به گزارش خبرنگار مهر، بازار سرمایه ایران در روزهای اخیر شاهد تحولی است که بسیاری از کارشناسان آن را «بازگشت طلایی بورس» می‌نامند. رشد شاخص کل، افزایش ارزش معاملات روزانه و حضور چشمگیر سرمایه‌گذاران حقیقی و حقوقی، همگی بیانگر موج تازه‌ای از اعتماد به این بازار است. پس از دوره‌ای رکود نسبی و بی‌اعتمادی، امروز بورس تهران نه تنها توانسته جایگاه خود را در اقتصاد کشور بازیابد بلکه به گزینه‌ای جدی برای تامین مالی پروژه‌های بزرگ ملی تبدیل شده است.
این بازگشت، حاصل مجموعه‌ای از عوامل داخلی و خارجی است؛ از جمله تعدیل نرخ بهره بانکی، افزایش قیمت جهانی برخی کالاهای پایه و سیاست‌های حمایتی دولت از بازار سرمایه. در نتیجه، نقدینگی قابل‌توجهی که پیشتر به سمت بازارهای غیرمولد حرکت می‌کرد، اکنون مسیر خود را به سمت بورس تغییر داده است. این وضعیت فرصت کم‌نظیری برای استفاده از ظرفیت‌های تامین مالی بازار سرمایه فراهم کرده است.
میادین مشترک؛ اولویت راهبردی انرژی ایران
ایران به واسطه جایگاه جغرافیایی خود، ذخایر عظیم نفت و گاز را با چند کشور همسایه به اشتراک دارد. میادین مشترک نفت و گاز، به دلیل ماهیت همزمان استخراج دو کشور، اهمیت ویژه‌ای دارند؛ هر لحظه تأخیر در توسعه این میادین، به معنای واگذاری سهم ایران به طرف مقابل است. نمونه بارز این مسئله، میدان گازی «پارس جنوبی» است که هرگونه وقفه در توسعه فازهای جدید آن، فاصله برداشت ایران و قطر را افزایش می‌دهد.
در غرب و جنوب کشور، میادین آزادگان، یادآوران و آذر نیز از جمله پروژه‌هایی هستند که ظرفیت بالایی برای افزایش تولید دارند اما نیازمند سرمایه‌گذاری‌های چند میلیارد دلاری هستند. این میادین می‌توانند سهم بزرگی در درآمد ارزی ایران و امنیت انرژی منطقه ایفا کنند.
محدودیت‌های بودجه عمومی و ضرورت مسیرهای جایگزین
تامین مالی پروژه‌های عظیم انرژی عمدتاً از مسیر بودجه عمومی و قراردادهای خارجی انجام می‌شد. اما تحریم‌ها، محدودیت‌های ارزی و نیاز فزاینده به منابع برای حمایت از بخش‌های دیگر اقتصاد، باعث کاهش توان دولت در این زمینه شده است. این وضعیت، ضرورت استفاده از مسیرهای جایگزین تامین مالی را بیش از پیش آشکار کرده است.
بازار سرمایه می‌تواند این خلأ را پر کند. با طراحی اوراق انرژی مبتنی بر درآمدهای آتی میدان‌های مشترک، امکان جذب سرمایه از سرمایه‌گذاران داخلی و حتی ایرانیان خارج از کشور وجود دارد.
اوراق انرژی؛ تجربه جهانی، ظرفیت داخلی
اوراق انرژی ابزاری است که در برخی اقتصادهای پیشرو مورد استفاده قرار گرفته و کارایی آن ثابت شده است. در کشورهای آسیایی، این اوراق معمولاً مبتنی بر فروش آتی نفت یا گاز و یا قراردادهای بلندمدت عرضه انرژی به مشتریان داخلی و خارجی منتشر می‌شوند. دارندگان این اوراق از درآمدهای میدان یا پروژه مربوطه منتفع می‌شوند و در بسیاری موارد، بازده آن‌ها به قیمت جهانی انرژی وابسته است.
در ایران، ظرفیت قانونی و زیرساخت فنی برای انتشار چنین اوراق در بورس اوراق بهادار و فرابورس وجود دارد. این ابزار می‌تواند ضمن جذب نقدینگی، شفافیت اجرای پروژه‌ها را تضمین کرده و مشارکت عمومی را در توسعه زیرساخت‌های انرژی افزایش دهد.
هم‌افزایی مردم و دولت در پروژه‌های ملی
یکی از ویژگی‌های مهم اوراق انرژی این است که مردم به صورت مستقیم و قابل رصد در پروژه‌های ملی مشارکت می‌کنند. سرمایه‌گذاران حقیقی می‌توانند با خرید این اوراق، بخشی از سرمایه لازم برای حفاری چاه‌ها، احداث تاسیسات فرآورش، یا خطوط انتقال را تامین کنند و در سود پروژه شریک شوند. این مدل، علاوه بر تأمین سریع منابع، حس مالکیت اجتماعی نسبت به پروژه‌های حیاتی کشور را تقویت می‌کند.
همچنین سرمایه‌گذاران نهادی مانند صندوق‌های بازنشستگی و بیمه‌ها می‌توانند با خرید گسترده این اوراق، سرمایه‌گذاری امن و بلندمدتی را تجربه کنند. چنین اوراق به دلیل پشتوانه درآمدی تقویت‌شده، در نظام سرمایه‌گذاری داخلی جذابیت بالایی دارند.
اولویت برداشت سریع‌تر از میادین مشترک
کارشناسان انرژی تأکید دارند که در پروژه‌های میادین مشترک، «زمان» مهم‌ترین عامل است. هر ماه تأخیر ممکن است میلیون‌ها دلار درآمد را از دسترس ایران خارج کند و به سود طرف مقابل تمام شود. در حوزه گاز، این مسئله اثرات دوچندانی دارد؛ چرا که هرچه برداشت سریع‌تر انجام شود، توان صادرات افزایش یافته و جایگاه ایران در بازارهای منطقه‌ای تثبیت می‌شود.
اوراق انرژی می‌تواند سرعت توسعه این پروژه‌ها را بیشتر کند، زیرا فرآیند جذب سرمایه از بورس غالباً سریع‌تر از مذاکرات پیچیده و طولانی‌مدت با سرمایه‌گذاران خارجی است.
نقش سیاست‌گذاری و نهادهای ناظر
موفقیت انتشار اوراق انرژی نیازمند سیاست‌گذاری دقیق و شفاف توسط دولت و نهادهای مرتبط است. قوانین و مقررات مربوط به انتشار اوراق باید چارچوب‌های فنی و مالی پروژه را مشخص کند و تضمین‌های لازم برای بازپرداخت را ارائه دهد. همچنین انتشار اطلاعات پیشرفت پروژه و گزارش‌های مالی شفاف، عامل کلیدی ایجاد اعتماد میان سرمایه‌گذاران خواهد بود.
تجربه داخلی در ابزارهای مشابه
ایران پیشتر تجربه انتشار اوراق مشارکت برای پروژه‌های نفتی و زیرساختی را داشته است، اما اوراق انرژی تفاوت مهمی دارد: بازدهی آن به عملکرد واقعی تولید انرژی وابسته است و ریسک آن با پشتوانه درآمدی پروژه مدیریت می‌شود. در تجربه‌های داخلی، استقبال سرمایه‌گذاران از اوراق مشارکت پروژه‌های نفتی نشان داده که اگر طراحی و تضمین‌ها درست باشد، بازار ظرفیت قابل‌توجهی برای تامین مالی دارد.
چشم‌انداز مثبت بازار و نقش آن در جذب سرمایه
عامل مهم دیگر در موفقیت چنین طرحی، وضعیت روانی و اقتصادی بازار سرمایه است. در شرایطی که شاخص‌ها رو به رشد هستند و فعالان بازار چشم‌انداز روشنی از آینده دارند، تمایل به خرید ابزارهای جدید بیشتر خواهد شد. اکنون که بازار سرمایه در مقطع رونق قرار دارد، عرضه اوراق انرژی می‌تواند با استقبال گسترده مواجه شود.اجرای موفق مدل تامین مالی میادین مشترک از طریق اوراق انرژی، فواید گسترده‌ای دارد:
- تسریع توسعه و بهره‌برداری از میادین
- کاهش فشار مالی بر دولت
- مشارکت مستقیم مردم در پروژه‌های ملی
- ارتقاء شفافیت مالی و عملیاتی پروژه‌ها
- ایجاد بازار جدید برای ابزارهای مالی در بورس
به این ترتیب، نه تنها پروژه‌های انرژی به سرعت واکنش نشان می‌دهند، بلکه مردم نیز از ثمره آن به صورت مستقیم منتفع می‌شوند.
