دکتر صالح رفیعی در گفتگو با خبرنگار مهر، درباره دلایل چاقی در کودکان اظهار کرد: چاقی در واقع ناشی از دو فرایند اصلی است؛ نخست انرژی‌ای که وارد بدن می‌شود و باید مصرف شود و دوم انرژی‌ای که بدن مصرف می‌کند. وقتی تعادل انرژی به سمت بالا باشد یعنی انرژی ورودی بیشتر از خروجی بدن این انرژی اضافی را ذخیره می‌کند و این منجر به چاقی می‌شود.
وی افزود: دو عامل اصلی می‌تواند بر این روند اثر بگذارد؛ یکی تغذیه‌ای که انرژی را به بدن وارد می‌کند و دیگری فعالیت بدنی که این انرژی را مصرف کند. وقتی تعادل بین این دو به هم می‌خورد بدن به سمت چاقی متمایل می‌شود. در حوزه کودکان ما بیشتر می‌توانیم روی فعالیت بدنی و پرخوری مانور بدهیم زیرا بچه‌ها هم فعالیت بدنی کمی دارند و هم تنقلات ناسالم زیادی مصرف می‌کنند. بنابراین انرژی ورودی بیشتر از خروجی است و این عدم توازن عامل اصلی چاقی در کودکان است.
تأثیر استفاده از تبلت و موبایل بر چاقی کودکان
رفیعی در پاسخ به پرسشی درباره تأثیر استفاده از گوشی و تبلت بر چاقی کودکان نیز توضیح داد: قطعاً می‌تواند تأثیرگذار باشد. زندگی یک کودک سه بخش اصلی دارد؛ اول خواب که برای کودک پیش از دبستان باید بین ۱۰ تا ۱۳ ساعت باشد و نظم و کیفیت آن اهمیت دارد، زیرا به ترشح هورمون رشد و جذب آن کمک می‌کند. دوم فعالیت بدنی است هر کودک باید در سال‌های اولیه زندگی حداقل چهار ساعت فعالیت بدنی داشته باشد که از این مقدار حداقل یک ساعت آن با شدت متوسط تا بالا باشد به گونه‌ای که ضربان قلب بالا رود و نفس نفس بزند.
وی افزود: بخش سوم رفتارهای بی‌تحرک است؛ نشستن طولانی هنگام بازی با تبلت و گوشی یا انجام فعالیت‌های نشسته مانند نقاشی و نوشتن جزو رفتارهای بی‌تحرک محسوب می‌شوند و باید محدود به کمتر از یک ساعت در روز باشد. اما متأسفانه در جامعه ما این چرخه کاملاً برعکس است. بچه‌ها بیشتر وقت خود را با تبلت و کارهای نشسته می‌گذرانند و زمان کافی برای فعالیت بدنی ندارند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم ورزشی وزارت علوم ادامه داد: علت این اتفاق جذابیت‌های بصری و تنوع محرکی است که بازی‌های دیجیتال و ویدئویی دارند. این بازی‌ها با برنامه‌ریزی دقیق و تکنولوژی پیشرفته کودکان را جذب و گاهی معتاد خود می‌کنند. کودک به دنبال سرگرمی است و به راحتی از بازی‌های حرکتی صرف نظر می‌کند. بنابراین والدین و مربیان باید جذابیت بازی‌های حرکتی و حضور در محیط‌های بیرونی را افزایش دهند و کودک را از فضای تبلت و موبایل جدا کنند. این کار به روش‌های مختلف امکان‌پذیر است و می‌تواند در کنترل چاقی و رشد سالم کودک مؤثر باشد.
دوره بازگشت چربی در سن هشت سالگی
رفیعی تاکید کرد: واقعیت این است که کودکی که اکنون اضافه وزن دارد احتمالاً در بزرگسالی هم چاق خواهد بود. ما در جامعه یک مشکل فرهنگی هم داریم؛ معمولاً بچه‌ای که تپل نیست کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد و بالعکس کودکانی که کمی تپل هستند تشویق می‌شوند. این روند وقتی مسیر خودش را طی می‌کند کنترل آن در آینده دشوار می‌شود.
وی افزود: البته ما کودکان با کمبود وزن هم داریم و هدف این است که هر دو دسته اصلاح شوند؛ نه اینکه فقط چاقی را هدف قرار دهیم. نکته مهم این است که در سن هشت سالگی یک دوره بازگشت چربی در رشد رخ می‌دهد. اگر کودک در این رده سنی اضافه وزن داشته باشد نه چاقی واقعی پیش‌بینی می‌کنیم که بیش از ۹۰ درصد این کودکان در بزرگسالی هم چاقی را تجربه خواهند کرد.
او ادامه داد: چاقی بزرگسالان باعث بروز بسیاری از بیماری‌های غیرواگیر می‌شود؛ فعالیت بدنی کاهش می‌یابد، عروق تحت فشار قرار می‌گیرند، بیماری‌های قلبی سراغ فرد می‌آید، چربی‌های شکمی مشکلات تنفسی ایجاد می‌کنند و زمینه‌ساز بیماری‌های مزمن می‌شوند. حتی برخی از این کودکان در دوران جوانی و بزرگسالی هم با این مشکلات روبه‌رو خواهند شد.
رفیعی در مورد تأثیر روانشناختی بلوغ توضیح داد: وقتی کودک به بلوغ نزدیک می‌شود خودپنداره و نگاهش به بدن تغییر می‌کند و اهمیت بدن برایش افزایش می‌یابد. اگر این دو عامل به خوبی مدیریت شود و کودک آموزش‌های روانی دریافت کند و بدن خود را دوست داشته باشد می‌توان در همان دوران انگیزه‌ای برای لاغرتر شدن و حفظ تناسب اندام ایجاد کرد. این انگیزه به او کمک می‌کند حس خوبی از خود داشته باشد و برای بهبود سلامت اقدام کند.
نقش مدارس در کنترل چاقی کودکان
وی افزود: اما اگر این موضوع با سرزنش والدین، تمسخر دوستان و اطرافیان همراه شود روند چاقی تشدید می‌شود و کودک از مسیر سلامت دور می‌ماند. متأسفانه در جامعه امروز این مشکل تشدید شده است زیرا زندگی صنعتی شده و بزرگسالان فعالیت بدنی کمی دارند. رفاه افزایش یافته، اکثر کارها با ماشین انجام می‌شود و مشغله‌های زندگی باعث شده فعالیت بدنی در اولویت‌های پایینی قرار گیرد.
رفیعی در ادامه اضافه کرد: این فرهنگ به کودکان هم منتقل می‌شود. وقتی کودک می‌بیند والدینش فعالیت بدنی ندارند انگیزه ذاتی او برای بازی و فعالیت کاهش می‌یابد. در نتیجه کاهش فعالیت بدنی و افزایش چاقی در کودکان کاملاً قابل پیش‌بینی است و اگر اصلاح نشود در بزرگسالی نیز ادامه پیدا خواهد کرد.
او درباره نقش مدارس در کنترل چاقی کودکان گفت: در این زمینه دو نکته مهم وجود دارد. نخست اینکه نوع مدرسه اهمیت دارد؛ مثلاً برخی مؤسسات غیرانتفاعی که فاقد حیاط مناسب و امکانات ورزشی هستند به هیچ عنوان نمی‌توانند کمک مؤثری کنند. اما مدرسه‌ای که فراهم‌کننده امکانات محیطی و تجهیزات مناسب باشد می‌تواند زنگ‌های تربیت بدنی و زنگ تفریح با کیفیت در اختیار دانش‌آموزان قرار دهد. در وزارت آموزش و پرورش طرحی با نام «کوچ» برای کنترل وزن و چاقی اجرا شد اما واقعاً باید پرسیده شود که چه دستاوردی داشت و چند درصد موفق بود. متأسفانه آمار نشان می‌دهد که چاقی کاهش نیافته و حتی افزایش پیدا کرده است.
پیاده‌روی بازی‌محور کلید تحرک است
وی ادامه داد: مشکل این است که برخی مدارس حتی در زنگ تفریح اجازه دویدن و فعالیت بدنی به کودکان نمی‌دهند و فقط آن‌ها را به بهانه امنیت روی صندلی می‌نشانند. این مسئله نشان می‌دهد که تغییر فرهنگ در مدارس ضروری است؛ زیرا بسیاری از مدارس در عمل مانع فعالیت بدنی کودکان می‌شوند. در کشورهای پیشرفته برنامه‌های سه‌گانه‌ای برای توسعه فعالیت بدنی طراحی شده است تا چاقی کنترل شود. پیش از ورود به مدرسه مسیرهای رفت و آمد کودکان طوری طراحی می‌شود که آن‌ها بتوانند پیاده‌روی یا دوچرخه‌سواری داشته باشند و در طول مسیر بازی و فعالیت بدنی کنند. این مسیرها مانند یک محیط پویا و بازی‌محور عمل می‌کنند و کودک در حین رسیدن به مدرسه ورزش و تحرک کافی دارد.
رفیعی افزود: البته در ایران نیز بخشی از برنامه‌ها برای مدارس پویا طراحی شده است؛ حیاط‌ها طوری ساخته می‌شوند که هر بخش آن تداعی‌کننده یک بازی باشد؛ کودکان می‌توانند لی‌لی کنند، بدوند، بپرند و بازی کنند. همچنین برخی مدارس از فضای خود برای برنامه‌های فوق برنامه ورزشی بعد از پایان کلاس استفاده می‌کنند ولی با همه این وجود بازهم این اقدامات کافی نیست.
وی ادامه داد: اگر بخواهیم معادله چند مجهولی چاقی در جامعه را حل کنیم تنها یک نهاد نمی‌تواند مسئول باشد. باید سواد کودکان افزایش یابد تا انگیزه برای تغییر ایجاد شود. مدارس پای کار باشند، شهرداری فضاهای مناسب فعالیت بدنی در محلات ایجاد کند و والدین بتوانند فرزندانشان را به این فضاها برسانند. همچنین وزارت ورزش باید امکانات ورزشی برای همه گروه‌های سنی فراهم کند. پیاده‌روی ساده می‌تواند حیات فعالیت بدنی و سلامت جامعه را حفظ کند اما برای شادابی واقعی باید تنوع فعالیت بدنی در جامعه افزایش یابد. کودکان معمولاً پیاده‌روی ساده را دوست ندارند اما اگر مسیرها رنگی، بازی‌محور و جذاب باشد لذت می‌برند و بازی می‌کنند و همین امر باعث می‌شود تحرک کافی داشته باشند.
