مینا علیزاده: اغلب افراد طبقه متوسط دیگر نمی‌توانند لپتاپهای درخور خریداری کنند و ناچارند به سراغ لپتاپهای دست‌دوم یا استوک بروند. این تغییر رفتار مصرف‌کننده ناشی از کاهش قدرت خرید خانوار در پی افزایش نرخ دلار و تورم بالا است و نشان می‌دهد بخش قابل‌توجهی از تقاضای بازار به کالاهای جایگزین با قیمت پایین‌تر منتقل شده است. از منظر بازار این موضوع باعث افزایش رکود در بخش لپتاپهای نو و کاهش گردش مالی فروشندگان شده است. کارشناسان معتقدند تا زمانی که نرخ ارز تثبیت نشود و فشارهای ارزی کاهش نیابد، تقاضای واقعی برای لپتاپهای نو به سطح پیشین باز نخواهد گشت و رکود فعلی ادامه خواهد داشت.
اکنون که خبرهای مربوط به افزایش قیمت دلار و مکانیسم ماشه تمام بازارها را در بر گرفته است، بازار کالاهای دیجیتال نیز حال و روز خوشی ندارد و در این راستا لپ‌تاپ نیز مستثنی نبوده است. این کالا طی سال‌های گذشته چنان افزایش قیمتی را تجربه کرده است که دیگر به‌عنوان یک کالای لوکس شناخته می‌شود و عملا از سبد خرید بسیاری از خانوارها خارج شده است. این ماجرا تا آنجا ادامه‌دار است که مردم دیگر به جای تعویض لپ‌تاپ، تعمیر آن را ترجیح می‌دهند و گاه حتی توانایی ارتقای دستگاه خود را ندارند.
اکنون نیز مشاهدات میدانی حاکی از آن است که با افزایش قیمتی که در ماه‌های گذشته اتفاق افتاده است این بازار در رکود فرور فته است و در پاساژهای کامپیوتر و فروشگاه‌های بزرگ دیجیتال صدای باز و بسته شدن درِ مغازه‌ها کمتر شنیده می‌شود و فروشندگان می‌گویند که «بازار به رکود عمیق‌تری رسیده است.» یکی از فروشندگان در این باره می‌گوید: «مردم دیگه کمتر دنبال لپتاپهای برند می‌گردند. قبلا مدل‌های میان‌رده پرفروش بودند، ولی حالا بیشتر مشتری‌ها سراغ مدل‌های پایین‌تر یا حتی دستگاه‌های استوک می‌روند.»
به گفته این فروشندگان افزایش نرخ دلار و اعمال مکانیسم ماشه در هفته‌های اخیر به‌طور مستقیم بر قیمت کالاهای دیجیتال اثر گذاشته است. قیمت لپتاپهای برندهای مطرح حدود 30 درصد افزایش یافته است. یکی دیگر از فعالان بازار لپ‌تاپ در این خصوص می‌گوید: «تا همین ماه گذشته شاید امکان آن وجود داشت که با مبلغی معادل 70میلیون تومان یک لپ‌تاپ گیمینگ قابل قبول خریداری کرد، اما حالا برای خرید همان لپ‌تاپ بودجه‌ای حدود 100میلیون تومان نیاز است.»
اکنون یک لپ‌تاپ گیمینگ با حافظه 16 گیگابایت و گرافیک 8 گیگابایت 92میلیون تومان قیمت دارد. البته اعداد و ارقام در این مدل لپ‌تاپ به این حد محدود نیست و برای خرید یک لپ‌تاپ گیمینگ با رم 64 گیگابایت و گرافیک 24 گیگابایت باید حدود 650میلیون تومان (تقریبا برابر با قیمت ماشین کوییک) هزینه کرد.
در این بین فقط گیمرها تحت‌تاثیر قیمت‌ها قرار نگرفته‌اند و ادیتورهایی که به دنبال لپ‌تاپ مناسب ادیت ویدئو هستند نیز دچار مشکل شده‌اند، برای مثال لپ‌تاپی با مشخصات اس‌اس‌دی یک ترابایت، پردازنده cori-i7 و حافظه رم 32 گیگابایت و حافظه اختصاصی کارت گرافیک 8 گیگابایت حدود 158میلیون تومان قیمت دارد.
لپ‌تاپ از جمله کالاهایی است که بیشترین وابستگی را به نرخ دلار دارد، زیرا تقریبا تمامی قطعات آن وارداتی است و حتی برندهایی که مونتاژ داخلی دارند نیز به زنجیره تامین خارجی وابسته‌اند. همین موضوع باعث شده است که کوچک‌ترین نوسان در بازار ارز به‌سرعت در قیمت نهایی لپ‌تاپ منعکس شود. به گفته فروشندگان افزایش چند هزار تومانی نرخ دلار در روزهای اخیر کافی بوده تا قیمت مدل‌های پرفروش بین 2 تا 4میلیون تومان بالا برود.
از آنجا که حاشیه سود فروشندگان نیز در شرایط رکود کاهش یافته است، معمولا این افزایش مستقیما به مصرف‌کننده منتقل می‌شود. در نتیجه لپ‌تاپ بیش از سایر کالاهای دیجیتال از تحولات ارزی تاثیر می‌پذیرد و هر موج جدید در بازار دلار عملا مسیر قیمت این کالا را تعیین می‌کند. مهر ماه که معمولا به دلیل بازگشایی مدارس و دانشگاه‌ها ماه خرید لپ‌تاپ است، به گفته فروشندگان دچار یک رکود شده است.
سادینا آبایی، رئیس کمیسیون فناوری اطلاعات و ارتباطات اتاق بازرگانی ایران، در این باره به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «در حال حاضر بازار لپ‌تاپ شرایط مطلوبی ندارد. افزایش قیمت ناشی از رشد نرخ دلار و نگرانی‌های سیاسی، تاثیر مستقیمی بر قیمت نهایی این کالا گذاشته است. لپ‌تاپ به عنوان یکی از ابزارهای اصلی کار و آموزش، از جمله کالاهایی است که افزایش قیمت آن مستقیما به مصرف‌کننده فشار وارد می‌کند.»
در این میان جو روانی ناشی از مکانیسم ماشه را نباید از یاد برد؛ این مساله تا آنجا ریشه‌دار است که فروشندگان معتقدند روند صعودی قیمت لپ‌تاپ از زمانی شروع شد که مکانیسم ماشه هنوز فعال نشده بود و زمزمه‌هایی برای اجرای آن وجود داشت. در این راستا کارشناسان اقتصادی نیز معتقدند مکانیسم ماشه در عمل بیش از آنکه مستقیما بازار فناوری را هدف بگیرد از مسیر افزایش نااطمینانی سیاسی و نوسان نرخ ارز بر آن اثر می‌گذارد. انتشار خبرهای مرتبط با این موضوعات باعث بالا رفتن تقاضا برای دلار و رشد انتظارات تورمی در بازار می‌شود؛ موضوعی که بلافاصله به قیمت کالاهای وارداتی از جمله لپ‌تاپ سرایت می‌کند.
از سوی دیگر فعال شدن مکانیسم ماشه می‌تواند روند واردات را با چالش‌هایی مانند محدودیت‌های بانکی، دشواری در انتقال ارز و افزایش هزینه حمل و نقل مواجه کند. در نتیجه هم هزینه تامین کالا بالا می‌رود و هم عرضه در بازار کاهش می‌یابد. ترکیب این عوامل موجب شده است که لپ‌تاپ به‌عنوان کالایی کاملا وابسته به واردات، بیش از سایر کالاهای دیجیتال از تحولات سیاسی و ارزی تاثیر بپذیرد و هر موج جدید در بازار دلار به جهشی تازه در قیمت آن منجر شود.
برخی دیگر از فروشندگان از فراگیری خرید لپتاپهای کارکرده و دست و دوم می‌گویند. آنها معتقدند که مردم الان به جای خرید لپ‌تاپ نو سراغ دستگاه‌های کارکرده می‌روند. در این میان عده زیادی نیز فقط برای کارهای سبک و دانشجویی دنبال لپ‌تاپ هستند، نه مدل‌های گیمینگ یا حرفه‌ای. این در حالی است که برای خرید لپ‌تاپ دانشجویان باید حداقل بودجه‌ای معادل 20 تا 25میلیون تومان داشته باشند.
اکنون لپ‌تاپی با این حدود قیمت رمی معادل 8 گیگابایت دارد. کارشناسان بازار دیجیتال نیز معتقدند که افزایش نرخ ارز، کاهش قدرت خرید خانوار و رکود عمومی در بازار فناوری باعث شده تقاضا برای کالاهای دیجیتال از جمله لپ‌تاپ در رکود فرو برود. در نتیجه بازار لپ‌تاپ اکنون با چرخه‌ای معیوب مواجه است؛ افزایش نرخ ارز، افزایش قیمت کالا، کاهش تقاضا و رکود در فروش. در چنین شرایطی بسیاری از فروشندگان بار دیگر منتظر تثبیت نرخ دلار هستند تا بتوانند سیاست‌های قیمتی و خرید خود را تنظیم کنند.
تعمیرکاران نیز از افزایش مراجعه مشتریان خبر می‌دهند. یکی از آنها می‌گوید: «تعمیر لپ‌تاپ‌هایی که پنج یا شش سال عمر دارند، زیاد شده است. مردم ترجیح می‌دهند با هزینه کمتر دستگاه خود را نگه دارند، چون خرید نو برای آنها صرفه اقتصادی ندارد.»
رئیس کمیسیون فناوری اطلاعات و ارتباطات اتاق بازرگانی ایران، در این خصوص به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «بازار روزهای سختی پیش‌رو دارد. کاهش قدرت خرید مردم و تداوم نوسانات ارزی باعث شده تقاضا برای لپتاپهای نو به شدت کاهش پیدا کند.» در این راستا باید یادآور شد که چشم‌انداز فعالان بازار از قیمت لپ‌تاپ نیز همچنان افزایشی است.
در همین حال کارشناسان هشدار می‌دهند که تداوم این وضعیت می‌تواند پیامدهای گسترده‌تری برای بازار کار و آموزش نیز به همراه داشته باشد. در سال‌های اخیر لپ‌تاپ به ابزاری بسیار مهم برای انجام کارهای روزمره، فعالیت‌های آموزشی و مشاغل دورکار تبدیل شده است. اما با تبدیل‌شدن آن به کالایی لوکس دسترسی بخش بزرگی از جامعه به‌ویژه دانشجویان، فریلنسرها و صاحبان کسب‌وکارهای کوچک به این ابزار حیاتی دشوار شده است.
