خبرگزاری مهر، گروه استانها- عاطفه وفاییان: در آستانه سال تحصیلی جدید، چشمان بسیاری به ساعت کلاس‌هایی دوخته شده که شاید از جنس مقوا و گچ و تخته باشد، اما روحشان از عشق و صبوری ساخته شده است، پشت درهای این کلاس‌ها، دانش‌آموزانی نشسته‌اند که مسیر یادگیری‌شان با جدول و تمرین ریاضی آغاز نمی‌شود، بلکه با یک نگاه دلگرم، یک کلمه صحیح ادا شده یا یک گام پایدار بر زمین ادامه می‌یابد.
آموزش و پرورش استثنایی خراسان رضوی امسال با حدود ۹۲۰۰ دانش‌آموز ثبت‌نام‌شده، تصویری تازه از چالش‌ها و امیدها را پیش رو دارد. این آمار فقط یک عدد نیست؛ پشت هر رقم، داستان خانواده‌ای است که راهی پیدا کرده تا فرزند ویژه خود را به جمعی برساند که او را می‌پذیرد و برای شکوفایی‌اش تلاش می‌کند. فاصله ۳۵ کیلومتری برخی خانه‌ها تا مدرسه، کمبود نیروهای تخصصی و فشار اقتصادی خانواده‌ها، تنها گوشه‌ای از واقعیت این مسیر پرسنگلاخ است.
در میدان عمل، کلاس‌های کوچک در مدارس روستایی، تفاهم‌نامه‌ها با دانشگاه‌ها و تقسیم نیروهای توانبخشی بین مدارس، مثل پل‌هایی هستند که باید شکاف امکانات را پر کنند. هنوز هم گفتاردرمانگر، کاردرمانگر و شنوایی‌سنج به اندازه کافی نیست؛ هنوز هم بسیاری از مدارس فقط در یک روز هفته می‌توانند چنین خدماتی را به دانش‌آموزانشان بدهند.
با این حال، خلاقیت و هم‌افزایی میان آموزش و پرورش استثنایی، دانشگاه‌ها و سازمان‌های حمایتی، امیدِ ساختن فردایی بهتر را زنده نگه داشته است. آنچه این مسیر را روشن می‌کند، نه فقط تجهیزات تازه‌وارد توانبخشی، که انگیزه معلمانی است که به جای یک وظیفه ساده، رسالت انسانی و الهی خود را در این راه می‌بینند و در دل این همه تلاطم، پیام اصلی همان است که در نگاه معلم و فرزند استثنایی جریان دارد: هر کودک، حتی اگر مسیر یادگیری‌اش پیچیده‌تر باشد، شایسته آموزش، احترام و فرصت برای شکوفایی است.
ثبت نام ۹۲۰۰ دانش‌آموز استثنایی در خراسان رضوی
رضا کریمی، مدیر آموزش و پرورش استثنایی خراسان رضوی در گفتگو با خبرنگار مهر از آمادگی نسبی فضا، تجهیزات و کادر تخصصی مدارس استثنایی استان برای آغاز سال تحصیلی ۱۴۰۴-۱۴۰۳ خبر داد و اظهار کرد: کمبود نیرو در دو شهرستان استان با همکاری دانشگاه فرهنگیان در حال برطرف شدن است.
مدیر آموزش و پرورش استثنایی خراسان رضوی درباره وضعیت آمادگی مدارس استثنایی خراسان رضوی بیان کرد: بر اساس پروژه مهر فعالیت‌های خود را آغاز کرده‌ایم و مشکل خاصی وجود ندارد. تنها در دو منطقه کوهسرخ و سرولایت با کمبود نیرو مواجه بودیم که با هماهنگی مدیرکل و مجوز وزارتخانه، از دانشجویان دانشگاه فرهنگیان استفاده خواهیم کرد.
وی با اشاره به آمار ثبت‌نام دانش‌آموزان گفت: پیش‌بینی می‌شود امسال ۹ هزار و ۲۰۰ دانش‌آموز استثنایی ثبت‌نام کنند. تاکنون ۸ هزار و ۳۳۹ نفر ثبت‌نام کرده‌اند که به دلیل شرایط خاص فرهنگی و زمان‌بندی خانواده‌ها، معمولاً ثبت‌نام در روزهای پایانی افزایش می‌یابد.
کریمی افزود: برای دانش‌آموزان مناطق روستایی و محروم، قانون به ما اجازه می‌دهد در مدارس عادی کلاس‌های خاص با حداقل چهار دانش‌آموز تشکیل دهیم. همچنین دانش‌آموزانی که بیشتر از ۳۵ کیلومتر با مرکز آموزشی فاصله دارند، در مدارس عادی با نظارت نیروی رابط ما آموزش می‌بینند.
کمبود نیروهای توانبخشی و برنامه‌های جبرانی
مدیر آموزش و پرورش استثنایی خراسان رضوی با تاکید بر کمبود جدی در حوزه نیروهای خدمات و توانبخشی گفت: به عنوان مثال در مدارس دارای دانش‌آموزان ناشنوا یا نیمه‌شنوا، باید به ازای هر ۲۵ دانش‌آموز یک گفتاردرمان داشته باشیم، اما تعداد این نیروها بسیار محدود است. همین وضعیت در بینایی‌سنج، شنوایی‌سنج و کاردرمانگر نیز وجود دارد. ناچاریم نیروها را بین مدارس تقسیم کنیم تا حداقل هر مدرسه یک روز در هفته از خدمات توانبخشی بهره‌مند شود.
وی ادامه داد: در گذشته نیروهای آموزشی عادی را به‌طور مقدماتی آموزش می‌دادیم تا در غیاب نیروی متخصص، کار گفتاردرمانی را انجام دهند، اما این روش گاهی به افت کیفیت کلاس‌ها منجر می‌شد. امسال در حال انعقاد تفاهم‌نامه با دانشگاه پیراپزشکی هستیم تا دانشجویان کارورزی ترم‌های پایانی در مدارس ما خدمات توانبخشی ارائه دهند.
تجهیز مدارس به وسایل نوین توانبخشی
کریمی درباره ورود تجهیزات جدید گفت: سازمان آموزش و پرورش استثنایی در تأمین تجهیزات کاردرمانی، گفتاردرمانی، شنوایی‌سنجی و دیگر ابزارهای توانبخشی کمک‌های خوبی داشته است و این تجهیزات در حال توزیع هستند، اما هنوز نمی‌توانیم بگوییم صد درصد مدارس از نظر تجهیزات پوشش داده شده‌اند. مشکل اصلی کمبود نیروی متخصص است، نه فقدان تجهیزات.
مشاوره و حمایت خانواده‌ها
مدیر آموزش و پرورش استثنایی خراسان رضوی با اشاره به فشار روانی خانواده‌های کودکان استثنایی بیان کرد: حمایت‌های روانی و اجتماعی عمدتاً از سوی سازمان بهزیستی پیگیری می‌شود و خانواده‌ها در این سازمان پرونده دارند. با این حال، در مدارس نیز به فراخور اعتبارات، از مشاوران برای ارائه خدمات روانی به دانش‌آموزان و خانواده‌ها استفاده می‌شود.
وی خاطرنشان کرد: هر جا که کمبود نیرو یا امکانات داشته باشیم با استفاده از ظرفیت دانشگاه‌ها، آموزش نیروهای موجود و همکاری سایر دستگاه‌ها تلاش می‌کنیم آموزش دانش‌آموزان استثنایی متوقف نشود.
کم‌توجهی به کودکان کم‌توان ذهنی
در ادامه زهرا رضایی، کارشناس ارشد مشاوره توانبخشی و مدیر یکی از مدارس گروه کم‌توانان ذهنی مشهد در گفتگو با خبرنگار مهر با انتقاد از کمبود نیروهای تخصصی و ضعف حمایت سایر دستگاه‌ها، اظهار کرد: این کودکان به ظاهر سالم، اما نیازمند حمایت آموزشی، درمانی و اجتماعی‌اند و نباید در حاشیه بمانند.
کارشناس ارشد مشاوره توانبخشی و مدیر یکی از مدارس گروه کم‌توانان ذهنی مشهد با ۲۳ سال سابقه کار که هفتمین سال مدیریت خود را در گروه کم‌توانان ذهنی می‌گذراند، با اشاره به ماهیت ویژه این گروه از دانش‌آموزان گفت: کودکان کم‌توان ذهنی و دیرآموز نه در گروه مدارس عادی جای می‌گیرند و نه در مراکز نگهداری بهزیستی؛ آنان نیازمند آموزش تخصصی، برنامه‌های مهارت‌آموزی و توانبخشی مستمر هستند.
وی افزود: این دانش‌آموزان با بهره هوشی حدود ۵۵ تا ۸۵، پس از سنجش اولیه یا به صورت آزمایشی وارد مدارس می‌شوند یا به طور قطعی ادامه تحصیل می‌دهند. دوره‌های آموزشی آنان با انعطاف نسبت به توان ذهنی‌شان طراحی شده و شامل آموزش‌های پایه، مهارت‌های زندگی، مهارت‌های درآمدزا مانند خیاطی، آشپزی، کشاورزی و گلخانه‌داری است تا پس از فراغت از تحصیل بتوانند در بازار کار وارد شوند.
رضایی با تأکید بر تفاوت مأموریت آموزش و پرورش استثنایی و بهزیستی اظهار داشت: ما متولی آموزش و توانبخشی هستیم، در حالی که بهزیستی بیشتر خدمات حمایتی و درمانی ارائه می‌دهد. در مدارس ما گفتاردرمانگر و کاردرمانگر هم‌زمان با آموزش، مهارت‌های ارتباطی و حرکتی کودکان را تقویت می‌کنند.
کارشناس ارشد مشاوره توانبخشی و مدیر یکی از مدارس گروه کم‌توانان ذهنی مشهد بزرگ‌ترین چالش این حوزه را کمبود نیروی تخصصی توانبخشی و ضعف همکاری سایر ارگان‌ها دانست و گفت: کار در مدارس استثنایی ثواب جمع‌کردنی است، ولی سختی‌های زیادی دارد. هرچند معلمان این مدارس پنج سال زودتر بازنشسته می‌شوند، اما از نظر حقوقی تفاوت زیادی با معلمان مدارس عادی دارند. با این حال، دنیای متفاوت این بچه‌ها تنها با عشق، علاقه و شناخت واقعی قابل مدیریت است.
وی یادآور شد: اختلال کم‌توانی ذهنی به دلیل ظاهر سالم برخی کودکان، کمتر دیده می‌شود و معمولاً توجه عمومی به معلولیت‌های جسمی جلب می‌شود. ما تلاش می‌کنیم این گروه را شناسایی و مهارت‌آموزی کنیم تا بتوانند زندگی شخصی و اجتماعی خود را اداره کنند.
رضایی همچنین به اجرای طرح «مداخله به هنگام طلایی» به عنوان پایلوت در مدرسه تحت مدیریت خود اشاره کرد و گفت: در این طرح، آموزش کودکان از سنین بسیار پایین، حتی از شش ماهگی، آغاز می‌شود تا مهارت‌های ارتباطی و حسی آنان زودتر شکوفا شود.
کارشناس ارشد مشاوره توانبخشی و مدیر یکی از مدارس گروه کم‌توانان ذهنی مشهد با قدردانی از پرسنل آموزش و پرورش استثنایی و مسئولان حامی، خواستار تقویت همکاری بهزیستی و سایر نهادها برای تأمین نیازهای دارویی و حمایتی خانواده‌های کم‌توانان ذهنی شد و خاطرنشان کرد: این کودکان فراموش‌شده، فرشته‌های الهی‌اند و حق تحصیل، زندگی و دیده‌شدن دارند.
۹۲۰۰ فرزند ویژه؛ از وظیفه تا اولویت ملی در آموزش استثنایی
اکنون که زنگ آغاز کلاس‌ها به صدا درآمده، چالش‌های موجود در آموزش و پرورش استثنایی بیش از یک فهرست مشکلات، به یک نقشه راه نیاز دارد، نقشه‌ای که مسیرش از شناخت واقع‌بینانه ظرفیت‌ها و کمبودها عبور کرده و به همگرایی همه دستگاه‌ها ختم شود. اگر امروز این همگرایی شکل بگیرد، فردا کودک کم‌توان ذهنی یا ناشنوا، با اعتماد به نفس بیشتری پا به جامعه خواهد گذاشت.
آموزش و توانبخشی آن‌گاه که به موقع تخصصی و با برنامه ارائه شود، نه تنها کیفیت زندگی کودک را بالا می‌برد بلکه بارهای اجتماعی و اقتصادی آینده را کاهش می‌دهد.
داستان کودکان استثنایی، داستان مرزهای نادیده‌گرفته‌شده‌ای است که با صرف وقت، انرژی و علم، رنگ و بوی زندگی پیدا می‌کنند.
بهزیستی، آموزش و پرورش، دانشگاه‌ها، خیرین و حتی همسایه‌ها، هرکدام می‌توانند بخشی از این مسیر را هموار کنند، این فرزندان، سرمایه‌های خاموشی‌اند که اگر در سکوت رها شوند، فرصت‌های بزرگی برای جامعه از دست خواهد رفت.
ثبت‌نام ۹۲۰۰ نفر امسال شاید در دفتر اداره ثبت شده باشد، اما موفقیت واقعی زمانی رقم می‌خورد که هر یک از آن‌ها با مهارت و امید، فارغ‌التحصیل شود، امروز، نگاه به آموزش و پرورش استثنایی باید از «وظیفه» به «اولویت» تغییر کند؛ اولویتی که با هر لبخند کودک در کلاس، معنا پیدا می‌کند و شاید بزرگ‌ترین دستاورد، رسیدن به روزی باشد که دیگر هیچ کودک خاصی «فراموش‌شده» خوانده نشود، بلکه هر یک، همان‌طور که هستند، دیده و پذیرفته شوند.
