به گزارش خبرنگار مهر تحریم‌های بانکی، محدودیت‌های شدید در نقل‌وانتقال ارز و نبود دسترسی به خطوط اعتباری بین‌المللی، پروژه‌های توسعه‌ای صنعت نفت ایران را در سال‌های اخیر با بحران تأمین منابع مواجه کرده است؛ بحرانی که در میادین مشترک با عراق، قطر، ترکمنستان و امارات نمود بیشتری دارد. هر گونه تعلل در عملیات برداشت از این میادین، مستقیماً به نفع طرف مقابل تمام می‌شود و سهم ایران از ذخایر زیرزمینی را کاهش می‌دهد.
مدل‌های قراردادی جدید نظیر IPC هرچند انعطاف بیشتری نسبت به قراردادهای بیع‌متقابل داشتند و برخی محدودیت‌های مالیاتی و سود را برطرف کردند، اما همچنان در ورود سرمایه از خارج ناکام ماندند. تحلیلگران مالی و نفتی اکنون از اوراق مشارکت ارزی به‌عنوان یکی از راهکارهای کارآمد و قابل‌پیاده‌سازی سخن می‌گویند؛ ابزاری که با الهام از تجربه کشورهای منطقه، امکان جذب سریع منابع خارجی بدون عبور از کانال‌های بانکی تحریم‌شده را فراهم می‌آورد.
اوراق مشارکت ارزی راه کار جذب سرمایه در شرایط تحریم
اوراق مشارکت ارزی سندی مالی است که بر مبنای درآمد ارزی حاصل از صادرات آتی نفت خام، میعانات گازی یا محصولات پالایشی منتشر می‌شود. در این مدل، شرکت ناشر — که معمولاً شرکت ملی نفت یا یک شرکت عملیاتی زیرمجموعه آن است — تعهد می‌کند که سودهای دوره‌ای و اصل سرمایه در سررسید را به یک ارز معتبر (دلار، یورو یا درهم) و از محل فروش واقعی نفت یا محصولات نفتی پرداخت کند.
این اوراق می‌تواند در دو مسیر عرضه شود:
انتشار داخلی – عرضه خارجی: ثبت اوراق در بورس انرژی ایران با امکان خرید برای سرمایه‌گذاران خارجی، همراه با نگهداری وجوه در حساب‌های ارزی خارج از کشور.
انتشار برون‌مرزی: همکاری با بورس‌های منطقه‌ای مانند دوبی، استانبول، قطر یا حتی بازارهای آفشور در هنگ‌کنگ و سنگاپور، برای عرضه مستقیم به سرمایه‌گذاران بین‌المللی.
پرداخت‌ها معمولاً در دوره‌های سه‌ماهه یا شش‌ماهه انجام می‌شود و بازخرید اصل اوراق در پایان سررسید (یک تا پنج سال) صورت می‌گیرد. وجود بازار ثانویه معامله‌پذیر باعث می‌شود سرمایه‌گذار در صورت نیاز بتواند اوراق خود را بفروشد و نقد کند.
مزایا برای سرمایه‌گذاران خارجی
کارشناسان بازار سرمایه سه مزیت کلیدی برای این ابزار برشمرده‌اند: پوشش ریسک ارزی: با پرداخت به ارز خارجی، نگرانی از کاهش ارزش ریال از بین می‌رود، سرمایه‌گذار نرخ بازده خود را بر اساس دلار یا یورو محاسبه می‌کند.
حذف موانع بانکی: جریان پرداخت از خارج و با همکاری مؤسسات مالی بین‌المللی انجام می‌شود، بنابراین تحریم‌های بانکی در مسیر سرمایه و سود قرار نمی‌گیرد.
تضمین درآمد: پشتوانه اوراق، صادرات واقعی نفت یا گاز است که به‌عنوان دارایی استراتژیک قابل اتکا شناخته می‌شود.
اهمیت راهبردی در میادین مشترک
بر اساس داده‌های رسمی، ایران و قطر در پارس جنوبی به‌طور مشترک از یک مخزن عظیم برداشت می‌کنند، اما سرعت و حجم برداشت قطر بیش از ایران است. وضعیت مشابهی در آزادگان جنوبی و میادین مشترک غرب کارون با عراق دیده می‌شود. کارشناسان هشدار داده‌اند که هر سال عقب‌ماندگی در توسعه این میادین، معادل واگذاری بخشی از ذخایر به کشور مقابل است.
انتشار اوراق مشارکت ارزی می‌تواند ظرف چند ماه صدها میلیون دلار نقدینگی را وارد پروژه کند؛ نقدینگی‌ای که با بودجه عمومی یا وام‌های خارجی سنتی، در شرایط تحریم، قابل دستیابی نیست. این نقدینگی فوراً صرف توسعه چاه‌ها، خطوط لوله، تأسیسات فرآوری و خرید تجهیزات کلیدی خواهد شد.
تجربه کشورهای منطقه
قطر در سال ۲۰۱۴ با انتشار صکوک ارزی مبتنی بر درآمدهای آتی گاز طبیعی مایع (LNG) توانست در کمتر از یک‌سال پروژه فازهای جدید LNG خود را تأمین مالی کند. این اوراق در بورس لندن و دوبی عرضه شد و سرمایه‌گذاران اروپایی و آسیایی را جذب کرد.
عربستان سعودی نیز در سال ۲۰۱۸ با عرضه اوراق ارزی ۱۲ میلیارد دلاری، منابع لازم برای توسعه میادین نفت فراساحلی را به دست آورد. این اوراق با رتبه اعتباری بالا منتشر شد و تقاضای چشمگیری در بازارهای مالی جهانی داشت.
این نمونه‌ها نشان می‌دهد که حتی در شرایط فشار سیاسی یا اقتصادی، بازار سرمایه جهانی به ابزارهایی با پایه صادرات انرژی واکنش مثبت نشان می‌دهد.
موانع و الزامات اجرایی در ایران
برای پیاده‌سازی موفق این مدل، چند شرط اساسی باید رعایت شود:
چارچوب حقوقی: تدوین مقررات شفاف در مورد انتشار، تضمین، مصرف منابع و حسابرسی.
رتبه‌بندی اعتباری: همکاری با مؤسسات معتبر جهانی برای رتبه‌بندی اوراق.
شفافیت اطلاعاتی: ارائه گزارش‌های تولید و صادرات به سرمایه‌گذاران به صورت دوره‌ای.
همکاری بانکی خارجی: عقد تفاهم با بانک‌های خارج از ایران جهت تضمین پرداخت‌های ارزی.
وزارت نفت می‌تواند ابتدا یک فاز پایلوت را در یک میدان کوچک مشترک همچون فرزاد B اجرا کند، سپس پس از اثبات کارآمدی، حجم انتشار را افزایش داده و به میادین بزرگ مانند آزادگان جنوبی یا پارس جنوبی ببرد.
همچنین انتخاب ارز پایه باید بر اساس بازار هدف باشد؛ دلار برای بازارهای اروپا و آسیا، و درهم برای سرمایه‌گذاران خلیج فارس. تبلیغ و بازاریابی این اوراق در نشست‌های سرمایه‌گذاری دوبی، دوحه و استانبول، نقش مهمی در جذب منابع خواهد داشت.
علی مروی، کارشناس اقتصاد انرژی، در گفت‌وگویی تاکید می کند اوراق مشارکت ارزی می‌تواند پلی باشد که درآمدهای ارزی آینده کشور را به سرمایه‌گذاری خارجی امروز متصل کند. شانس جذب میلیاردها دلار سرمایه در صورت تضمین پرداخت برون‌مرزی و ارز معتبر، بسیار بالا است.
وی افزود: در میادین مشترک حتی یک سال عقب‌ماندگی می‌تواند سهم ایران را کاهش دهد. این ابزار مالی، مسیر جبران عقب‌ماندگی‌ها و ارسال پیام مثبت به بازار جهانی است.
کارشناسان معتقدند با وجود چالش‌های تحریم و محدودیت‌های بانکی، انتشار اوراق مشارکت ارزی یکی از معدود گزینه‌های واقعی برای تأمین مالی پروژه‌های نفتی ایران است. اگر اجرا با شفافیت، پشتوانه قوی صادراتی و همکاری با نهادهای مالی بین‌المللی همراه شود، این ابزار می‌تواند جایگاه ایران را در نقشه انرژی منطقه تقویت کند و برداشت منابع مشترک را در سطح رقابتی تثبیت نماید.
