آلودگی هوا به تنهایی به عنوان عامل اصلی ابتلا به سرطان شناخته می‌شود. مدتهاست هوای ناسالم به یکی از چالش‌های جدی سلامت در کلان‌شهرها و مناطق صنعتی کشور تبدیل شده است. براساس آمارها سهم مهمی از مرگ‌های زودرس و بار بیماری‌ها به آلودگی هوا منتسب شده است.
به گزارش ایران، طبق آمارهای رسمی، هرساله آلودگی هوا جان بیش از ۷۰۰ هزار کودک زیر ۵ سال را در جهان میگیرد. به همین دلیل اتخاذ رویکردهای علمی، بین بخشی و مشارکت‌محور برای کاهش انتشار آلاینده‌های هوا، کاهش میزان مواجهه افراد با آلاینده‌ها و توسعه انرژی‌های پاک، ضرورتی انکارناپذیر است.
به گفته مدیر گروه بهداشت محیط دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی سال گذشته به طور میانگین ۳۵ هزار و۵۴۰ مرگ منتسب به مواجهه ذرات معلق در کشور به ثبت رسیده است.
بهداشت محیط، سنگ بنای سلامت جامعه است. محمد رفیعی مدیر گروه بهداشت محیط دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با اشاره به اینکه سه چهارم از بار بیماریهای منتقله به انسان از عوامل محیطی ناشی می‌شود؛ به مناسبت روز جهانی بهداشت محیط میگوید: «بحث محیط زیست و دستیابی به اجزای محیط زیست سالم، بنیاد سلامت جامعه را تشکیل میدهد.
بخش درمان و سلامت دو بال پرواز به سمت سلامتی در جامعه هستند. در کشور ما باور قلبی این است که بهداشت و پیشگیری مقدم بر درمان بوده و هست اما در اجرا و سیاست‌گذاری این مسأله طور دیگری رقم میخورد. نتیجه این اقدامات نادرست افزایش بار بیماریهای منتقله از محیط به انسان است. براساس مطالعات بین‌المللی، ۱۵ تا ۳۰ درصد از بیماریهای مزمن در کشورها ریشه در محیط زیست ناسالم و عوامل محیطی دارد.»
عوامل محیطی مثل تغییرات اقلیمی، آلودگی هوا، آب، مواد غذایی و خاک همچنین پرتوها تأثیر مستقیم بر سلامت دارند. سازمان بهداشت جهانی اعلام کرده است، آلودگی هوا به تنهایی به عنوان عامل اصلی ابتلا به سرطان شناخته می‌شود.
رفیعی با بیان این موضوع توضیح میدهد: «آنچه در محیط بیشتر باعث ایجاد بیماریهای مزمنی مثل بیماریهای قلبی عروقی، دیابت، فشارخون، ناراحتیهای تنفسی و سرطانها می‌شود، هوای ناسالم است که صدرنشین خطرات محیطی محسوب می‌شود.
براساس مطالعات انجام شده و آمارهای رسمی هرساله آلودگی هوا باعث مرگ بیش از ۷۰۰ هزار کودک زیر ۵ سال در جهان می‌شود. در سال ۲۰۲۴ بیش از ۱۵ درصد از کل مرگ و میرکودکان کمتر از ۵ سال به آلودگی هوا نسبت داده شده است. این عدد قابل توجه است.»
به گفته او، در ایران هم آلودگی هوا یکی از مباحث جدی در محیط زیست محسوب می‌شود.
در سال گذشته ۹ درصد از تعداد روزهای سال هوای سالم داشتیم و ۶۹ درصد هوای قابل قبول و مابقی آن هوای ناسالم خطرناک بوده است. تعداد مرگ‌های منتسب به مواجهه ذرات معلق در کشور به طور میانگین ۳۵ هزارو۵۴۰ نفر در ۸۳ شهر کشور با جمعیت ۵۷ میلیون در سال ۱۴۰۳ به ثبت رسیده است. به غیر از تأثیر مستقیم آلودگی هوا بر سلامت مردم این پدیده ناخوشایند تأثیر غیرمستقیمی هم بر جامعه دارد که نمونه آن، تعطیلی مکرر دانشآموزان و بازماندن از آموزش صحیح است.
قوانین لازم برای محافظت از محیط زیست به اندازه کافی نوشته شده است، اما به طور کامل اجرا نمی‌شود. مدیر گروه بهداشت محیط دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با اشاره به این موضوع میگوید: «از معدود کشورهایی در دنیا هستیم که اصل مشخص و اختصاصی برای حق حیات مردم و محافظت از محیط زیست داریم، به نام اصل ۵۰. قانون هوای پاک و پسماندها را داریم، اما در بسیاری از موارد ضمانت اجرایی پشت این قوانین وجود ندارد که تأثیرگذاری لازم را داشته باشد.
همیشه بحث فرهنگ‌سازی برای مردم وجود دارد تا مطالبه‌گری کنند. اینکه مردم بدانند چقدر در آلودگی هوا و انتشار پسماند سهم دارند، صنایع چقدر در آلایندگی نقش دارند یا اینکه صنایع خودروسازی چقدر باعث آلودگی هوا می‌شود. همه اینها باید با فرهنگ‌سازی و مطالبه‌گری همراه شود.»
رفیعی با بیان اینکه دربخش تغذیه «آب و مواد غذایی» علیرغم اقدامات مثبتی که در دانشگاهها، پژوهشکدهها و وزارتخانه انجام شده است، جا برای کار بسیار دیده می‌شود، توضیح میدهد: «خوشبختانه از نظر کیفیت آب آشامیدنی، وضعیت رضایت بخشی داریم، اما بحث خشکسالی و بارش کم طی سالهای گذشته، بحث دسترسی به آب را مطرح میکند. در کلان شهرها سعی کردیم مشکلات حاد نباشد اما در شهرهای کوچک قطعی مکرر آب وعدم دسترسی مکفی به آب وجود دارد که به مشکلات بهداشتی مردم دامن می‌زند.»
بهداشت مواد غذایی ایران بسیار فعال است اما استانداردهای پایش، متناظر با پیشرفتهای صنعت تغذیه دنیا رخ نداده است.
او با بیان این موضوع میگوید: «بحث سموم مبارزه با آفات که به کرات بدون نظارت کافی استفاده می‌شود و بحث باقی مانده فلزات سنگین درمحصولات وجود دارد که متأسفانه به دلیل محدودیت وعدم دسترسی به دادهها، نمیتوانیم به درستی سلامت محصولات را پایش کنیم و شرایط به خوبی پیش نمیرود.
اگر دسترسی وجود داشته باشد، حتماً وضعیت ما بهتر از الان خواهد بود. علیرغم نظارتهایی که انجام می‌شود، بازگشت برخی از محصولات را از سایر کشورها داریم که به دلیل مشکلات ناشی از دسترسی نداشتن به آب گاهی استانداردها به خوبی رعایت نمی‌شود و سلامت مردم را تحت تأثیر قرار میدهد. عدم شفاف‌سازی و دسترسی به محدودیت‌هایی که ایجاد می‌شود باعث دل‌نگرانی‌های مردم برای استفاده از محصولات و میوه‌ها می‌شود. تا زمانی که اطلاعات مستند نداشته باشیم نمیتوانیم عادلانه قضاوت کنیم.
تابستان امسال دل‌نگرانی‌های متعددی در عموم مردم برای مصرف هنداونه، فلفل دلمه، سیب زمینی، سبزیجاتی که به کشورهای همسایه صادر می‌شود و برگشت داده میشد، شکل گرفت.
تا زمانی که شفافیت لازم وجود نداشته باشد، نمیتوانیم قضاوت درستی داشته باشیم. نکته کلیدی در پیام وزیر بهداشت برای روزجهانی بهداشت محیط وجود داشت و آن کلمه «مطالبه گری» است. مطالبه گری باید از سمت مردم ایجاد شود و زمانی اتفاق میافتد که آگاهی و شناخت درست وجود داشته باشد.
آگاهی را میتوانیم با «سواد بهداشت محیط» در مردم تقویت کنیم. »
