در اوایل روزهای پاییز، ایران و روسیه با امضای تفاهم‌نامه‌ای راهبردی، دریچه‌ای به سوی نیروگاه‌های کوچک هسته‌ای گشودند؛ یادداشتی که نه‌تنها کاغذی است، بلکه پلی استوار برای رساندن ظرفیت برق اتمی ایران به قله‌های بلند ۲۰ گیگاوات تا افق ۲۰۴۰ است. این گام، در سفر محمد اسلامی به مسکو، با دستان الکسی لیخاچف، مدیرعامل روس‌اتم، مهر تأیید خورد و وعده‌ای شد برای هشت رآکتور کوچک که شب‌های ایران را روشن خواهند کرد.
وقتی سایه تحریم‌ها بر آسمان انرژی ایران سنگینی می‌کند، ایران و روسیه دست در دست هم، برنامه‌ای هماهنگ را آغاز کرده‌اند که فراتر از تولید برق، به استراتژی‌های بلندمدت نفوذ می‌کند. امضای یادداشت تفاهم همکاری برای ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای کوچک‌مقیاس (SMR) میان سازمان انرژی اتمی ایران و روس‌اتم، در دیدار محمد اسلامی و الکسی لیخاچف، بیش از یک توافق فنی است؛ این، نمادی از اراده‌ای مشترک برای مقاومت در برابر فشار‌های جهانی و چرخش به سوی شرق در سیاست‌های انرژی ایران است.
اسلامی پیش‌تر از برنامه‌ای بلندپروازانه سخن گفته بود؛ ساخت هشت نیروگاه کوچک برای رسیدن به ظرفیت ۲۰ گیگاوات تا ۲۰۴۰، هدفی که ریشه در قرارداد‌های جاری با روسیه دارد و با بازدید از کارخانجات و مذاکرات با مؤسسات علمی این کشور تقویت می‌شود. این همکاری، ادامه پروژه‌های موفقی، چون واحد‌های دوم و سوم بوشهر است که با تعهد دوجانبه پیش می‌رود. توصیف روس‌اتم از این پروژه به‌عنوان «استراتژیک»، لایه‌های عمیق‌تری را آشکار می‌کند؛ این مشارکت، راهی برای نفوذ ژئوپلیتیکی مسکو در خاورمیانه و تقویت جایگاه ایران در برابر نوسانات بازار جهانی انرژی است.
SMRها با ظرفیت ۵۰ تا ۳۰۰ مگاوات، هزینه‌های ساخت را تا ۳۰ درصد کاهش می‌دهند و برای مناطق دورافتاده ایران، انعطاف‌پذیری بی‌نظیری ارائه می‌کنند. با توجه به پیش‌بینی بانک جهانی مبنی بر رشد تقاضای برق ایران به ۵۰۰ تراوات‌ساعت تا ۲۰۳۰، این فناوری می‌تواند شبکه‌ای هوشمند ایجاد کند که وابستگی به سوخت‌های فسیلی را کاهش دهد. روسیه، با تجربه تأمین ۲۰ درصد برق خود از انرژی اتمی، نه‌تنها فناوری، بلکه الگویی برای تاب‌آوری اقتصادی ارائه می‌دهد. این ائتلاف، در برابر تحریم‌ها، سپری است که می‌تواند صادرات برق ایران به همسایگان را تا ۲۰ درصد افزایش دهد و بازار جدیدی برای فناوری روس‌اتم در منطقه بگشاید.
جنوب ایران به کانون تحول انرژی بدل شده است. بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی، از مذاکرات کلیدی در مسکو خبر داد که به توافق برای ساخت چهار واحد نیروگاهی با ظرفیت ۱۲۰۰ مگاوات منجر شد؛ پروژه‌ای که در مجموع ۵۰۲۰ مگاوات برق تولید خواهد کرد. این توافق، در حاشیه نمایشگاه «اتم‌اکسپو-۲۰۲۵» و با امضای موافقت‌نامه میان شرکت ایران هرمز و آر‌ای پی روسیه (REP) کلید خورد.
سایت این مگاپروژه در کوهستک سیریک هرمزگان، بر زمینی ۵۰۰ هکتاری قرار دارد که مطالعات زیست‌محیطی و مهندسی آن تکمیل شده و آماده ورود به فاز طراحی است. این پروژه، بخشی از سند جامع راهبردی صنعت هسته‌ای ایران، پاسخی به چالش‌های اقلیمی و خاموشی‌های تابستانی است که طبق آمار وزارت نیرو، سالانه ۱۵ درصد تولید برق جنوب را مختل می‌کند. SMRها و رآکتور‌های نسل سوم، با مصرف آب کمتر و ایمنی بالاتر، می‌توانند توسعه صنعتی را بدون آسیب به اکوسیستم خلیج فارس پیش ببرند. روسیه، با صادرات ۳۰ میلیارد دلاری فناوری اتمی در دهه اخیر، ایران را به‌عنوان شریکی کلیدی می‌بیند که می‌تواند شکاف‌های رژیم منع اشاعه را پر کند.
از منظر اقتصادی، این پروژه با جذب ۱۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری و ایجاد هزاران شغل، نه‌تنها نیاز داخلی را تأمین می‌کند، بلکه ایران را به صادرکننده برق به کشور‌های حاشیه خلیج فارس تبدیل خواهد کرد. آینده‌نگری در اینجا، تلفیقی از فناوری و پایداری است؛ جایی که نیروگاه‌های هرمزگان، با ادغام انرژی خورشیدی، سبدی ترکیبی و پاک را شکل می‌دهند.
دیدار محمد اسلامی با سرگئی تیسیلیوف، وزیر انرژی روسیه، فراتر از مذاکره، نمایشگر عمق اعتماد دوجانبه بود. گفت‌و‌گو‌ها بر تسهیلات و پیشبرد پروژه‌های مشترک متمرکز شد و تیسیلیوف گزارشی از پیشرفت‌های کمیسیون مشترک ارائه داد. اسلامی، با تأکید بر همکاری‌های راهبردی، پیامی روشن فرستاد؛ ایران در مسیر خودکفایی اتمی، شریکی قابل اعتماد دارد.
این دیپلماسی، در بستر تنش‌های جهانی، معنایی عمیق‌تر می‌یابد. روسیه که پس از بحران اوکراین به دنبال بازار‌های جدید است، با رشد ۲۵ درصدی صادرات اتمی خود، ایران را دروازه‌ای به خاورمیانه می‌بیند. فناوری رآکتور‌های VVER نسل سوم که ایمنی‌شان توسط IAEA تأیید شده، تضمینی برای موفقیت این پروژه‌هاست. این همکاری می‌تواند الگویی برای ائتلاف‌های شرقی باشد، جایی که فناوری اتمی نه تنها برق، بلکه صلح منطقه‌ای را تقویت می‌کند.
تا سال ۲۰۴۰، ایران می‌تواند از مصرف‌کننده به صادرکننده فناوری اتمی بدل شود. هشت SMR و چهار واحد هرمزگان، با ظرفیت ۲۰ گیگاوات، وابستگی به سوخت‌های فسیلی را کاهش می‌دهند و با بومی‌سازی ۷۰ درصدی قطعات، خودکفایی را تضمین می‌کنند. این چشم‌انداز، با کاهش ۸۰ میلیون تنی انتشار کربن، ایران را به بازیگری کلیدی در دیپلماسی سبز تبدیل می‌کند. در برابر تحریم‌ها، این ائتلاف نه‌تنها تاریکی را می‌شکافد، بلکه نوری پایدار برای نسل‌های آینده می‌افروزد.
