نرگس کیانی: «راهنمای خرید قسطی»، «بهترین فروشگاه‌های اینترنتی خرید قسطی»، «خرید اقساطی بدون پیش‌پرداخت و ضامن» و... این‌ها عباراتی است که چند سالی است بیش از پیش در اس‌م‌اس‌های تبلیغاتی و جست‌وجوهای اینترنتی یا روی بیلبوردهای شهری دیده می‌شوند. شیوه‌ای که با توجه به افزایش افسارگسیخته‌ی تورم و کاهش قدرت خرید مردم، با استقبال عمومی نیز مواجه است. هرچند تحلیل سوگند قره‌باغی، مدیرکل بازرگانی رسته‌ی خانه و خودروی دیجی‌کالا این است که مدل‌های مختلف پرداخت برای رفع دغدغه‌های متفاوت کاربران مورد استفاده قرار می‌گیرد به طور مثال اعتبار وام بانکی بیشتر برای کالاهای بادوام مثل موبایل، لپ‌تاپ و لوازم خانگی استفاده می‌شود و پرداخت چهارمرحله‌ای و تک‌مرحله‌ای ۳۰ روزه برای نیازهای اساسی و روزمره‌تر مثل مواد غذایی، آرایشی و بهداشتی و…
در حوزه فرهنگ اما اوضاع چه‌طور است؟ و آیا خرید اقساطی کالاهای فرهنگی و مشخصا کتاب به همان اندازه که خرید قسطی سایر کالاها با استقبال مواجه است مورد اقبال عمومی قرار می‌گیرد؟ آیا امکان پرداخت قیمت کتاب به صورت قسطی آن هم در شرایطی که چاپ‌های جدید هم‌چون هر کالای دیگری با افزایش روزافزون قیمت به بازار می‌آیند، می‌تواند موجب افزایش خرید و به‌تبع افزایش سرانه مطالعه شود؟ این‌ها سوالاتی است که برای جست‌وجوی پاسخ‌شان طبیعتا باید به بررسی آمار فروش اقساطی کتاب پرداخت. آماری که خبرآنلاین برای به دست آوردن‌شان به سراغ فروشگاه‌ها اینترنتی فعال در زمینه فروش اقساطی؛ دیجی‌کالا و اسنپ و همچنین سامانه‌ای تنها مختص فروش کتاب؛ کتاب‌وام، رفت.
روایت اول:
خرید پانصد هزار جلد کتاب قسطی توسط صد و ده هزار کاربر
در سال گذشته (۱۴۰۳) چیزی قریب به سه میلیون و ششصد هزار جلد کتاب در دیجی‌کالا فروخته شد. عددی که قریب به ۱۵ درصد آن به صورت اقساطی بود. این ۱۵ درصد؛ تقریبا معادل پانصد هزار جلد کتاب از سوی صد و ده هزار کاربر خریداری شد. ضمن این که از مجموع این سه میلیون و ششصد هزار جلد، فقط ۲۶٪ ارسال به تهران بوده و الباقی مجموعا به ۱۷۱۵ دهستان و شهر ایران ارسال شده است.
این بخشی از آماری است که سوگند قره‌باغی، مدیرکل بازرگانی رسته‌ی خانه و خودروی دیجی‌کالا در اختیار خبرآنلاین می‌گذارد. طبق گفته‌ی قره‌باغی امکان خرید اقساطی -به‌عنوان یکی از انواع روش‌های خرید در دیجی‌کالا- از بهمن‌ماه ۱۴۰۱ برای کتاب نیز فراهم شد. هرچند دسته‌بندی کتاب، به نسبت دیگر دسته‌بندی‌ها، به علت میانگین قیمت پایین‌تر و هزینه‌ی عملیاتیِ پردازش و ارسال بالاتر، برای هیچ کدام از فروشگاه‌های اینترنتی چندان سودآور نیست. با این حال آن‌ها این اقدام را در راستای عمل به مسئولیت اجتماعی خود در زمینه‌ی توسعه‌ی فرهنگ مطالعه و ورای مسئولیت نظام‌مند فروش، تلقی می‌کنند.
قره‌باغی برای روشن‌تر شدن موضوعی که در ابتدا به آن اشاره کرد؛ فروش قریب به سه میلیون و ششصد هزار جلد کتاب در سال ۱۴۰۳ که قریب به ۱۵ درصد آن قسطی بوده است، از نسبت خرید اقساطی به خرید کل در رسته‌های دیگر مثال می‌زند. طبق گفته‌ی او در رسته‌ی لوازم خانگی که شامل محصولات متفاوت است نسبت خرید اقساطی به خرید کل در سال ۱۴۰۳، نزدیک به ۳۵ درصد بوده است. با این حساب فاصله‌ی معنادار میان نسبت‌های مذکور در رسته‌ی کتاب می‌تواند قابل تامل باشد. تحلیل قره باغی این است که مدل‌های مختلف پرداخت برای رفع دغدغه‌های متفاوت کاربران مورد استفاده قرار می‌گیرد به طور مثال اعتبار وام بانکی بیشتر برای کالاهای بادوام مثل موبایل، لپ‌تاپ و لوازم خانگی استفاده می‌شود و پرداخت چهارمرحله‌ای و تک‌مرحله‌ای ۳۰ روزه برای نیازهای اساسی و روزمره‌تر مثل مواد غذایی، آرایشی و بهداشتی و… با این حساب به نظر می‌رسد خرید اقساطی کتاب نسبت به خرید اقساطی دیگر گروه‌کالاها با اقبالی عجیب‌وغریب مواجه نیست. هرچند طبیعتا خرید قسطی پانصد هزار جلد کتاب از سوی صد و ده هزار کاربر آن هم فقط در یک سال، عددی قابل توجه است.
با توجه به این که امکان خرید اقساطی -به‌عنوان یکی از انواع روش‌های خرید در دیجی‌کالا- از بهمن‌ماه ۱۴۰۱ برای کتاب به وجود آمده است سوال دیگر این است که آیا نسبت خرید اقساطی به خرید کل در این گروه‌کالا در طول زمان افزایش پیدا کرده است یا کاهش؟ درواقع از زمان شکل‌گیری این امکان شاهد سیر صعودی آن بوده‌ایم یا سیر نزولی؟ قره‌باغی در پاسخ به این سوال اشاره می‌کند اگرچه رشد فروش از سالی به سال دیگر امری طبیعی است اما در این میان نسبت‌ها تغییر چندانی نمی‌کنند. درواقع اگرچه آمار فروش کتاب در این فروشگاه اینترنتی در پایان سال ۱۴۰۴ طبیعتا بیش از سال ۱۴۰۳ خواهد بود اما نسبت خرید اقساطی به خرید کل کمابیش همان ۱۵ درصد خواهد ماند. به گونه‌ای که حتی اگر در ماه‌هایی به ۱۶ و نیم یا ۱۷ درصد هم برسد میانگین سالانه همان ۱۵ درصد است.
این که چه در خرید کل و چه در خرید اقساطی کتاب، کدام موضوعات بیشتر مورد علاقه کاربران است سوال دیگری است که قره‌باغی در پاسخ به آن از رسته‌ی فلسفه و روانشناسی (قریب به نهصد و ۱۰ هزار جلد کتاب در سال ۱۴۰۳) به‌عنوان رسته‌ی نخست نام می‌برد که نسبت به رسته‌های بعدی از تفاوت معناداری برخوردار است. بعد از فلسفه و روانشناسی، شعر و ادبیات با بیشترین اقبال مواجه بوده‌اند و سپس کتاب‌های کودکان‌ونوجوانان و بعد هم زبان انگلیسی و کتاب‌های چاپی غیرفارسی. رتبه ششم نیز به کتاب درسی و کمک‌درسی و آزمون‌ها تعلق گرفته است.
روایت دوم:
چهارصد و هشتاد و هشت هزار نسخه کتاب قسطی
تماس با اسنپ برای دست پیدا کردن به آمار فروش کل و فروش اقساطی کتاب در این فروشگاه اینترنتی طی سال گذشته دشوارتر از آن چیزی بود در ابتدا تصور می‌شد. در نهایت نیز به گزارشی که پیش‌تر در ویژه‌نامه‌ی نوروز ۱۴۰۴ رسانه‌ای دیگر منتشر شده است ارجاع داده می‌شویم. آن‌طور که در این گزارش آمده است از ابتدای ۱۴۰۳ تا نیمه‌ی بهمن‌ماه همان سال، نزدیک به چهارصد و هشتاد و هشت هزار نسخه کتاب به شیوه‌ی اقساطی از مجموعه‌ی کتابفروشی‌های اسنپ‌پی خریداری شده است. در این گزارش بی آن که اشاره‌ای به میزان کل کتاب‌های فروخته شده در سال ۱۴۰۳ و نسبت خرید اقساطی به خرید کل شده باشد از این آثار به عنوان پرفروش‌ترین‌های اقساطی سال نام برده شده است: «۴۸ قانون قدرت» اثر رابرت گرین، «کتابخانه‌ی نیمه‌شب» اثر مت هیگ، «تکه‌هایی از یک کل منسجم» اثر پونه مقیمی، «انسان در جست‌وجوی معنا» اثر ویکتور فرانکل، «تصمیم گرفتم خودم باشم» اثر کیم سوهیون و....
روایت سوم:
دو هزار مشتری و نزدیک به ۳۰ میلیارد ریال خرید قسطی کتاب
جز فروشگاه‌های اینترنتی که امکان خرید قسطی را هم برای کتاب و هم برای کالاهای دیگر فراهم می‌کنند، فروشگاه‌های اینترنتی هم هستند که فقط بر کتاب متمرکزند، ازجمله کتاب‌وام. حمیدرضا بیات مدیر موسسه‌ی فرهنگی‌هنری پنجره‌ی شرق خیال و مدیر سایت کتاب‌وام که سال ۱۴۰۴ را به دلیل عدم حمایت‌های لازم با دشواری شروع کرده است می‌گوید در سال ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳، دو هزار مشتری از کتاب‌وام نزدیک به ۳۰ میلیارد ریال کتاب به صورت قسطی خریداری کرده‌اند. هرچند بیات تاکید می‌کند این آمار زمانی می‌تواند قابل توجه باشد که زمینه‌ای برای تبلیغات و عرضه‌ی درست وجود داشته باشد و ظرفیت‌ها فراهم شده باشند.
طبق گفته‌ی بیات ایده‌ی فروش قسطی کتاب از سال ۱۴۰۰ به ذهنش رسید و پس از بررسی خدمات بانک‌های مختلف و شروع به همکاری با یکی از آن‌ها، کتاب‌وام را از سال ۱۴۰۱ راه‌اندازی کرد. در این پروسه تامین بخشی از سرمایه‌ی فروش قسطی با کتاب‌وام به‌عنوان پذیرنده یا فروشنده بود و تامین بخشی دیگر با بانک. هرچند حمیدرضا بیات به دلیل قطع شدن خدماتی که کتاب‌وام براساس آن شکل گرفت هم‌اکنون به دنبال طرحی جایگزین یا همکاری با بانکی دیگر است.
فروش قسطی کتاب؛ راهی که می‌توان هم‌چنان به آن امیدوار بود
با توجه به آن‌چه از گفت‌وگوهای فوق حاصل شد و نظر به فروش پانصد هزار جلد کتاب قسطی طی یک سال در یک فروشگاه اینترنتی و چهارصد و هشتاد و هشت هزار جلد در دیگری (از فروردین ۱۴۰۳ تا نیمه‌ی بهمن همان سال) و فروشی ۳۰ میلیارد ریالی در آن یکی (۱۴۰۲ و ۱۴۰۳) می‌توان گفت در شرایط اقتصادی دشوار کنونی و در وضعیتی که زندگی بخش بزرگی از جامعه با خریدهای قسطی پیش می‌رود، وجود این امکان برای اهالی کتاب نیز اگرچه فرهنگ را هم به امری قسطی تبدیل می‌کند، قابل توجه است.
خرید قسطی که تا همین چند سال پیش بیشتر به لوازم خانگی و دیجیتال محدود می‌شد، حالا به حوزه فرهنگ و مشخصا بازار کتاب هم رسیده است. آمارها نشان می‌دهد طی یک سال گذشته صدها هزار نسخه کتاب در فروشگاه‌های مختلف فروخته شده است. پرسش اما این‌جاست که آیا «قسطی شدن» کتاب می‌تواند تاثیری بر افزایش سرانه مطالعه داشته باشد یا صرفا ادامه همان روندی است که خرید اقساطی سایر کالاها را به ضرورتی روزمره برای مردم بدل کرده است؟
آن‌چه از آمار و روایت‌های موجود برمی‌آید این است که خرید قسطی کتاب اگرچه به اندازه کالاهای بادوام یا ضروری با استقبال گسترده روبه‌رو نشده، اما توانسته بخشی از موانع اقتصادی علاقه‌مندان به مطالعه را بردارد. فروش تقریبا یک میلیون کتاب در دو فروشگاه اینترنتی و ده‌ها میلیارد ریال گردش مالی در وبسایتی که وام کتاب می‌دهد، نشان از این دارد که حتی فرهنگ نیز در شرایط اقتصادی امروز ناگزیر از پیوستن به مسیر قسطی شدن است.
۵۹۲۴۲
