به گزارش همشهری آنلاین، ژاپن فئودالی قرن دوازدهم را تصور کنید، سرزمینی پر از جنگ‌های خونین، شین‌تو و قلعه‌هایی که در سایه کوه‌ها ایستاده‌اند. همه جا پر است از صدای زنگ شمشیرهای کاتانا و سواری سامورایی‌هایی که برای افتخار خاندان خود می‌جنگند. حالا در میان این تصویر مردانه و پرصلابت، زنی را تصور کنید که زره بر تن دارد، موهایش را با روبانی جنگی بسته و سلاحی بلند به نام ناگیناتا (Naginata) را در دست گرفته است. او نه تماشاگر است و نه تنها مدافع خانه؛ او فرمانده نبرد است، جنگجویی که هم‌پای مردان می‌جنگد و حتی گاهی فراتر از آنان در میدان می‌درخشد.
به گزارش یک پزشک، این زنان که در تاریخ به نام اونابوگیشا (Onna-bugeisha) شناخته می‌شوند، بخشی فراموش‌شده اما واقعی از فرهنگ نظامی ژاپن هستند. آنها نشان دادند که مفهوم جنگجو به جنسیت محدود نمی‌شود و در لحظات حیاتی، زن نیز می‌تواند به نماد شجاعت، وفاداری و خشونت بدل شود.
داستان‌های زیادی درباره آنان روایت شده؛ از جمله سرگذشت افسانه‌ای توموئه گوزن (Tomoe Gozen)، زنی که در قرن دوازدهم در کنار ارباب خود جنگید و نامش تا امروز در ادبیات و فرهنگ ژاپن زنده مانده است.
پرسش اینجاست: چگونه در جامعه‌ای که زنان اغلب در حاشیه بودند، این گروه توانستند به میدان نبرد پا بگذارند و هویت جنگجویی بیافرینند؟ پاسخ به این پرسش نه تنها ما را با تاریخ نظامی ژاپن آشنا می‌کند، بلکه پرده از بخش پنهانی برمی‌دارد که تصویر ما از نقش زنان در تاریخ را تغییر می‌دهد.
۱- ریشه‌های تاریخی اونابوگیشا در ساختار فئودالی ژاپن
اونابوگیشاها محصول شرایط خاص اجتماعی و سیاسی ژاپن فئودالی بودند. در قرن‌های یازدهم تا پانزدهم، ژاپن درگیر جنگ‌های مداوم میان خاندان‌ها بود و همین باعث شد که مرز میان خانه و میدان نبرد باریک شود. بسیاری از خاندان‌ها مجبور بودند برای دفاع از قلمرو خود، زنان را نیز آموزش دهند. این زنان عمدتاً از طبقه سامورایی یا خانواده‌های اشرافی بودند و وظیفه اصلی‌شان حفاظت از کاخ، روستا یا قلعه در غیاب مردان بود.
اما برخلاف انتظار، برخی از آنان تنها به نقش دفاعی بسنده نکردند. با یادگیری هنرهای رزمی، استفاده از ناگیناتا و کمان (Yumi)، و پوشیدن زره‌های سبک، به میدان نبرد نیز قدم گذاشتند. این حضور هم ناشی از ضرورت بود و هم از تغییر نگرش نسبت به توانایی زنان.
در متون تاریخی مانند Heike Monogatari به زنان جنگجویی اشاره شده که در کنار ارتش‌ها می‌جنگیدند. این منابع نه تنها وجود آنان را تأیید می‌کنند، بلکه نشان می‌دهند که در برخی نبردها نقش تعیین‌کننده‌ای داشتند. بنابراین، اونابوگیشاها استثنایی موقتی نبودند، بلکه بخشی از نظام فئودالی بودند که شرایط جنگ‌زده ژاپن را بازتاب می‌دادند.
۲- ناگیناتا؛ سلاح نمادین زنان جنگجو
اگر بخواهیم تصویری روشن از اونابوگیشا بسازیم، ناگیناتا در مرکز آن قرار می‌گیرد. این سلاح، که نوعی نیزه بلند با تیغه خمیده بود، به دلیل طول و انعطافش برای مبارزه زنان ایده‌آل محسوب می‌شد. وزن سبک‌تر آن نسبت به کاتانا و قابلیت ضربه‌زدن از فاصله، امکان دفاع در برابر سواران دشمن را فراهم می‌کرد.
ناگیناتا نه تنها ابزاری جنگی، بلکه به نمادی فرهنگی از زنان جنگجو بدل شد. بسیاری از خاندان‌های سامورایی، دختران خود را از کودکی در استفاده از آن آموزش می‌دادند. این تمرینات بعدها به سنتی تبدیل شد که حتی در قرون بعدی، وقتی نقش زنان در میدان نبرد کاهش یافت، همچنان ادامه پیدا کرد.
در حقیقت، ناگیناتا فراتر از سلاح بود؛ نمادی از قدرت، عزت و حق دفاع زنان از خود و خانواده‌شان. حتی در ادبیات و هنر ژاپنی، تصویر زنانی که این سلاح را حمل می‌کنند، به یک نشانه فرهنگی و گاه اسطوره‌ای تبدیل شد.
۳- توموئه گوزن؛ نماد شجاعت زنانه
توموئه گوزن یکی از مشهورترین زنان جنگجوی ژاپن است که داستانش در قرن دوازدهم در جریان جنگ‌های Genpei روایت شده است. منابع او را زنی توصیف کرده‌اند که در عین زیبایی، در میدان جنگ بی‌رحم و شکست‌ناپذیر بود. گفته می‌شود که در نبردها با چنان مهارتی می‌جنگید که دشمنان از شنیدن نامش دچار ترس می‌شدند.
او نه تنها در کنار اربابش «میناموتو نو یوشیناکا» جنگید، بلکه به فرماندهی بخش‌هایی از ارتش نیز رسید. حضور او نشان داد که زنان می‌توانند نقش رهبری و تصمیم‌گیری در میدان جنگ داشته باشند.
توموئه در ادبیات ژاپنی به «ماه درخشان و طوفان میدان» تشبیه شده است. این تصویر نشان‌دهنده ترکیبی از زیبایی و خشونت است که به یک نماد فرهنگی جاودانه بدل شد.
داستان او در طول قرن‌ها الهام‌بخش نمایش‌های نو (Noh) و روایت‌های تاریخی بوده است. امروز نیز نام او در فرهنگ عامه ژاپن زنده است و در فیلم‌ها، انیمه‌ها و حتی بازی‌های ویدیویی به تصویر کشیده می‌شود:
در تئاتر و نمایش‌های سنتی ژاپنی
نمایش نو (Noh) و کابوکی (Kabuki): چندین نمایش سنتی درباره زندگی و نبردهای توموئه اجرا شده. مشهورترینشان «Tomoe» در تئاتر نو است که صحنه‌های اوج نبرد او را به تصویر می‌کشد.
در ادبیات و رمان‌ها
Heike Monogatari (حماسه قرن ۱۳) مهم‌ترین منبع تاریخی است که او را با جزئیات توصیف می‌کند.
در دوره‌های بعدی هم داستان‌های حماسی و رمانتیک متعددی با الهام از او نوشته شده.
در انیمه و مانگا
Angolmois: Record of Mongol Invasion (۲۰۱۸): شخصیت اصلی زن الهام‌گرفته از توموئه است.
Sengoku Basara (انیمه و مانگا): چند شخصیت مؤنث جنگجو با الهام مستقیم از او طراحی شده‌اند.
در مانگاهای تاریخی مثل Heike Story هم به‌طور مستقیم حضور دارد.
در بازی‌های ویدیویی
Samurai Warriors (سری بازی کویی): توموئه گوزن یکی از شخصیت‌های قابل‌بازی است.
Fate/Grand Order (بازی موبایلی بسیار پرطرفدار): توموئه به‌عنوان یک «Servant» معرفی شده.
Nioh 2 (بازی اکشن سامورایی): شخصیت‌های زن جنگجوی الهام‌گرفته از او وجود دارند.
در Age of Empires IV هم مأموریت‌هایی با الهام از جنگ‌های Genpei و نقش او طراحی شده.
در سینما و سریال
فیلم تاریخی Gozen: The Sword of Pure Romance (۲۰۱۹) شخصیت اصلی‌اش زنی جنگجو به نام توموئه است که آشکارا از او الهام گرفته.
در درام‌های ژاپنی تلویزیونی نیز شخصیت او به‌عنوان جنگجوی افسانه‌ای بارها بازسازی شده.
۴- جایگاه زنان سامورایی در جامعه مردسالار
جامعه ژاپن فئودالی عمیقاً مردسالار بود و زنان عموماً در نقش‌های خانگی یا مذهبی محدود می‌شدند. با این حال، وجود اونابوگیشا نشان می‌دهد که حتی در این ساختار سختگیرانه، شکاف‌هایی وجود داشت. این زنان توانستند با مهارت نظامی خود جایگاهی متفاوت بیابند.
اما این جایگاه همواره شکننده بود. بسیاری از مورخان معتقدند که موفقیت اونابوگیشاها اغلب به دلیل شرایط اضطراری بوده است، نه پذیرش کامل برابری جنسیتی. پس از پایان جنگ‌ها و تثبیت قدرت شوگون‌ها، نقش آنان به‌تدریج محدود شد و به عرصه آموزش دفاعی درون خانه‌ها تقلیل یافت.
با این حال، یاد آنان به‌عنوان زنانی که در برابر سرنوشت ایستادند باقی ماند. آنها نشان دادند که جنگجو بودن صرفاً یک نقش مردانه نیست، بلکه ظرفیتی انسانی است که در شرایط خاص می‌تواند به ظهور برسد.
۵- میراث اونابوگیشا در فرهنگ معاصر ژاپن
اگرچه با گذشت زمان نقش نظامی اونابوگیشاها کمرنگ شد، اما میراثشان در فرهنگ ژاپن زنده ماند. در قرون بعدی، هنر ناگیناتا به بخشی از آموزش زنان طبقات بالا تبدیل شد. حتی در دوران مدرن، این هنر رزمی به‌عنوان ورزشی سنتی حفظ شده و زنان ژاپنی همچنان در مسابقات آن شرکت می‌کنند.
افزون بر این، ادبیات، سینما و انیمه‌های ژاپنی بارها به بازآفرینی تصویر زنان جنگجو پرداخته‌اند. این بازنمایی‌ها اغلب آنان را به نماد مقاومت، استقلال و زیبایی تبدیل کرده‌اند.
در سطح جهانی نیز، داستان‌هایی مانند توموئه گوزن الهام‌بخش شخصیت‌های خیالی در فیلم‌ها و بازی‌های ویدیویی شده است. بنابراین، می‌توان گفت که هرچند حضور واقعی آنان در میدان‌های نبرد محدود به دوره‌ای خاص بود، اما تأثیر فرهنگی و نمادینشان تا امروز ادامه دارد.
خلاصه
اونابوگیشاها، زنان جنگجوی ژاپن فئودالی، نمونه‌ای کم‌نظیر از شکستن مرزهای جنسیتی در تاریخ نظامی جهان بودند. آنها با سلاح ناگیناتا و آموزش رزمی، نه تنها از خانواده و سرزمین خود دفاع کردند، بلکه در برخی نبردها به فرماندهی نیز رسیدند. توموئه گوزن، برجسته‌ترین چهره این جریان، به نمادی فرهنگی بدل شد که زیبایی و خشونت را هم‌زمان در خود داشت. اگرچه ساختار مردسالار ژاپن حضور آنان را محدود کرد، اما میراثشان در حافظه فرهنگی زنده ماند. سنت ناگیناتا به هنر رزمی و ورزشی برای زنان تبدیل شد و الهام‌بخش ادبیات و رسانه‌های معاصر شد. داستان آنان نشان می‌دهد که شجاعت و جنگجویی فراتر از مرز جنسیت معنا پیدا می‌کند. به همین دلیل، اونابوگیشاها نه فقط بخشی از تاریخ ژاپن، بلکه بخشی از تاریخ جهانی مبارزه برای جایگاه زنان هستند.
سؤالات رایج (FAQ)
۱- اونابوگیشا چه کسانی بودند؟
زنانی جنگجو در ژاپن فئودالی که در کنار مردان سامورایی می‌جنگیدند و اغلب از ناگیناتا استفاده می‌کردند.
۲- معروف‌ترین زن جنگجوی ژاپن چه کسی است؟
توموئه گوزن که در قرن دوازدهم در جنگ‌های Genpei حضور داشت و به شجاعت افسانه‌ای معروف شد.
۳- آیا اونابوگیشاها جایگاه اجتماعی برابری با مردان داشتند؟
نه، نقش آنان بیشتر در شرایط اضطراری بروز می‌کرد و پس از تثبیت نظم، به حاشیه رانده می‌شدند.
۴- آیا هنر ناگیناتا هنوز در ژاپن وجود دارد؟
بله، امروز به‌عنوان یک ورزش سنتی و رقابتی بین زنان و مردان ژاپنی رایج است.
۵- میراث فرهنگی اونابوگیشا در چیست؟
الهام‌بخشی در ادبیات، سینما، و یادآوری اینکه شجاعت و جنگجویی جنسیت نمی‌شناسد.
منبع: عصر ایران
