی به چرخه رسمی می‌تواند فشار تقاضا را در بازار آزاد کاهش دهد.
کاهش نسبت نقدینگی به دلار؛ سیگنال اصلاح بازار
تحلیل‌گران تکنیکی و بنیادی همزمان بر شاخصی به نام «ارزش دلاری نقدینگی» تأکید دارند؛ شاخصی که از تقسیم کل نقدینگی ریالی کشور بر نرخ دلار در بازار آزاد به‌دست می‌آید و در واقع دماسنج قدرت خرید اقتصاد ایران در مقیاس جهانی محسوب می‌شود.
براساس آخرین داده‌ها، این شاخص در مهرماه امسال به حدود ۱۰۵میلیارد دلار رسیده که پایین‌ترین سطح خود در ۲دهه گذشته است. این عدد از منظر اقتصادی، به معنی اشباع فروش ریال و کاهش شدید قدرت خرید داخلی در برابر دلار است. به بیان ساده‌تر، پول ملی بیش از اندازه تضعیف شده و ظرفیت جهش دوباره نرخ ارز کاهش یافته است.
به‌گفته کارشناسان، این سطح تاریخی معمولاً نشانه پایان دوره‌های صعودی شدید در بازار ارز است. تجربه زمستان ۱۳۹۱ و بهار ۱۳۹۹ نیز نشان می‌دهد که پس از رسیدن شاخص ارزش دلاری نقدینگی به کف تاریخی، بازار ارز وارد دوره‌ای از اصلاح یا ثبات نسبی شده است.
آیا رالی صعودی قیمت به پایان رسیده است؟
براساس تحلیل‌های تاریخی، بازار ارز پس از هر شوک بزرگ معمولاً دو مسیر را درپیش می‌گیرد. یا قیمت وارد دوره اصلاح قیمتی می‌شود و یا اینکه با اصلاح زمانی مواجه می‌شود. به بیان بهتر در دوره‌های اصلاح قیمت قیمت دلار با کاهش مواجه می‌شود و به سمت ارقام پایین‌تری سوق داده می‌شود اما در اصلاح زمانی قیمت در یک محدوده ساختاری نوسان می‌کند و در این محدوده‌ها تثبیت می‌شود.
مهم‌ترین رویداد در دوره‌های اصلاح زمانی قیمت دلار، تثبیت نرخ در محدوده‌ای مشخص و کاهش نوسانات است و این رویه تا زمانی که رشد طبیعی نقدینگی، نسبت ارزش دلاری را به سطح تعادلی بازگرداند ادامه خواهد داشت.
اکنون، بسیاری از تحلیل‌گران معتقدند بازار در آستانه ورود به فاز دوم است؛ یعنی دوره‌ای از آرامش نسبی و نوسان محدود که در آن قدرت سفته‌بازان کاهش یافته و انتظارات تورمی فروکش می‌کند.
علل ساختاری جهش تا مرز ۱۱۸ هزار تومان
در تحلیل چرایی جهش اخیر، نمی‌توان از ضعف‌های ساختاری اقتصاد ایران چشم‌پوشی کرد.
نخست، کاهش کیفیت ذخایر ارزی است. به‌رغم اعلام ارقام نسبتاً بالا، بخش قابل‌توجهی از ذخایر به‌دلیل محدودیت‌های تحریمی، عملاً قابل استفاده نیست. این موضوع توان بانک مرکزی برای ایفای نقش بازارساز را کاهش می‌دهد.
دوم، کسری تراز پرداخت‌ها و نوسان درآمدهای نفتی است که موجب ناپایداری عرضه ارز می‌شود.
سوم، وجود تقاضای کشش‌ناپذیر برای واردات کالاهای اساسی و مواداولیه صنعتی است که در کوتاه‌مدت قابل کاهش نیست.
در چنین بستری، هر شوک سیاسی یا تصمیم اشتباه سیاستگذار می‌تواند به سرعت بازار را به تلاطم بکشاند.
اکنون و پس از ورود سنگین بانک مرکزی و تغییر انتظارات، بازار ارز نشانه‌هایی از آرامش بروز داده است. فعالان می‌گویند حجم معاملات سفته‌بازانه کاهش یافته و نرخ‌ها در کانال ۱۱۲ هزار تومان تثبیت نسبی پیدا کرده است. با این حال، کارشناسان هشدار می‌دهند که ثبات پایدار تنها درصورتی حاصل خواهد شد که سیاستگذار از ارسال سیگنال‌های متناقض به بازار خودداری کند
اکنون بازار در نقطه‌ای حساس قرار دارد؛ از یک‌سو نرخ ارز به محدوده‌ای اشباع رسیده و انگیزه رشد کوتاه‌مدت کاهش یافته است و از سوی دیگر، بی‌اعتمادی فعالان به سیاستگذار همچنان پابرجاست.
