به گزارش همشهری آنلاین صنعت دارو در ایران این روزها با فشارهای اقتصادی بی‌سابقه‌ای روبه‌روست؛ از تولیدکنندگان داروهای شیمیایی گرفته تا فعالان حوزه بیوتکنولوژی، همه درگیر بحرانی عمیق‌اند. اما تولیدکنندگان داروهای بیوتکنولوژی شرایط سخت‌تری را تجربه می‌کنند؛ چراکه طی پنج سال اخیر، افزایش ۶۰۰ درصدی نرخ ارز نیمایی نه‌تنها هزینه تولید را چند برابر کرده، بلکه ادامه فعالیت بسیاری از خطوط تولید را به مرز توقف رسانده است. در کنار آن، سیاست‌های قیمت‌گذاری دستوری که قرار بود باری از دوش بیماران بردارد، حالا به شمشیر دولبه‌ای تبدیل شده که تولید را از صرفه انداخته است. با این حال، اگر همین تولید داخلی وجود نداشت، کشور ناچار بود سالانه نزدیک به ۵ میلیارد دلار برای واردات داروهای مشابه هزینه کند.
قیمت‌گذاری با تکنولوژی ۱۰۰ سال قبل
همین چند روز پیش بود که دکتر هوشمند ایلکا، نائب رئیس انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان محصولات بیوتکنولوژی پزشکی ایران در نشستی خبری از تضعیف صنعت بیوتکنولوژی پزشکی ایران خبر داد و گفت: «در این حوزه اگر از دنیا عقب بمانیم، به سال‌های قدیم برمی‌گردیم که فقط واردکننده دارو بودیم و جبران این فاصله هم آسان نخواهد بود.»
در همان نشست دکتر امین قبادی، عضو هیات مدیره این انجمن در پاسخ به سوال همشهری آنلاین درباره دلایل کمبود واکسن‌ها و انسولین‌های ایرانی توضیح داد که «تولید واکسن آنفلونزای ایرانی با چالش همراه شد و این مساله به دلیل سیاست‌های نادرست سازمان غذا و دارو رخ داد. واکسن آنفلونزای ایرانی نوترکیب است و بسیاری از کشورها به آن دسترسی ندارند. ما دانش فنی آن را داریم و می‌توانیم تولید کنیم اما قیمت‌گذاری که در سازمان غذا و دارو صورت می‌گیرد متناسب با تکنولوژی ۱۰۰ سال گذشته است و این موضوع رقابت را از ما می‌گیرد.»
او درباره مشکلات تولید انسولین هم عنوان کرده بود که ۳ شرکت داخلی تولید انسولین با کیفیت بالا را برعهده دارند اما واردات لجام‌گسیخته محصول خارجی ادامه دارد. تولیدکننده خارجی هم با وجود قیمت ۱۱ دلاری در جهان، انسولین را در ایران با ۳ دلار عرضه می‌کند چون نمی‌خواهد بازار کشور ما را از دست بدهد.
به صرفه نبودن قیمت برای تولیدکنندگان این صنعت یک سوی ماجراست و چالش جدی دیگر در حوزه ارز رخ داده. نرخ ارز نیمایی طی ۵ سال اخیر بیش از ۶۰۰درصد افزایش یافته؛ یعنی واردات هر دلار مواد اولیه‌ای که در سال ۹۸ یک واحد هزینه داشت، امروز بیش از ۶ برابر گران‌تر تمام می‌شود. حداقل دستمزد کارگران هم ۵۸۶ درصد رشد، بیش از پنج برابر شده و به زبان ساده، از سفره خانوار تا کارخانه، همه‌چیز ۵ تا ۶ برابر افزایش قیمت داشته است. در حالی که بسیاری از داروهای بیوتکنولوژی در چرخه عمر خود به صورت میانگین سالانه تنها ۱۵ تا ۲۰درصد و در بهترین حالت تا ۲۵درصد افزایش قیمت داشته‌اند و نتیجه، شکافی خطرناک میان هزینه واقعی تولید و قیمت مصوب است.
مشابه داروی خارجی، یا کمترین قیمت
بسیاری از کارشناسان صنعت دارو تاکید می‌کنند داروهای بیوتک در کل دنیا با قیمت‌های واقعی خود عرضه می‌شوند اما در ایران نسخه‌های حیاتی با قیمتی بسیار پایین‌تر از میانگین جهانی ارائه می‌شود و این در حالی است که ارزانی این داروها بیش از آنکه نشانه قدرت باشد، نشانه یک بحران پنهان است.
بررسی نرخ‌ها نشان می‌دهد که داروی بیوتک روماتولوژی در ایران تنها ۲۶۰ هزار تومان است، در حالی‌که برند خارجی در آفریقای جنوبی قیمت معادل ۴۹ میلیون تومان قیمت دارد، یعنی ۱۸۸ برابر بیشتر. داروی ام‌اس در ایران ۵۰۰ هزار تومان و در آن‌سوی مرزها ۲۵ میلیون تومان است با۵۰ برابر تفاوت قیمتی. در درمان ناباروری هم محصول ایرانی فقط ۹ درصد قیمت برند خارجی را دارد.
در چنین وضعیتی تولیدکننده با هزینه‌های چندبرابری مواد اولیه و دستمزد روبه‌روست، اما باید دارو را با قیمتی بفروشد که حتی هزینه تولید را هم پوشش نمی‌دهد.
البته که هیچ یک از فعالان صنعت معتقد به نرخ‌گذاری مناسب دارو متناسب با تورم بدون پوشش بیمه‌ای نیستند اما چنین اتفاقی رخ نمی‌دهد و حتی نرخ‌گذاری مناسب به بهانه حمایت از بیمار هم مسیر مناسبی را طی نمی‌کند و نتیجه آن چیزی جز خاموشی تدریجی تولید داخلی و قطع دسترسی بیماران به دارو نخواهد بود. چون به نظر می‌رسد بیمه‌ها از افزایش قیمت دارو هراس دارند که ریشه‌اش در نگرانی‌های مالی است. اما نپذیرفتن اصلاح قیمت‌ها، نه تنها به نفع بیمه‌ها نیست، بلکه مستقیماً تداوم درمان بیماران را به خطر می‌اندازد.
۴.۵ میلیارد صرفه‌جویی با همت داروسازان داخلی
این در حالی است که صنعت دارویی ایران در تمام این سال‌ها تلاش کرده که تولید را به گونه‌ای ادامه دهد تا هزینه و روند درمانی بیماران دچار چالش نشود و سال گذشته تولید داروهای بیولوژیک در داخل کشور منجر به صرفه‌جویی ۴.۵ میلیارد ارز شد.
دکتر هاله حامدی‌فر، رئیس هیات مدیره انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان محصولات بیوتکنولوژی پزشکی ایران چندی پیش درباره ظرفیت‌های این صنعت گفته بود «انجمن ۷۴ عضو تولیدکننده داروها، کیت‌های تشخیصی و تجهیزات و مواد و ملزومات دارد و حدود ۴۵ قلم محصول مختلف با تکنولوژی بالا، از درمان بایوسیمیلار گرفته تا واکسن‌ها در کشور تولید می‌شود.» به گفته حامدی‌فر «در مجموع ۹۹درصد محصولات دارویی بایوتک در کشور تولید می‌شود و ۶۰ درصد صادرات دارویی کشور هم متعلق به حوزه بایوتک است.»
با این وضعیت می‌توان گفت اگر تولیدکننده داخلی نبود با شرایط فعلی وضعیت ارزی در کشور، تحریم‌های ظالمانه، ناترازی‌ها و شرایط مختلف عملا امکان واردات نیز میسر نبود و بیماران در معرض آسیب جدی قرار می‌گرفتند. به همین دلیل باید دست‌اندرکاران و تصمیم‌گیرندگان حوزه‌های اقتصادی نظام سلامت و دارو آگاه باشند که سیاست تثبیت قیمت، تولید داخلی را به مرز توقف رسانده و عملا بیماران کشور از دسترسی به داروهای بیوتک داخلی هم محروم خواهند شد.
خطر اما با ادامه این روند شاخه‌های گسترده‌تری هم خواهد داشت. بیوتکنولوژی پزشکی مشتمل بر فرآیند تولید، فارماکوویژیلنس، کیفی‌سازی، مهندسی تجهیزات و مواد اولیه به سرمایه انسانی متخصص متکی است و زمانی که قیمت‌گذاری دستوری جریان نقدی را می‌خشکاند، نخستین جایی که تیغ صرفه‌جویی می‌خورد حقوق و مسیر پیشرفت نیروهای نخبه آن است. نتیجه چنین وضعیتی ابتدا خروج نیروهای انسانی و در ادامه دانش فنی و تجربه از کشور است. بازسازی چنین دانشی هم سال‌ها زمان و صدها میلیارد تومان هزینه می‌طلبد و این در حالی است که امروز با قیمت‌گذاری عقلانی می‌توان پایداری تولید و امنیت دارویی برای کشور را ایجاد کرد.
سقوط بیوتک
البته صنعت داروی شیمیایی هم گرفتار قیمت‌گذاری دستوری است اما با وجود همه محدودیت‌ها طی ۵ سال اخیر مجوز افزایش قیمت حدود ۵۰۰ تا ۶۰۰ درصدی گرفته و بخشی از هزینه‌ها را جبران کرده است. اما صنعت بیوتکنولوژی پزشکی تنها تا ۱۰۰ درصد افزایش قیمت داشته است. اختلافی که به‌خوبی نشان می‌دهد چگونه سیاست‌های فعلی، این بخش حیاتی را به لبه ورشکستگی کشانده است.
این در حالی است که تجهیزات و مواد اولیه این صنعت به شکل ارزی تامین می‌شود و علاوه بر این هزینه انرژی، بیمه، مالیات و حتی دستمزد متخصصان طی چند سال اخیر بیش از پنج برابر افزایش داشته است. اما قیمت مصوب داروهای بیوتک تقریباً منجمد مانده. کارخانه‌ها با سرمایه در گردش اندک، مواد اولیه گران‌قیمت و بدهی‌های انباشته مواجهند و دیگر توان ادامه رقابت ندارند.
در حالی مسیر صنعت به این سو رفته که در گذشته‌ای نه چندان دور دغدغه اصلی در حوزه داروی بیوتک، توسعه صنعت، اشتغال‌زایی، بومی‌سازی فناوری و افتخار ملی بود اما اکنون به دلایل ذکر شده در آستانه فروپاشی قرار گرفته است. چون تولیدکننده با قیمت‌های دستوری توان ادامه ندارد و ناچار به توقف تولید می‌شود.
کارشناسان تاکید می‌کنند اگر اصلاح قیمت‌ها بر مبنای واقعیت اقتصادی و هزینه‌های واقعی تولید انجام نشود، جان بیماران، قربانی نهایی سیاست‌های دستوری خواهد بود. به همین دلیل راه درست، نه انجماد قیمت و نه شوک ناگهانی است، بلکه اصلاحی پیش‌بینی‌پذیر و واقع‌بینانه است؛ اصلاحی که اجازه دهد تولید ادامه داشته باشد، بیمه از بحران مالی مصون بماند و بیمار، قربانی سیاست‌های غلط قیمت‌گذاری نشود.
