همشهری آنلاین- زهرا رفیعی: کوه دماوند سال‌هاست موضوع بحث کارشناسان و رسانه‌هاست. اخیراً برخی اظهار نظرها از سوی مربیان فدراسیون کوهنوردی مطرح شد که ارتفاع دماوند ۵۶۷۰ متر بوده و طی چند دهه، به دلیل کوهنوردی غیر اصولی، پاکوب شدن مسیرها و فعالیت معادن در دامنه‌های میانی، کاهش یافته است. اما بررسی‌های علمی و اندازه‌گیری‌های دقیق نشان می‌دهد این ادعا صحت ندارد.
ماجرا چه بود؟
به گزارش صدای میراث، جواد نظامدوست، موسس انجمن غار و غارشناسی ایران و مربی فدراسیون کوهنوردی ایران اعلام کرد: با توجه به نقشه‌برداری های انجام شده توسط یک تیم اتریشی که ۱۰ سال بر دماوند کار کردند و تمام این کوه اسطوره‌ای ایران را دور زدند و زمین شناسی، گیاه شناسی و هواشناسی دماوند را بررسی کردند، ارتفاعی که آن ها با دستگاه اندازه گیری ارتفاع ثبت کردند، کوه دماوند با ۵۶۷۱ متر در جهان ثبت شد. در حالی که الان نقشه اخیری که از کوه دماوند ثبت شده است، ارتفاع این کوه را ۵۶۱۰ متر مشخص کرده است. بنابراین شک نداریم که ارتفاع کوه دماوند به مرور زمان کوتاه‌تر شده است.
او علت اصلی کاهش ارتفاع دماوند را ترکیبی از فرسایش طبیعی و فعالیت‌های انسانی می‌داند. به گفته او، احداث جاده‌های متعدد در دامنه دماوند، فعالیت معادن پوکه و برداشت بی‌رویه مواد معدنی موجب تخریب و ریزش بخش‌هایی از کوه شده است. همچنین پاکوب شدن مسیرهای صعود، از بین رفتن پوشش گیاهی و فرسایش بادی باعث شده بخشی از خاک سطح کوه جابه‌جا شود.
افسانه کاهش ارتفاع دماوند و اندازه‌گیری‌های دقیق علمی
اختلاف بر سر مبنای اندازه‌گیری ارتفاع دماوند اصولا ناشی از ابزار و روش‌ها، نقطه مرجع قله، مرجع سطح دریا و فرسایش و تغییرات طبیعی نسبتا کوچک می‌تواند باشد. عبدالرضا سعادت، مدیر ژئودزی و نقشه برداری زمینی سازمان نقشه برداری کشور در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: ارتفاع دقیق دماوند ۵۶۰۹.۲ متر از سطح آب‌های آزاد بندرعباس است. اندازه‌گیری‌های انجام شده با ابزارهای دقیق GPS و شبکه‌های ترازیابی، شامل ایستگاه‌هایی در دامنه‌ها و پایه قله، با دقت میلی‌متری انجام شده و اختلاف با داده‌های قدیمی مربوط به تفاوت روش‌ها و ابزارهای اندازه‌گیری است، نه کاهش واقعی ارتفاع قله. برای مثال، اندازه‌گیری‌های «آلن باخ» حدود شصت سال پیش با تصاویر ماهواره‌ای اولیه و دقت پایین انجام شده بود، در حالی که امروز ابزارهای مدرن، ارتفاع را از نقطه پایه قله تا نوک قله به دقت چند سانتی‌متر ثبت می‌کنند. تیم نقشه برداری در سازمان که من هم در آن زمان عضوی از آنها بودم در سال ۱۳۸۵، با استفاده از ابزارهای دقیق و روش‌های ژئودتیکی، ارتفاع دماوند را ۵۶۰۹.۲ متر اندازه‌گیری کردند. در این پروژه، مبنای کار صفر ارتفاعی ایران در بندر رجایی در شهر بندرعباس بوده است؛ یعنی همان سطح آب‌های آزاد که در سراسر کشور به ایستگاه‌های ترازیابی منتقل می‌شود. ما در دامنه دماوند نیز یک ایستگاه دقیق داشتیم و از آنجا ارتفاع را تا قله محاسبه کردیم
او تاکید کرد: در گذشته، آقای آلن باخ، از متخصصان فرانسوی، حدود شصت سال پیش ارتفاع دماوند را حدود ۵۶۷۰ متر اعلام کرده بود. اما آن اندازه‌گیری نه با ابزارهای دقیق امروزی انجام شده بود و نه با مرجع ارتفاعی مشخص. روش او بر پایه تصاویر ماهواره‌ای و داده‌های تقریبی بود. بنابراین تفاوت میان ۵۶۷۰ متر و ۵۶۰۹ متر، به‌دلیل تفاوت روش‌ها و دقت ابزارهاست، نه کاهش واقعی ارتفاع دماوند. ما در سازمان نقشه‌برداری، اندازه‌گیری ارتفاع را زمینی و با دقت بسیار بالا انجام می‌دهیم. این کار یکی از سخت‌ترین فعالیت‌های فنی است، چون ارتفاع از یک ایستگاه به ایستگاه دیگر با دقت میلی‌متری و حتی کسری از میلی‌متر اندازه‌گیری می‌شود. در مورد دماوند هم ارتفاع قله از یکی از ایستگاه‌های پایه در دامنه منتقل شده و این اندازه‌گیری کاملاً دقیق است.
بیشتر بخوانید:
نقطه صفر ایران اینجاست | ارتفاع از سطح دریا در ایران از این نقطه محاسبه می شود
سالانه چند هزار نفر به دماوند صعود می کنند؟
بخشی از کوه دماوند وقف شد
یک کیسه اشرفی برای صعود به دماوند + تصاویر قدیمی از دماوند
او در توضیح اینکه صفر ارتفاعی چیست می‌گوید: در کشورهایی مثل ایران که به آب‌های آزاد دسترسی دارند، «صفر ارتفاعی» را از سطح متوسط آب‌های آزاد می‌گیرند. در ایران، این نقطه در بندرعباس (بندر شهید رجایی) تعریف شده است. ایستگاه‌های ساحلی سطح آب را به‌صورت متناوب اندازه می‌گیرند و میانگین آن به‌عنوان سطح مبنا یا صفر ارتفاعی کشور در نظر گرفته می‌شود. از آنجا، این ارتفاع به شبکه‌ای از ایستگاه‌های ترازیابی منتقل می‌شود که هر دو کیلومتر یک ایستگاه دارند؛ به‌اصطلاح «شبکه درجه یک ترازیابی کشور». این ارتفاع از بندرعباس به شهرهای مختلف مثل تهران، شیراز، تبریز و دیگر نقاط منتقل شده و یکی از شاخه‌های آن هم تا پُلور و دامنه دماوند ادامه دارد. در ایستگاه GPS پلور، ما افزایش ارتفاع سالانه حدود یک تا دو میلی‌متر را در محدوده البرز ثبت می‌کنیم. یعنی پوسته زمین در این منطقه در حال بالا آمدن است، نه پایین رفتن. این افزایش ارتفاع ناشی از فشارهای تکتونیکی است که در پوسته ایران وجود دارد و خودش عامل بسیاری از زمین‌لرزه‌هاست. در نتیجه، ما در منطقه دماوند نه‌تنها کاهش ارتفاع نداریم، بلکه اندکی افزایش ارتفاع هم مشاهده می‌شود.
عبدلرضا سعادت در مورد این سؤال که برداشت افقی از معادن می‌تواند باعث کاهش ارتفاع کوه‌هایی مثل دماوند شود یا نه گفت: از نظر علمی بعید است چنین اثری داشته باشد. مگر اینکه برداشت در مقیاس بسیار بزرگ و در محدوده نزدیک به قله انجام شود. برداشت‌های فعلی در ارتفاعات دو تا سه‌هزار متری فقط می‌توانند باعث ریزش محلی یا تغییر شکل‌های کوچک در دامنه شوند، نه کاهش ده‌ها متری ارتفاع قله. درست است که فعالیت‌های انسانی مانند کوهنوردی بی‌ضابطه، تخریب پوشش گیاهی و معدن‌کاوی می‌تواند به فرسایش خاک و آسیب به طبیعت منجر شود، اما ارتباط دادن این عوامل با کاهش ۶۰ متری ارتفاع قله علمی نیست.
او در نهایت می‌گوید: اگر هدف از طرح این موضوع، جلب توجه به لزوم حفاظت از دماوند و جلوگیری از معدن‌کاری در این منطقه باشد، ما کاملا با آن موافقیم. دماوند یک سرمایه ملی و میراث طبیعی ارزشمند است و هرگونه فعالیت انسانی در اطراف آن باید با دقت و ملاحظات زیست‌محیطی انجام شود. اما این مسئله را نباید با بحث علمی تغییر ارتفاع قله خلط کرد. عدد دقیق ارتفاع دماوند حدود ۵۶۰۹ متر از سطح آب‌های آزاد بندرعباس است و کاهش ۶۰ متری آن واقعیت علمی ندارد.
