سد ماملو که بر روی رودخانه جاجرود در حدود ۴۵ کیلومتری شرق تهران واقع شده، یکی از ۵ سد اصلی و مهم تأمین آب شرب استان تهران است. این سازه عظیم که در سال ۱۳۸۶ به بهره‌برداری رسیده، دارای مساحت حوضه آبریزی معادل ۱۷۵۰ کیلومتر مربع و متوسط جریان آب سالانه ۲۸۳ میلیون و ۸۰۰ هزار متر مکعب است. ماملو همواره نقشی کلیدی در تأمین بخش قابل توجهی از نیازهای آبی پایتخت ایفا کرده است، اما اکنون وضعیت آن به مرحله‌ای بحرانی رسیده که زنگ خطر را برای میلیون‌ها شهروند تهرانی به صدا درآورده است.
در حال حاضر از مجموع حجم ۲۵۰ میلیون مترمکعبی مخزن سد ماملو، تنها حدود ۱۹ میلیون مترمکعب آب پشت این سد ذخیره شده است. این در حالی است که در زمان مشابه سال گذشته، حجم ذخایر آبی این سد ۳۷ میلیون مترمکعب بود. مقایسه این ارقام به وضوح نشان می‌دهد که وضعیت سد ماملو حتی از سال به شدت خشک قبلی نیز به مراتب بدتر است و روند نزولی نگران‌کننده‌ای را طی می‌کند. به عبارتی فاجعه‌بار، هم‌اکنون تنها ۸ درصد از حجم کل مخزن سد ماملو پُر از آب است و ۹۲ درصد مخزن این سد کاملاً خالی و خشک به نظر می‌رسد.
این آمار نه تنها نگران‌کننده بلکه هشداردهنده از یک بحران عمیق‌تر و گسترده‌تر در منابع آبی پایتخت و حتی فلات مرکزی ایران است. میانگین آمار ذخایر سد ماملو در شروع پاییز هر سال در آمار درازمدت ۱۰۲ میلیون مترمکعب بوده که مقایسه این رقم با میزان ذخیره فعلی این سد، نشان‌دهنده افت بی‌سابقه ۸۱ درصدی ذخایر آبی آن است. این کاهش چشمگیر و تاریخی، زنگ خطر جدی را برای مسئولین و شهروندان به صدا درآورده است.
حجم مرده مخزن سد ماملو، شامل ۲۸ میلیون مترمکعب از آب کف مخزن است که عملاً غیرقابل برداشت است. با توجه به اینکه ذخیره آبی کنونی این سد تنها ۱۹ میلیون مترمکعب است، سد ماملو رسماً از مدار بهره‌برداری خارج شده و حتی بخشی از حجم مرده مخزن خود را نیز از دست داده است. حجم مرده مخزن به بخشی از آب گفته می‌شود که امکان دریافت آن از سد تا زمانی که ورودی آب ناشی از بارش‌ها مجدداً حجم مخزن را از ۲۸ میلیون مترمکعب فراتر نبرد، وجود ندارد. این بدان معناست که حتی در صورت وجود این ۱۹ میلیون مترمکعب آب، پمپاژ و انتقال آن به شبکه آب شهری پایتخت عملاً غیرممکن است.
این وضعیت بحرانی در سد ماملو، فشار مضاعفی را بر سایر سدهای تأمین‌کننده آب شرب تهران وارد می‌کند و احتمال جیره‌بندی آب در مناطق مختلف پایتخت را بیش از پیش تقویت می‌کند، بخصوص با آغاز فصل پاییز و افزایش نیاز به ذخایر پایدار.
کارشناسان حوزه آب و محیط زیست معتقدند که کاهش بی‌سابقه ذخایر آبی، نتیجه ترکیبی از تغییرات اقلیمی، خشکسالی‌های پی‌درپی و به دنبال آن کاهش بارش‌ها، افزایش بی‌رویه جمعیت و الگوهای مصرف نامناسب، و مدیریت ناکارآمد منابع آبی است. یک کارشناس ارشد آب منطقه‌ای تهران در این خصوص هشدار داد: “ما با یک وضعیت بی‌سابقه و بسیار وخیم روبرو هستیم. سد ماملو که زمانی نقش حیاتی در تأمین آب شرق تهران و همچنین تعدیل فشار بر سایر سدها داشت، اکنون به نمادی روشن از بحران کم‌آبی کشور تبدیل شده است. شهروندان باید اهمیت صرفه‌جویی در مصرف آب را جدی‌تر از همیشه بگیرند و هر قطره آب را به دقت مدیریت کنند.”
ادامه روند فعلی و عدم بارش‌های مؤثر و کافی در پاییز و زمستان پیش‌رو، می‌تواند چالش‌های جدی‌تر و حتی بی‌سابقه‌ای را برای تأمین آب شرب تهران به وجود آورد. مسئولین امر بارها هشدار داده‌اند که در صورت عدم صرفه‌جویی و مدیریت صحیح مصرف، پایتخت با روزهای بسیار دشوار و شاید حتی بحران قطعی آب روبرو خواهد شد. ضرورت بازنگری اساسی در الگوهای مصرف فردی و شهری و همچنین اجرای طرح‌های بلندمدت مدیریت جامع منابع آب، بیش از پیش احساس می‌شود تا از تکرار چنین بحران‌هایی در آینده جلوگیری شود. اقدامات اضطراری شامل کاهش فشار آب در برخی ساعات و مناطق، و همچنین اطلاع‌رسانی مستمر و فرهنگ‌سازی در میان شهروندان برای صرفه‌جویی بیشتر، در دستور کار قرار گرفته است. آینده آب تهران، اکنون بیش از هر زمان دیگری به میزان بارش‌ها و همچنین مسئولیت‌پذیری جمعی و هوشمندانه در مصرف این مایع حیاتی وابسته است.
