شفقنا

زهرا حکیمی

فناوری به عنوان یکی از عوامل کلیدی در تحول نظام‌های آموزشی، می تواند تأثیر عمیقی بر فرآیند یادگیری دانش‌آموزان داشته باشد. از این رو با ورود ابزارهای دیجیتال و منابع آنلاین، روش‌های تدریس و یادگیری دچار تغییرات اساسی شده‌اند.

 یک محقق و دکترای تکنولوژی آموزشی می گوید: ادغام فناوری و آموزش در کلاس های درس یک باید و الزام است. چه بسا اگر این کار انجام نشود از دنیای آموزش موثر و کارآمد عقب می مانیم. چراکه فناوری در حال پیشرفت است و استفاده از فناوری توسط فرزندانمان هم کاملا به گونه ایست که نمی توان آن ها را محدود کرد. لذا چه بهتر در مرحله اول بتوانیم این ادغام فناوری و آموزش در کلاس های درس را بپذیریم و در مرحله دوم بتوانیم آن را به صورتی علمی و کاملاً مبتنی بر نظریه های جدید ادغام کنیم. در واقع فناوری هایی مثل هوش مصنوعی و واقعیت افزوده نقش مهم و کمک کننده ای در آینده آموزش ما دارند.

گفتگوی زهرا حکیمی از شفقنا رسانه با سعیده سادات موسوی، محقق و دکترای تکنولوژی آموزشی را در ادامه می خوانید.

به نظر شما، فناوری چگونه می‌تواند به بهبود فرآیند یادگیری دانش آموزان کمک کند؟ معلمان چگونه می توانند این تاثیر را پررنگتر کنند؟

در ابتدا باید بگویم در دنیایی زندگی می کنیم که فناوری بر یادگیری دانش آموزان تاثیر بسزایی دارد و هرگز نمی توانیم عامل فناوری را انکار کنیم و بخش مزایای آن را نادیده بگیریم.

 در کشورهای توسعه یافته و جهان اولی تصمیماتی در حال رقم خوردن است که قابل تامل می باشد و باید به آن توجه شود. چند ماه پیش رئیس جمهور آمریکا دستوری مبنی بر تعطیلی وزارت آموزش و پرورش صادر کرده بود. این فرمان به پشتوانه مشاوری صادر شده که خود در زمینه فناوری متخصص است. البته ناگفته نماند که انتقادهایی نسبت به این تصمیم وجود داشت و رویکردهای مختلفی به این تصمیم گرفته شد.

با این حال ناخودآگاه ما را به سمت نظریه مدرسه زدایی ایوان ایلیچ می برد که انتقادی به نظام آموزش رسمی بود و این نگرانی خود را مطرح کرد که سیستم های آموزشی یادگیری طبیعی و کنجکاوی کودکان را سرکوب و آن ها را به سازگاری با استانداردهای ثابت و محدود تبدیل می‌کنند.

در پاسخ به سوالتان باید بگویم ما باید حتماً به پس زمینه و رویکردهای متفاوتی که در حیطه فناوری و یادگیری وجود دارد، بپردازیم. براساس نظریه ساختارگرایی، یادگیری زمانی اتفاق می افتد که دانش آموز به طور فعال در ساختن دانش خود مشارکت کند لذا فناوری می تواند با فراهم کردن تعاملات و نرم افزارهای تعاملی مثل؛ واقعیت مجازی، واقعیت افزوده و واقعیت های ترکیبی این امکان را فراهم کند که با کمک فناوری دانش خود را بسازد.

اینکه فناوری و مولتی مدیا بتواند به بهبود این حافظه، توجه و درک کمک کند و در نظریه فراشناختی یافته های قبلی خود را حاضر کند و بتواند به کمک فناوری داربست هایی بر ابر یافته های قبلی خود ایجاد کند، قطعا محتوای چند رسانه ای در این میان کمک کننده است ولی اگر بخواهیم به نظریه های یادگیری اجتماعی بپردازیم. امکان یادگیری از طریق تعامل و مشاهده دیگران بخش مثبت کاربرد فناوری در یادگیری دانش آموزان است.

در رابطه با نقش معلمان باز هم به این نظریه ها برمی گردیم. با این حال در حضور فناوری دیگر معلم نمی تواند تنها انتقال دهنده اطلاعات باشد بلکه می تواند تسهیل کننده باشد و باید به عنوان راهنما عمل کند تا بتوان از فناوری به طور موثر برای یادگیری استفاده کرد. اینکه فعالیت هایی طراحی شود که منجر به حل مسئله، خلاقیت و تقویت تفکر انتقادی شود.

با این اوصاف معتقدید که چه نوع فناوری‌هایی بیشترین تأثیر را بر یادگیری دانش‌آموزان دارند؟

در اینجا برای درنظر گرفتن نیازها، سبک یادگیری، اهداف آموزشی، فرایند آموزشی دانش آموزان و… باید مقطع تحصیلی آن ها تفکیک شود و بدانیم منظور دانش آموزان پایه ابتدایی است یا متوسطه اول و متوسطه دوم؟ به عبارتی آنچه باید آموزش داده شود همه بر انتخاب فناوری مناسب موثر است. در کشور ما کرونا در کنار معایب و مصائبی که داشته، منافعی را هم به دنبال داشت.

 به عنوان نمونه برای سیستم آموزش و پرورش محکی شد تا تلاش کنند که چگونه از راه دور به صورت سیستماتیک به دانش آموزان آموزش رسمی دهند. لذا سیستم های مدیریت یادگیری LMS و یا نرم افزارها و پلتفرم های مختلف مثل شاد تعریف شد.

علاوه بر این نرم افزارهای تعاملی هم تعریف شدند و حتی اگر بخواهیم مبتنی بر نظریه های شناختی و فراشناختی پیش برویم می توانیم از واقعیت مجازی و واقعیت افزوده نام ببریم که با ایجاد تجربه های یادگیری غوطه ورسازی دانش آموزان به آن ها کمک می کند تا مفاهیم پیچیده تر را بهتر درک کرد و  یادگیری را بهبود بخشید. ابزارهای همکاری آنلاین هم با توجه به تبادل نظری که اتفاق می افتد می تواند بسیار کمک کننده باشد.

در مجموع باید بدانیم که از فناوری، برای چه نیاز، متناسب با چه سبک و نظریه یادگیری، با چه هدف آموزشی و برای چه گروه از دانش آموزان استفاده می کنیم و همه این موارد باید کاملاً تفکیک شود و برای آن طراحی آموزشی دقیقی صورت گیرد.

آیا استفاده از فناوری می‌تواند باعث کاهش تمرکز دانش‌آموزان شود؟ و چگونه می توان با این جنبه از فناوری مقابله کرد؟

در رابطه با این سوال بیشتر نظر موافقم را اعلام می کنم، اگرچه که جواب به طور قطع بله نیست. نظریه بار شناختی (Cognitive Load Theory) می گوید استفاده بیش از حد فناوری ها می تواند بار شناختی دانش آموزان را افزایش دهد و این بار شناختی سبب کاهش تمرکز آن ها می شود. چراکه میزان دیتای وارد شده به قدری زیاد است که افزایش بار شناختی سبب می شود که دانش آموز نتواند به درستی آن را مدیریت کند و قطعاً مغز بخش هایی از آن را حذف می کند و تمرکزش را کاهش می دهد.

علاوه بر آن عوامل مزاحمی هستند که جذابیت بیش از حد فضای دیجیتال و شبکه های اجتماعی می تواند دانش آموز را از موضوع اصلی درس منحرف کند و ناخودآگاه از این شاخه به آن شاخه بپرد. گاهی منِ معلم مقصر هستم چراکه آن ها را به سمت و سویی می برم تا از فضای دیجیتال استفاده بیشتری کنند و منجر به این می شود که در مدت زمان تعریف شده نتواند مدیریت لازم داشته باشد و به نتیجه مطلوب برسد.

لازم است تا ما مدیریت زمان را به دانش آموزانمان یاد دهیم و تکالیفی برایشان تعریف کنیم که در عین جذابیت، توجه دانش آموز را به خود جلب کند و بر انجام این مسئولیت با کمک فضای مجازی و نرم افزارهای تعاملی متمرکز شود.

 با این حال این کمک نباید به طور کامل باشد به عبارتی اینکه دانش آموز به کمک فناوری تکالیف را به صورت شسته و رفته و کاملاً آماده حل کند و همانند یک غذای آماده به او داده شود، یکی از آسیب های استفاده نادرست از این فضا است. در اینجا نقش معلم به عنوان تسهیلگر و راهنما خیلی موثر است و باید شرایط لازم برای آموزش به دانش آموزان فراهم کند.

چگونه می‌توان از فناوری برای ایجاد انگیزه در دانش‌آموزان استفاده کرد؟

فرزندان ما در این عصر به خودی خود وابسته به فناوری هستند. در واقع چشمشان را در دنیای دیجیتال باز کرده اند و زندگی شان با گوشی های هوشمند و دیجیتال عجین بوده است. می توان از فناوری کمک گرفت تا با شخصی سازی تکالیف و آموزش متناسب با میزان پیشرفت دانش آموز حس استقلال و خودکارآمدی تقویت می شود و قطعاً انگیزه اش را برای ادامه یادگیری تقویت می کند.

انگیره درونی دانش آموزان همیشه با انجام فعالیت های خلاقانه برای یادگیری افزایش پیدا می کند. می توان این کار را با بازی های آموزشی و طرح سوالات و فعالیت هایی که باعث پرورش خلاقیت می شود، انجام داد تا به سمت پیشرفت حرکت کنند. به ویژه اگر در کنار آن شخصی سازی ها بخشی از آن تکالیف را به صورت گروهی تعریف کرد، دانش آموز مجبور است تا با تعامل با اعضا کار را پیش ببرد. در واقع این کار تلفیقی از شخصی سازی و کمک به یکدیگر است. علاوه بر آن رقابت های آنلاین و دادن بازخورد آنی و مثبت می تواند در تقویت انگیزه آن ها کمک کننده باشد.

با این اوصاف چه چالش‌هایی در پیاده‌سازی فناوری در کلاس‌های درس در کشورمان وجود دارد؟

برخی از این چالش ها فیزیکی است مثل کمبود زیرساخت های مناسب، نبود اینترنت پرسرعت و تجهیزات کافی در برخی از مناطق و… . سال قبل به دلیل ناترازی های انرژی با چالش دومینو واری مواجه بودیم و مدارس به دلیل سرما تعطیل شد و ما ناگزیر بودیم به آموزش های غیر حضوری روی بیاوریم. این آموزش ها نیازمند زیرساخت های قوی، اینترنت پرسرعت و … است. این درحالیست که قطع و وصلی اینترنت زیاد بود و این مسئله سبب کاهش انگیزه دانش آموز می شد.

چالش بعدی مقاومتی است که دربرابر تغییر و نوآوری وجود دارد. باید دید آیا متولیان امر آموزش و معلمان ما بخصوص نسل های قبلتر در پیاده سازی فناوری در مدارس موافق هستند؟ آیا می توانند همگام با دانش آموزان به استفاده از فناوری های جدید رغبت نشان دهند؟

چالش بعدی بحث عدالت آموزشی و دسترسی نابرابر به فناوری است که سبب ایجاد شکاف آموزشی می شود. کما اینکه در زمان کرونا دانش آموزان برخی از روستاهای کشورمان  تبلت نداشتند.

می توانید به تجربه کشورهای موفق در این حوزه اشاره کنید؟

خیلی از کشورها از جمله فنلاند که در زمینه یادگیری مادام العمر بسیار موفق هستند، از فناوری ها استفاده خوبی کرده اند. استفاده از فناوری های آموزشی نیازمند سرمایه گذاری بسیار است  لذا کشورهای ثروتمند و علاقه مند به یادگیری کودکان، سرمایه گذاری های خوبی در این زمینه دارند. البته لازمه این موضوع استمرار در آموزش معلمان است.

آینده‌ی ادغام فناوری و آموزش در کلاس های درس در کشورمان را چگونه پیش‌بینی می‌کنید؟

ادغام فناوری و آموزش در کلاس های درس یک باید و الزام است. چه بسا اگر این کار انجام نشود از دنیای آموزش موثر و کارآمد عقب می مانیم. چراکه فناوری در حال پیشرفت است و استفاده از فناوری توسط فرزندانمان هم کاملا به گونه ایست که نمی توان آن ها را محدود کرد. لذا چه بهتر در مرحله اول بتوانیم این ادغام فناوری و آموزش در کلاس های درس را بپذیریم و در مرحله دوم بتوانیم آن را به صورتی علمی و کاملاً مبتنی بر نظریه های جدید ادغام کنیم.

 در واقع فناوری هایی مثل هوش مصنوعی و واقعیت افزوده نقش مهم و کمک کننده ای در آینده آموزش ما دارند. اگر ما یادگیری های ترکیبی را انکار کنیم و مانع آن ها شویم، بزرگترین ضربه را جامعه ما و کودکانمان خواهند خورد. چرا که با این کار کودکانمان را بیش از پیش نسبت به مدرسه بدبین تر می کنیم و درصد ترک مدرسه و یادگیری رسمی بالا خواهد رفت و خانواده ها ترجیح خواهند داد تا کودکانشان را در خانه و با کمک آموزش های موجود در دنیا تربیت کنند. لذا آموزش و پرورش رسمی طرد می شود.

برادر شاه، رقیب یا قربانی؟ / رازهای زندگی علیرضا پهلوی