دیدگاه اول؛ در این دیدگاه اساسا موضوع هفتم اکتبر بر اساس تئوری توطئه تحلیل می شود، باتوجه به شرایط امروز حماس و منطقه، نتایج نشان می دهد که این اتفاق علاوه براینکه یک برنامه ریزی اسرائیلی بوده، یک تله برای به دام انداختن حماس نیز بوده تا به نابودی حماس و تصرف غزه منجر شود. یعنی اساس این نظریه این است که ماجرای حمله هفتم اکتبر به دست اسرائیل و سرویس اطلاعاتی آن طراحی شده بود و حماس هم در این تله گرفتار شد. نتیجه این گرفتاری نیز درحال حاضر قابل مشاهده است و ما شاهد نابودی کامل حماس، ویرانی غزه و محاصره آن هستیم.
دیدگاه دوم؛ براساس این دیدگاه، عملیات هفت اکتبر، یک برنامه از پیش چیده شده از جانب حماس بود که دارای دستاوردهای زیادی نیز بوده است. زیرا در تاریخ اسرائیل، شکستی با این ابعاد و گستره وجود نداشته است. حتی در طول چهار جنگ با دولت های عربی، اسرائیل هرگز دچار چنین خسارتی نشده بود. اسرائیل در تاریخ خود نشان داده و به گونه ای عمل کرده که مخالفان عربی خود، جرأت نکرده اند با او وارد درگیری و جنگ شوند.
در تاریخ جنگ های اسرائیل، تابحال چنین خسارت و شکستی شکل نگرفته و اعتبار آنها تا به این اندازه از بین نرفته بوده است.
به عنوان فردی که مسائل منطقه را به صورت مداوم پایش می‌کند، معتقدم که تئوری توطئه صحیح نیست و ایراد دارد، زیرا اسرائیل برای اعتبار خود ارزش بسیاری قائل است و این موضوع را بارها ثابت کرده است، در نتیجه برای حکومتی با این ویژگی، اجازه اقدام نظامی توسط یک گروه چریکی (حماس) و با این تلفات اصلا قابل تصور نیست. یعنی اصلا نمی توان به این فکر کرد که اسرائیل برای پیش بردن یک پروژه اطلاعاتی، دست به چنین اقدامی بزند و شکستی سنگین را متحمل شود.
اما درخصوص دیدگاه دوم؛ به عقیده بنده این دیدگاه صحیح تر است و این عملیات کاملا با برنامه ریزی گروه حماس بوده. منتهی در این مورد یک ایراد وجود دارد، به نظر بنده حماس در طراحی این عملیات دچار یک غفلت شده و آن غفلت هم عدم درنظر گرفتن یک پیوست دیپلماسی و مدیریت بحران بود. تصور حماس این بود که این عملیات انجام می شود و تعدادی از اسرائیلیان را به اسارت در می آورد و با توجه به اهمیت اسرا برای اسرائیل، می توانند علاوه برتحمیل یک شکست سنگین اعتباری برای اسرائیل، تمام زندانیان اسیر شده در اسرائیل را هم آزاد کند.
از کجا می توان متوجه این عدم برنامه ریزی شد؟
اگر حماس چنین برنامه ای را طراحی کرده بود، باید در همان دو یا سه روز اول از طریق واسطه ها( مصر و قطر)، فرآیندی را طراحی می کرد تا جنگ طولانی و گسترده نشود. البته یکی دیگر از برآوردهای حماس این بود که تاب آوری اسرائیل در جنگ های کلاسیک زمان دارد و اگر از زمان خود گذر کند، اسرائیل دیگر جنگ را ادامه نحواهد داد. نمونه آن جنگ ۲۲ روزه با حماس و جنگ ۳۳ روزه با حزب الله است.
در این زمینه محاسبات حماس درست از آب در نیامد، زیرا بعد از تهاجم گسترده به اسرائیل دست به اقدامات دیپلماتیک نزد و از آن اهرم تبادل اسرا استفاده نکرد. حماس می توانست این دستاورد بزرگ نظامی را تبدیل به یک دستاورد بزرگ سیاسی کند.
نکته دیگری که حماس به آن دقت نکرد، ورود اسرائیل به یک جنگ طولانی و گسترده بود. اسرائیل در آن مقطع تصمیم گرفت که پی یک جنگ طولانی را علی رغم تمام فشار های سیاسی به تن خود بمالد و تکلیف حماس و غزه را برای همیشه روشن کند. نتانیاهو حتی به درخواست تبادل اسرا نیز بی توجهی کرد. این اتفاق باعث برهم خوردن تمامی محاسبات حماس شد. حماس می توانست پیش از شروع حملات گشترده اسرائیل فرآیند دیپلماسی را طی کند و بازی را به نفع خود تمام کند.
درکل عملیات ۷ اکتبر ۲۰۲۳ یک عملیات تمام فلسطینی ولی فاقد پیوست های دیپلماسی بود.
مهمترین فاکتور در مسئله مربوط به ایران، دو موضوع بود.
موضوع اول؛
محور مقاومت فقط منحصر به لبنان نبود، بلکه ایران بارها اعلام کرده بود در حمایت از حماس و فلسطین خواهد جنگید و از آنها حمایت خواهد کرد. اگر به این موضوع از این منظر نگاه کنیم که حمایت از حماس یک سیاست رسمی برای ایران بوده، عملا ایران دچار یک شوک عظیم و متحمل یک شکست بزرگ در این زمینه شد. باید بپذیریم که حماس به صورت کامل نابود شده است. اسرائیل بازی قدرت را برهم زده و درحال حاضر توازن قدرت در منطقه به نفع اسرائیل است. از این منظر ایران دچار یک شکست شد.
موضوع دوم؛
اشتباه دیگری که به ضرر ایران تمام شد، ورود حزب الله به این جنگ بود. البته در آن زمان حزب الله با تمام توان وارد جنگ نشد، حزب الله به گونه‌ای وارد شد که بخشی از توان نظامی اسرائیل درگیر جنوب لبنان شود و تمام آن قدرت برای حماس مصرف نشود. منتهی هنگامی که حزب الله وارد جنگ شد، اسرائیل تصمیم گرفت تا در این مقطع، داستان حزب الله لبنان را که مدت بسیار زیادی با آن دست و پنجه نرم می کرد، به پایان برساند. زیرا پس از توافق جنگ ۳۳ روزه این دو کشور کاری به یکدیگر نداشتند، حداقل به صورت رویارویی مستقیم!
از این منظر بود که حزب الله لبنان برای ایران یک سرمایه ارزشمند به شمار می‌آمد. واقعیت این است که با این ورود، ایران خسران زیادی متحمل شد. در نتیجه دست ایران در محور مقاومت خالی شد. زیرا نفر اول، دوم و سوم حزب الله از میان رفتند.
*سفیر پیشین ایران در آفریقای جنوبی
۲۱۹
