خبرگزاری مهر؛ گروه سیاست - محمدصادق دانشجو: شورای عالی امنیت ملی ایران در واکنش به اقدام کشورهای اروپایی (انگلیس، فرانسه و آلمان) در فعال‌سازی مکانیسم اسنپ‌بک برای بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل، اعلام کرد که همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را متوقف می‌کند. تهران این اقدام سه کشور اروپایی معروف به E3 را نسنجیده و برخلاف روند تعاملات اخیر با آژانس دانسته است؛ روندی که طی ماه‌های گذشته و در توافق عباس عراقچی وزیر امور خارجه ایران و رافائل گروسی مدیرکل آژانس در قاهره با هدف ازسرگیری نظارت‌ها و حل‌وفصل مسائل در جریان بود. در واقع از دید ایران، اروپایی‌ها با فعال‌سازی اسنپ‌بک عملاً مسیر همکاری‌های سازنده را مسدود کردند و تهران نیز در واکنش، به شکل حساب‌شده سطح همکاری خود را کاهش می‌دهد.
همزمان، ایران مسیر دیپلماسی را نمی‌بندد و همچنان آماده‌ی تعامل در چارچوب منافع ملی است. در واقع، وزارت امور خارجه مأمور شده تا طبق مصوبات شورای عالی امنیت ملی به رایزنی‌های دیپلماتیک ادامه دهد. انتخاب گزینه‌ی توقف همکاری با آژانس یک واکنش سنجیده و منطقی است؛ اقدامی که ضمن نشان دادن اعتراض جدی ایران به نقض عهد طرف‌های مقابل، کمترین هزینه و تبعات منفی را برای کشور به همراه دارد و در عین حال امکان بازگشت به تعامل و مذاکره را حفظ می‌کند. در ادامه به دلایل معقول بودن این تصمیم و پرهیز ایران از گزینه‌های افراطی پرداخته شده است.
دلایل انتخاب گزینه توقف همکاری با آژانس
- بازدارندگی مؤثر: تعلیق همکاری با آژانس، برای طرف‌های مقابل دارای پیامدهایی است و به آن‌ها نشان می‌دهد اقدامات تنش‌آفرین بی‌هزینه نخواهد بود. این تصمیم یک اهرم فشار متقابل در برابر اسنپ‌بک محسوب می‌شود و نگرانی آن‌ها را از کاهش دسترسی به برنامه هسته‌ای ایران افزایش می‌دهد. بدین ترتیب تهران با این اقدام، هزینه سیاسی و امنیتی حرکت اخیر غرب را بالا می‌برد و تلاش می‌کند آن‌ها را از ادامه مسیر فشار منصرف سازد.
- واکنش متقابل منطقی: ایران به جای اقدامات شتابزده، دقیقاً متناسب با حرکت طرف مقابل واکنش نشان داده است. اروپایی‌ها مدعی نقض تعهدات برجامی از سوی ایران بودند و در پاسخ، تهران نیز تعهدات فراتر از الزام را متوقف می‌کند. این رویکرد از منطق اقدام متقابل پیروی می‌کند: «کاهش پایبندی در برابر کاهش پایبندی». در چارچوب برجام، ایران پیش‌تر نیز در مواجهه با بدعهدی آمریکا و اروپا به صورت پلکانی تعهداتش را کاهش داد، بی‌آنکه از برجام یا NPT خارج شود. اکنون نیز تعلیق همکاری‌های نظارتی پاسخی دقیقاً در راستای میزان بدعهدی طرف مقابل است و نه فراتر از آن.
- کاهش تبعات منفی برای ایران: این گزینه به نسبت سایر سناریوها، آسیب کمتری برای کشور به همراه دارد و اجماعی علیه ایران در حد خروج از NPT شکل نخواهد گرفت. به عبارت دیگر، ایران واکنشی نشان داده که بیشترین اثر را بر طرف مقابل و کمترین هزینه را برای خود دارد.
- حفظ مسیر دیپلماسی: تصمیم توقف همکاری با آژانس به شکل هوشمندانه‌ای مسیر دیپلماسی را باز نگه می‌دارد. این اقدام برگشت‌پذیر است و هر زمان طرف‌های مقابل به تعهداتشان بازگردند یا مذاکرات احیا شود و به نتایج جدیدی برسد، ایران نیز می‌تواند سطح همکاری را به حالت قبل بازگرداند. شورای عالی امنیت ملی نیز بر ادامه روندهای دیپلماتیک تأکید کرده است، که نشان می‌دهد این تصمیم به معنی بن‌بست کامل نیست. بنابراین، ضمن نمایش قاطعیت ایران، امکان حل‌وفصل دیپلماتیک بحران نیز از بین نرفته است.
پرهیز از اقدام‌های افراطی به نفع منافع ملی
دولت ایران از افتادن به ورطه تصمیمات هیجانی خودداری کرد. خروج رسمی از NPT در این مرحله می‌توانست پرهزینه و کم فایده باشد و بهانه‌ای به دست قدرت‌های غربی برای تشدید تقابل و ماجراجویی بدهد. در واقع خروج از NPT، همان‌گونه که کارشناسان هشدار می‌دهند، اقدامی است که نظارت‌های بین‌المللی را کاملاً از بین برده و می‌تواند سوءظن‌ها را به اوج برساند. روشن است که مزیت بازدارندگی خروج از پیمان، در قیاس با نتایج خروج آن ناچیز است؛ اگر چه ایران تحت شدیدترین تحریم‌ها قرار دارد و صرفاً با خروج از NPT فشار اقتصادی بیشتری متحمل نخواهد شد، اما در مقابل، مشروعیت حقوقی و حمایت دیپلماتیکی را که هنوز داراست به چالش خواهد کشید.
در مقابل، جمهوری اسلامی ایران با خودداری از چنین اقدامات افراطی و احساسی، منافع ملی را با دوراندیشی تأمین می‌کند. تهران نشان داد که حتی در اوج فشارها نیز از چارچوب‌های بین‌المللی خارج نمی‌شود و راه‌های تعامل را نسنجیده کنار نمی‌گذارد. این رویکرد معقولانه است که باعث شده نه تنها ایران با این حجم از فشارهای سیاسی در انزوای قرار نگیرد، بلکه کماکان امکان جلب حمایت و همراهی بازیگران مستقل بین المللی را داشته باشد. به بیان دیگر، ایران با یک بازی حساب‌شده اجازه نداد خواسته غربی‌ها محقق شود و کشور به مسیری غیرقابل بازگشت کشیده شود.
عقلانیت ایران در برابر دام تنش‌زایی دشمن
رویکرد فعلی تهران دقیقاً برخلاف سناریویی است که بدخواهان ایران دنبال می‌کنند. دشمنان جمهوری اسلامی همواره کوشیده‌اند با افزایش فشار و اقدامات تحریک‌آمیز، ایران را وادار به واکنش‌های تند و هیجانی کنند تا از آن برای اجماع‌سازی علیه ایران یا حتی توجیه اقدامات خصمانه بهره‌برداری نمایند. به تعبیر دیگر، آن‌ها می‌خواهند ایران را از مدار عقلانیت خارج کنند و با سوق دادن تهران به تصمیمات غیرمنتظره، پروژه انزوای کامل ایران را تکمیل کنند. اما خونسردی و هوشمندی ایران در این مقطع، این نقشه را ناکام گذاشت. تهران با حفظ خویشتن‌داری راهبردی نشان داد که در دام تحریکات حساب‌شده دشمنان نمی‌افتد و اجازه نمی‌دهد فشار حداکثری طرف مقابل به هدف مورد نظرش برسد.
در مجموع، تصمیم اخیر ایران مبنی بر تعلیق همکاری‌ها با آژانس را می‌توان بخشی از یک راهبرد کلان‌تر دانست که هدف آن حکمرانی با عقلانیت و اقتدار است. ایران ضمن ایستادگی بر حقوق و امنیت خود، دقت کرده است که از حد و مرزهای بازدارندگی منطقی عبور نکند. مقامات عالی کشور همواره اعلام کرده‌اند که در عین پایبندی به دیپلماسی و مذاکره، تسلیم زورگویی و بدعهدی نخواهند شد. این رویکرد باعث شده که حتی با اجرایی شدن اسنپ‌بک و بازگشت احتمالی برخی تحریم‌های سازمان ملل، دست بالا در عرصه دیپلماسی برای ایران حفظ شود؛ چرا که دنیا رفتار حساب‌شده و داخل چارچوب تهران را در مقابل بدعهدی طرف مقابل مشاهده می‌کند. به بیان دیگر، ایران با اتخاذ بهترین تصمیم ممکن در برابر شرایط پیش‌آمده، ضمن حفاظت از منافع ملی و تقویت بازدارندگی خود، اجازه نداده است سناریوی دلخواه دشمن برای انزوای ایران محقق گردد. این راهبرد معقولانه، در صورت تغییر رویکرد طرف‌های مقابل، فضا را برای احیای تعامل و توافق نیز مهیا نگاه می‌دارد – گزینه‌ای که بی‌شک مطلوب‌ترین پایان برای یک بحران ساخته و پرداخته‌ی دشمنان است.
