همشهری آنلاین - گروه سیاسی: در ۴ اکتبر ۲۰۲۵، جنبش حماس پاسخی «مشروط» به طرح ۲۰ بندی پیشنهادشده توسط دونالد ترامپ برای آتش‌بس در غزه ارائه داد؛ واکنش‌هایی که ظرف ۲۴ ساعت گذشته در رسانه‌ها و تحلیل‌های بین‌المللی منتشر شده‌اند حول دو نکته کلیدی می‌چرخند: نخست، امید موقت به کاهش فوری خشونت‌ها و آزادسازی گروگان‌ها در صورت اجرای فاز اول، و دوم هشدار گسترده نسبت به شکنندگی بنیادین توافق در غیاب اراده و سازوکارهای روشن برای خلع سلاح، نظارت بین‌المللی و تضمین‌های عملی طرفین.
چه اتفاقی افتاد؟
دونالد ترامپ هفته جاری طرحی ۲۰ بندی برای توقف جنگ در غزه و تبادل گروگان‌ها ارائه کرد که شامل آتش‌بس فوری، تبادل کامل اسرا و تشکیل یک نهاد موقت بین‌المللی برای اداره غزه و خواست خلع سلاح حماس بود. حماس پاسخ مشروطی ارائه کرد: استقبال از بندهای مربوط به توقف جنگ و تبادل اسرا، اما درخواست توضیحات و اصلاحاتی درباره بخش‌هایی که به نظر این جنبش مبهم یا برخلاف منافع ملی فلسطین است؛ به‌ویژه درباره جدول زمانی خروج نیروهای اسرائیلی، سازوکار نظارتی بین‌المللی و شرط خلع سلاح. این واکنش به‌سرعت با استقبال سیاسی برخی دولت‌ها و اعلام خوش‌بینی رهبران خارجی از جمله توییت‌ها و پیام‌های ترامپ مواجه شد.
نقاط قوت واکنش رسانه‌ای و دیپلماتیک در ۲۴ ساعت اخیر
پولیتیکو به امکان کاهش فوری تلفات و ورود کمک‌های بشردوستانه پرداخت. تحلیلی در این پایگاه اشاره دارد که حتی یک آتش‌بس موقت و مرحله‌ای مبنی بر تبادل گروگان‌ها و ورود کمک‌ها می‌تواند به کاهش فوری تلفات و رفع بحران انسانی کمک کند، امری که برای کشورها و نهادهای امدادی حیاتی است.
گاردین به نقش میانجی‌ها و فشار منطقه‌ای اشاره داشت؛ اینکه مصر، قطر و ترکیه به‌عنوان میانجی‌هایی که کانال‌هایی با حماس و اسرائیل دارند فعال شده‌اند؛ فشار و تضمین این بازیگران می‌تواند در اجرا مؤثر باشد.
همچنین پولیتیکو به بهره‌برداری سیاسی داخلی از پیروزی ظاهری در این توافق هم اشاره کرده است. برخی چهره‌های سیاسی از جمله ترامپ پاسخ مشروط حماس را به‌سرعت به‌عنوان «نشانه پیروزی دیپلماسی» تفسیر کردند، که ممکن است در کوتاه‌مدت امتیازات سیاسی برای آنها فراهم آورد.
دلایل مطرح‌شدن «شکنندگی» توافق
۱- شرطی‌بودن و ابهام در متن پاسخ حماس: بیانیه حماس پر از شرط و ارجاع به «توضیحات لازم» و «اجماع ملی فلسطینی» است؛ این به معنی آن است که برداشت طرفین از موعد و دامنه آتش‌بس می‌تواند متفاوت باشد و اختلاف برداشت سریعاً به نقض توافق منجر شود.
۲- لاینحل ماندن مسئله خلع سلاح و حکمرانی غزه: طرح ترامپ خواستار خلع سلاح حماس و انتقال اداره غزه به نهاد موقت بین‌المللی بود؛ حماس در پاسخ صراحتا در مورد خلع سلاح تردید نشان داد. تا زمانی که سازوکار مشخص، زمان‌بندی روشن و تضمین اجرایی برای این موضوع وجود نداشته باشد، پایه‌های هر توافقی سست خواهد بود.
۳- واشنگتن‌پست با اشاره به وجود «اسپویلرها» و تضاد منافع بازیگران منطقه‌ای-داخلی به این مسئله پرداخت که جناح‌های نظامی حماس، گروه‌های مسلح محلی و بازیگران منطقه‌ای یا فرامنطقه‌ای که از ادامه درگیری سود می‌برند، می‌توانند به سرعت آتش‌بس را نقض کنند یا آن را بی‌اعتبار سازند. علاوه بر این، جبهه سیاسی در داخل اسرائیل و فشارهای جناح‌های تندرو می‌تواند هر تصمیم سیاسی برای عقب‌نشینی یا پذیرفتن آتش‌بس را دشوار کند.
۴- اعلام زودهنگام «پیروزی» سیاسی و خطر افتراق واقعیت میدانی از روایت سیاسی: اعلام‌های تند سیاسی مثل پیام‌های تبریک و تاکید بر «پیروزی» قبل از تحقق میدانی تعهدات می‌تواند باعث از دست رفتن ابزار فشار برای اجرای گام‌های بعدی شود و موقعیت دیپلماتیک دامن‌زننده‌ها را تضعیف کند در صورت شکست اجرای میدانی.
عواقب محتمل آتش‌بس؛ سناریوهای کوتاه‌مدت تا میان‌مدت
سناریوی «کاهش موقت» (پایدار برای هفته‌ها تا ماه‌ها): براساس گزارش الجزیره اگر طرفین به‌دقت فازهای اولیه (آتش‌بس محدود، تبادل گروگان‌ها، ورود کمک‌ها) را اجرا کنند و میانجی‌ها برای نظارت ناظرانی عملی بگمارند، احتمال تداوم نسبی آتش‌بس وجود دارد-اما بدون حل ریشه‌ای موضوعات ساختاری.
سناریوی «شکست سریع و بازگشت به جنگ»: در صورت عدم شفافیت در جدول زمان‌بندی، تداخل برداشت‌ها از خلع سلاح یا فشار جناح‌های تندرو در هر سوی خط، آتش‌بس می‌تواند ظرف روزها یا هفته‌های نخست فرو بریزد. چنین وضعی احتمال انتقام‌جویی، عملیات‌های تلافی‌جویانه و تشدید بحران انسانی را بالا می‌برد.
سناریوی «توافق نیم‌بند و چرخه تنش»: توافقی نیمه‌پایدار که به‌طور متناوب نقض و تجدید می‌شود؛ در این حالت، ورود کمک‌ها و آزادسازی تعدادی گروگان موجب بهبود نسبی می‌شود، اما معضل خلع سلاح و حاکمیت غزه حل نشده باقی می‌ماند و بحران سیاسی منطقه‌ای ادامه می‌یابد.
پیامدهای سیاسی-منطقه‌ای و بین‌المللی
به‌عنوان بخشی از پیامدهای توافق اسمی میان حماس و اسرائیل، نفوذ میانجی‌ها (قطر، مصر، ترکیه) ممکن است بسته به میزان موفقیت در اجرای توافق افزایش یا کاهش یابد. موفقیت می‌تواند جایگاه دیپلماتیک آنها را تقویت کند و شکست آنها را تضعیف کند.
پیامدهای داخلی اسرائیل: هر تصمیمی که به نظر برخی جناح‌های اسرائیلی «امنیتی» نباشد، امکان ایجاد بحران سیاسی در تل‌آویو را تقویت می‌کند.
تاثیر بر رقابت‌های انتخابات آمریکا و روایت‌های رسانه‌ای: اعلام‌های زودهنگام پیروزی توسط چهره‌هایی مانند ترامپ می‌تواند به عنوان برگ تبلیغاتی استفاده شود اما ریسک بازخورد منفی در صورت شکست میدانی را نیز بالا می‌برد.
پاسخ مشروط حماس به طرح ۲۰ بندی ترامپ در ۲۴ ساعت گذشته امیدی موقت برای کاهش فوری خشونت و آزادی برخی گروگان‌ها ایجاد کرده است، اما همان‌قدر که رسانه‌ها و تحلیلگران تاکید کرده‌اند، پایه‌های این توافق از حیث ساختاری شکننده است: ابهامات درباره خلع سلاح، نظارت، جدول زمان‌بندی و فشارهای داخلی-منطقه‌ای نقاطی هستند که می‌توانند به سرعت توافق را بی‌ثبات کنند. موفقیت یا شکست این دوره‌گذار نه تنها پیامدهای انسانی فوری دارد، بلکه موقعیت سیاسی و دیپلماتیک بازیگران دخیل را برای ماه‌ها و سال‌های آینده تعیین خواهد کرد.
