کمال ابراهیمی کاوری کارشناس ارشد مناطق آزاد تجاری در گفتگو با خبرنگار مهر با تأکید بر ضرورت تکمیل کریدور ریلی چابهار - زاهدان و اتصال بندر شهید بهشتی به این شبکه اظهار کرد: اتصال مؤثر بنادر به شبکه ریلی از بنیادین‌ترین محورهای تحول لجستیکی و توسعه اقتصادی در دهه‌های اخیر به‌شمار می‌رود.
وی افزود: زمانی که بندر به ریل متصل می‌شود، زنجیره تأمین ملی فشرده‌تر، هزینه‌های حمل‌ونقل کاهش یافته و رقابت‌پذیری صادرات کشور به‌طور چشمگیری تقویت می‌شود. در این میان، تکمیل خط ریلی چابهار - زاهدان و اتصال بندر شهید بهشتی به این شبکه، فراتر از یک پروژه زیرساختی محلی عمل کرده و ظرفیت تبدیل چابهار به هاب ترانزیتی منطقه‌ای را به شکل بنیادین افزایش می‌دهد.
این کارشناس ارشد مناطق آزاد تجاری بیان کرد: پیوند بنادر با ریل در سطح ملی به معنای انتقال بار از هاب‌های بندری به داخل کشور و بازارهای هدف منطقه‌ای با کارایی بالاتر است. ریل برای مسافت‌های طولانی، اقتصادی‌تر، کم‌خطرتر و پایدارتر از جاده عمل می‌کند؛ از این رو اتصال بندر شهید بهشتی به شبکه ریلی، امکان انتقال سریع و ارزان کانتینرها، محموله‌های فله و کالاهای با ارزش افزوده را فراهم کرده و مسیرهای جدید ترانزیتی را پیش روی صادرکنندگان و فعالان ترانزیت قرار می‌دهد.
وی ادامه داد: از منظر کارکردی، مزایای اصلی اتصال بندر به شبکه ریلی در چند محور کلیدی خلاصه می‌شود. نخست، کاهش هزینه‌های لجستیکی و افزایش بهره‌وری؛ حمل ریلی برای بارهای سنگین و فواصل طولانی، هزینه هر تن‌کیلومتر را به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای کاهش می‌دهد و همین امر رقابت‌پذیری کالای ایرانی در بازارهای خارجی را تقویت می‌کند.
ابراهیمی کاوری تاکید کرد: دوم، افزایش ظرفیت و سرعت تخلیه و بارگیری بندر با دسترسی ریلی، جریان خروج و ورود کالا را روان‌تر می‌کند و صف کامیون‌ها و تراکم در محوطه بندر کاهش می‌یابد. سوم، کاهش مخاطرات جاده‌ای و زیست‌محیطی؛ انتقال حجم بالایی از بارها از جاده به ریل، تصادفات، مصرف سوخت و انتشار آلاینده‌ها را کاهش می‌دهد و در بلندمدت هزینه‌های اجتماعی و زیست‌محیطی را کم می‌کند.
وی افزود: چهارم، تضمین تداوم و تاب‌آوری زنجیره تأمین؛ شبکه ریلی علاوه بر تنوع‌بخشی مدالی، در شرایط بحران یا اختلالات جاده‌ای، پایداری بیشتری در لجستیک ملی ایجاد می‌کند. تمرکز ویژه بر بندر شهید بهشتی و مسیر چابهار - زاهدان دلایل راهبردی خاص خود را دارد.
این کارشناس ارشد مناطق آزاد تجاری تاکید کرد: چابهار به‌واسطه دسترسی مستقیم به آب‌های آزاد و عمق مناسب برای جابجایی کشتی‌های بزرگ، موقعیتی منحصربه‌فرد در جنوب شرق کشور دارد. تکمیل مسیر ریلی چابهار زاهدان و اتصال بندر شهید بهشتی، چابهار را به هاب ترانزیتی جنوب کشور و دروازه‌ای مطمئن برای دسترسی به بازارهای افغانستان، آسیای میانه و فراتر تبدیل می‌کند.
وی یادآور شد: این کریدور می‌تواند به‌عنوان مسیر جایگزین و مکمل برای مسیرهای ترانزیتی منطقه‌ای عمل کند، فشار بر مسیرهای مرسوم را کاهش دهد و پذیرای محموله‌های ترانزیتی کشورهای همسایه باشد. یکی از پیامدهای مهم چنین اتصالی، جذب بار ترانزیتی منطقه‌ای است، چرا که افغانستان و کشورهای آسیای میانه به مسیرهای دست‌یافتنی و کم‌هزینه به آب‌های آزاد نیاز دارند.
ابراهیمی کاوری ادامه داد: کریدور چابهار - زاهدان در ترکیب با شبکه ریلی داخلی، مسیری رقابتی در مقابل مسیرهای دیگر منطقه‌ای ارائه می‌دهد و توجیه‌پذیری اقتصادی انتقال کالا از راه دریایی به داخل قاره را افزایش می‌دهد. این ظرفیت می‌تواند منجر به رشد درآمدهای بندری، توسعه خدمات لجستیکی محلی و ارتقای زنجیره‌های ارزش منطقه‌ای شود.
وی تصریح کرد: در کنار این مزایا، باید به چالش‌ها و ملاحظات فنی و سازمانی نیز توجه داشت تا صرف اجرای خط ریلی، منجر به تحقق منافع مورد انتظار نشود. از منظر فنی، طراحی ظرفیت ایستگاه‌ها و پایانه‌های بین‌مدلی بندر شهید بهشتی باید متناسب با پیش‌بینی حجم کانتینری و محمولات فله انجام گیرد.
وی افزود: ایجاد ترمینال‌های کانتینری مجهز، خط کالسکه‌کشی (rail yard) با ظرفیت مناسب، سیستم‌های تخلیه ماشینی و امکانات نگهداری کانتینر از ضروریات است. همچنین اتصال سیستم‌های اطلاعاتی بندر و اپراتورهای ریلی (WMS/TMS و سیستم‌های مانیتورینگ) برای هماهنگی زمان‌بندی کشتی، قطار و کامیون باید پیش‌بینی شود تا از ایجاد گلوگاه‌های عملیاتی جلوگیری گردد.
ابراهیمی کاوری ادامه داد: از منظر بین‌المللی و حقوقی، اتصال موفق نیازمند هماهنگی رویه‌های گمرکی و ترانزیتی، ایجاد پنجره واحد الکترونیک برای ترخیص سریع و اتخاذ رویه‌های تسهیلی برای عبور کالاهای ترانزیتی خارجی است. برای جذب مشتریان منطقه‌ای نیز باید بسته‌های تعرفه‌ای رقابتی، تضمین امنیت محموله و تسهیلات انطباق‌پذیر ارائه شود.
وی تصریح کرد: سازوکارهای توافقی با کشورهایی که قصد استفاده از این مسیر برای ترانزیت دارند، از جمله افغانستان، کشورهای آسیای میانه و هند، باید از پیش مذاکره و تثبیت شود تا مخاطره حقوقی و عملیاتی کاهش یابد. همچنین ترکیب منابع دولتی و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی، از جمله مدل‌های PPP، کنسشن‌ها و امتیازدهی به اپراتورها، می‌تواند راهکار عملی تأمین منابع لازم باشد.
این کارشناس ارشد مناطق آزاد تجاری افزود: لازم است مطالعه‌های اقتصادی دقیق شامل پیش‌بینی تقاضا (Demand Forecast)، تحلیل هزینه-فایده (Cost-Benefit Analysis) و سناریونگاری بلندمدت انجام شود تا حجم بار مورد انتظار، نرخ بازگشت سرمایه و ظرفیت مورد نیاز به‌صورت واقع‌گرایانه مشخص گردد.
وی تصریح کرد: ابعاد توسعه‌ای این پروژه نیز قابل‌تأمل است. اتصال ریلی به بندر شهید بهشتی، محرک شکل‌گیری پارک‌های لجستیکی، نواحی صنعتی متصل به بندر و زنجیره‌های پایین‌دستی صنایع معدنی و کشاورزی خواهد بود. این خوشه‌های صنعتی می‌توانند ارزش افزوده محلی ایجاد کرده، اشتغال پایدار فراهم کنند و صادرات غیرنفتی را متنوع سازند. همچنین کاهش استفاده از کامیون‌های سنگین و آلاینده‌ها، مزیت‌های زیست‌محیطی قابل‌توجهی دارد و به بهبود کیفیت زندگی جوامع محلی و پذیرش اجتماعی پروژه کمک می‌کند.
ابراهیمی کاوری چند توصیه راهبردی برای بهره‌برداری حداکثری از اتصال بندر شهید بهشتی به شبکه ریلی و تکمیل کریدور چابهار - زاهدان ارائه کرد: طراحی نقشه راه جامع لجستیکی شامل خطوط عملیاتی بندر، ایستگاه‌های ریلی، ترمینال‌های میان‌مدلی و مسیرهای دسترسی جاده‌ای؛ ایجاد پنجره واحد الکترونیک برای ترخیص و تسهیل ترانزیت کالا؛ تدوین بسته‌های مشوق برای اپراتورهای ریلی و صاحبان کالا جهت انتقال بار از جاده به ریل؛ جذب سرمایه‌گذاران استراتژیک و اپراتورهای بین‌المللی بندری با مدل‌های PPP؛ توسعه زیرساخت‌های جنبی مانند انبارهای کانتینری، سردخانه‌ها و خدمات ارزش‌افزوده در نزدیکی بندر؛ آموزش نیروی انسانی متخصص در مدیریت پایانه‌های ریلی - بندری و لجستیک چندوجهی؛ و پیگیری مذاکرات منطقه‌ای برای تضمین عبور و بهره‌برداری ترانزیتی کشورهای همسایه از این مسیر.
وی در پایان خاطرنشان کرد: اتصال بندر شهید بهشتی به شبکه ریلی و تکمیل خط چابهار -زاهدان فراتر از یک پروژه عمرانی است و می‌تواند نقطه عطفی در بازتعریف نقش ایران در شبکه‌های ترانزیتی منطقه‌ای و جهانی باشد. با سیاست‌گذاری هوشمند، سرمایه‌گذاری هدفمند و هماهنگی میان‌بخشی، چابهار می‌تواند از یک بندر محلی به هاب ترانزیتی و لجستیکی منطقه‌ای تبدیل شود که ارزش افزوده‌ساز، اشتغال‌آفرین و پایدار است و دروازه اقتصاد ایران را به بازارهای جدید و گسترده می‌گشاید.
