به گزارش مشرق، چین بار دیگر در حال تغییر قواعد بازی اقتصاد جهانی است؛ این‌بار نه از مسیر تولید انبوه یا صادرات، بلکه از دل یک تحول عمیق در ساختار بازار کار خود.

میلیون‌ها کارگر موقت یا آن‌گونه که در غرب شناخته می‌شوند، «کارگران گیگ» امروز ستون فقرات اقتصاد دیجیتال چین را تشکیل می‌دهند و تحولی را رقم زده‌اند که پیامدهای آن از مرزهای این کشور فراتر رفته و به دغدغه‌ای جهانی تبدیل شده است.

طبق گزارش تازه‌ای از نشریه اکونومیست، بیش از ۲۰۰ میلیون نفر از نیروی کار شهری چین، چیزی معادل ۴۰ درصد، در قالب مشاغل موقتی، پروژه‌ای یا پلتفرمی فعالیت می‌کنند؛ آماری خیره‌کننده که از ظهور شکلی نوین از اشتغال حکایت دارد.

این کارگران دیگر افرادی پراکنده و بی‌ثبات نیستند، بلکه بازیگرانی کلیدی در اقتصاد دیجیتال نوظهور چین به‌شمار می‌روند.

چین به‌واسطه توسعه سریع و فراگیر «اپلیکیشن‌های اَبَرکاربردی» نظیر Meituan و Didi، امروز پیشرفته‌ترین نظام کار انعطاف‌پذیر یا موقت در جهان را در اختیار دارد. در حال حاضر، ۸۴ میلیون چینی از طریق پلتفرم‌هایی همچون خدمات ارسال غذا یا تاکسی‌های اینترنتی امرار معاش می‌کنند.

این پدیده منحصر به چین نیست، اما وسعت و عمق آن در این کشور بی‌سابقه است. برای مقایسه، هند حدود ۱۰ میلیون و مالزی نزدیک به ۱.۲ میلیون کارگر گیگ دارد که تنها ۷ درصد از نیروی کار آن کشور را شامل می‌شوند.

جالب‌تر آن‌که انقلاب کار انعطاف‌پذیر فقط به خدمات محدود نمانده است؛ بلکه به قلب صنایع تولیدی چین نیز نفوذ کرده است. امروز حدود ۴۰ میلیون کارگر موقت در صنایع الکترونیک، پوشاک و سایر بخش‌های تولیدی مشغول به کارند و از طریق پلتفرم‌های دیجیتال بین کارخانه‌ها جابه‌جا می‌شوند – آماری که سه‌برابر بزرگ‌تر از نیروی کار موقت در ایالات متحده است.

این تحول تنها یک چالش اجتماعی یا اقتصادی نیست؛ بلکه فرصتی است برای بازتعریف شیوه‌های اشتغال در دنیای امروز. بسیاری از کارگران چینی، به‌ویژه نسل جوان، به‌واسطه انعطاف‌پذیری این مشاغل، توانسته‌اند درآمدی بالاتر از کارگران مهاجر سنتی کسب کنند. نظرسنجی سال ۲۰۲۲ اکونومیست نشان می‌دهد که رانندگان خدمات ارسال غذا در چین ۲۰ درصد بیشتر از میانگین دستمزد کارگران مهاجر درآمد دارند.

البته این مزایا بدون چالش نیست. نبود آموزش‌های بلندمدت، دسترسی محدود به خدمات عمومی به‌دلیل نظام ثبت خانوار «هوکو»، و دشواری در ساختن آینده‌ای پایدار برای ازدواج و تشکیل خانواده، از جمله موانعی هستند که بر سر راه این نسل جدید قرار دارد.

چالش سالمندی و آینده کار

چین مانند بسیاری از کشورهای آسیایی، با بحران جمعیتی مواجه است. با افزایش سن جمعیت، فشار اقتصادی بر نیروی کار جوان و فعال نیز افزایش می‌یابد. در چنین شرایطی، حضور قدرتمند و سازمان‌یافته کارگران انعطاف‌پذیر، نه یک تهدید، بلکه بخشی از راه‌حل است.

نکته کلیدی در گزارش اکونومیست این است که دیگر نمی‌توان بر تولید سنتی یا اشتغال صنعتی به‌عنوان تضمینی برای ثبات اقتصادی تکیه کرد. اتوماسیون و هوش مصنوعی جای بسیاری از مشاغل سنتی را گرفته‌اند. در همین حال، ۷۷ درصد از کارگران پلتفرمی اعلام کرده‌اند پس از از دست دادن شغل‌های سابق، به این حوزه پیوسته‌اند. در چنین شرایطی، انتخاب میان «کار انعطاف‌پذیر و موقت» یا «بیکاری کامل» است – و چین با هوشمندی گزینه نخست را در قالبی ساختاریافته دنبال کرده است.

الگویی برای جهان؛ بازنگری در قرارداد اجتماعی

تجربه چین اکنون به الگویی مهم برای دیگر کشورها تبدیل شده است. همان‌گونه که اکونومیست تأکید می‌کند، خوارزمی‌ها، هرچند گاه سختگیر، جایگزینی منصفانه‌تر برای دلالان و واسطه‌های کار سنتی هستند. اما لازمه موفقیت در این مسیر، بازطراحی سیاست‌های اجتماعی متناسب با واقعیت جدید بازار کار است.

این سیاست‌ها شامل موارد زیر است: نخست، امکان انتقال آسان‌تر مزایای بازنشستگی بین مشاغل مختلف، دوم کاهش هزینه‌های بیمه برای کارفرمایان جهت جلوگیری از ترجیح کارگران موقتی و سوم الزام پلتفرم‌ها به تأمین بیمه درمانی و پوشش اجتماعی است.

دولت چین در همین راستا گام‌هایی برداشته است؛ از جمله تنظیم‌گری هوشمندانه الگوریتم‌های پلتفرم‌ها و ثبت رسمی کارگران موقتی برای بهره‌مندی از خدمات سلامت و بیمه‌های حوادث. هند نیز اقدامات مشابهی را آغاز کرده است.

آینده‌ای که از چین آغاز شد

در نهایت، آنچه امروز در چین در حال رخ دادن است، صرفاً یک تحول داخلی نیست، بلکه آیینه‌ای از آینده بازار کار جهانی است. کشوری که زمانی نماد «کارخانه جهان» بود، اکنون به آزمایشگاه زنده‌ای برای مدل جدیدی از اشتغال تبدیل شده است؛ مدلی که انعطاف‌پذیر، دیجیتال و در عین حال نیازمند بازنگری عمیق در سیاست‌گذاری اجتماعی است.

به‌نظر می‌رسد چین، با درک عمیق از واقعیت‌های نوین، در مسیر ایجاد یک قرارداد اجتماعی مدرن گام برداشته است – مدلی که نه‌تنها برای اقتصاد این کشور حیاتی است، بلکه می‌تواند الگویی برای بسیاری از کشورهای در حال توسعه و توسعه‌یافته در عصر اقتصاد دیجیتال باشد.