بر اساس گزارش کانون کارگزاران که با استناد به صورت‌های مالی ۱۰۵ شرکت کارگزاری تهیه شده، تصویر روشنی از افت محسوس شاخص‌های این صنعت در سال‌های ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۳ به دست می‌آید.
کاهش ۳۱ درصدی درآمدهای عملیاتی، افت ۷۳درصدی سود خالص و زیان‌دهی ۲۵ کارگزاری تنها بخشی از واقعیت تلخی است که آینده این صنعت را در‌هاله‌ای از ابهام فرو برده است.
در شرایطی که کارمزد معاملات که شریان اصلی درآمد کارگزاری‌ها است به نصف رسیده، هزینه‌های عملیاتی ۲برابر و هزینه‌های مالی ۸برابر شده‌اند. افزایش ۴۲۰درصدی حقوق و دستمزد کارکنان در کنار افت بهره‌وری، حاشیه سود عملیاتی را از ۷۴درصد به ۲۹درصد رسانده است. چنین روندی نه تنها ادامه حیات کارگزاری‌ها را تهدید می‌کند، بلکه نقدشوندگی و اعتماد عمومی در بازار سرمایه را نیز به خطر می‌اندازد. قربانی اصلی این بحران، سرمایه‌گذاران خرد هستند. کاهش کیفیت خدمات، تاخیر در اجرای معاملات و افزایش هزینه‌های پنهان باعث می‌شود آنها بیش از هر گروه دیگری آسیب ببینند. وقتی اعتماد به واسطه‌های بازار متزلزل شود، میل به سرمایه‌گذاری نیز فروکش می‌کند و این یعنی تهدیدی جدی برای پویایی و نقدشوندگی کل بازار.
مشکل اساسی صنعت کارگزاری در ایران به وابستگی شدید به مدل سنتی کارمزد معاملات بازمی‌گردد؛ مدلی که در بازارهای جهانی سال‌هاست پشت سر گذاشته شده و جای خود را به خدمات متنوعی مانند مدیریت دارایی، مشاوره سرمایه‌گذاری و پلتفرم‌های هوشمند داده است. پرسش مهم اینجاست؛ چرا تاکنون اقدامی جدی برای اصلاح این ساختار ناکارآمد صورت نگرفته است؟
پاسخ شاید در یک واژه خلاصه شود: فین‌تک. تجربه جهانی نشان داده که فناوری مالی می‌تواند جان تازه‌ای به کارگزاری‌ها ببخشد. از معاملات الگوریتمی و استفاده از هوش مصنوعی برای کاهش هزینه‌ها و افزایش دقت گرفته تا مشاوران رباتیک برای مدیریت دارایی خرد، تحلیل کلان‌داده‌ها، تسویه هوشمند و همکاری با استارت‌آپ‌ها در حوزه‌هایی چون اعتبارسنجی و وام‌دهی آنلاین. همه اینها فرصت‌هایی هستند که می‌توانند مسیر تازه‌ای پیش پای صنعت کارگزاری ایران بگذارند.
اکنون زمان تصمیم‌گیری جسورانه است. کانون کارگزاران باید نقشه راه تحول دیجیتال را تدوین و اجرای آن را الزامی کند.
سازمان بورس می‌تواند با اصلاح مقررات کارمزدی، ایجاد زیرساخت‌های باز و حمایت از ادغام کارگزاری‌های کوچک، زمینه را برای تغییر فراهم آورد.
خود کارگزاری‌ها نیز باید با کاهش هزینه‌های سنتی، سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نو و تغییر فرهنگ سازمانی، آماده پذیرش دنیای جدید شوند.
مسیر پیش‌رو روشن است؛ یا باید به سمت تحول و بازآفرینی با کمک فین‌تک حرکت کرد، یا در چرخه زیان‌دهی و فروپاشی گرفتار ماند.
آینده بازار سرمایه ایران بیش از هر زمان دیگری به انتخاب امروز کارگزاری‌ها و نهادهای ناظر وابسته است.
* تحلیلگر و کارشناس بازار سرمایه
