خبرآنلاین- مهسا مژدهی: پس از حمله اسرائیل به دوحه قطر با هدف ترور رهبران گروه حماس، کشورهای عربی به طور یکصدا این اقدام را به شدت محکوم کردند. آنها کمی بعد در دوحه جمع شدند تا چاره‌ای بجویند و اسرائیل را بابت حمله به یک کشور عربی سرزنش کنند. اما این تنها کشورهای عربی نبودند که علیه اسرائیل صف‌کشی کردند. کشورهای غربی از فرانسه تا بریتانیا و ... حمله به یک متحد اصلی غرب را مخالف منافع خود دانسته و آن تائید نکردند.
این در حالیست که همزمان با حمله اسرائیل به ایران و جنگ تحمیلی ۱۲ روزه؛ تنها برخی از کشورهای منطقه و دوستان ایران دست به سرزنش نتانیاهو زدند و کشورهای غربی نه تنها به او ایرادی بابت حمله به خاک ایران وارد ندانستند؛ بلکه حمایت تمام و کمال خود را نشان دادند.
اما چرا دیپلماسی ایران نتوانست کشورها را مجاب کند که در هنگام حمله اسرائیل؛ آن را محکوم کرده و اقداماتی را برای افزایش بازدارندگی انجام دهند؟
این موضوع را در گفت و گوی «خبرآنلاین» با قاسم محبعلی، مدیرکل اسبق خاورمیانه وزارت خارجه، در این زمینه به گفتگو نشستیم:
*** واکنش کشورهای غربی در برابر اتفاقی که برای ایران افتاد، برخلاف انتظار ایران، ضعیف‌تر از آن چیزی بود که آنها در برابر قطر نشان دادند؟
این به مناسبات خارجی ایران و قطر برمی‌گردد. قطر روابط دیپلماتیک بسیار قوی با اتحادیه عرب و شورای همکاری‌های خلیج فارس و ... ارتباط دارد. قطر از نظر اقتصادی روابط بالایی با کشورهای اروپایی و همه طرف‌های بین‌المللی دارد و مناسباتش خوب و متوازن است و نقش مهمی در مسائل بین‌المللی مثل قضایای سوریه و افغانستان و غزه دارد. ایران که تحت تحریم‌های غربی است مناسبات گسترده و همه جانبه‌ای ندارد و همین باعث شده تا ایران چنین توانایی نداشته باشد. اعراب هم نمی‌توانیم بگوییم که از حمله اسرائیل به ایران استقبال کردند؛ ولی شاید در سیاست‌های غیرعلنی از اینکه هم اسرائیل و هم ایران در یک درگیری با یکدیگر تضعیف شوند خوشحال باشند.
*** به نظر می‌رسد که دیپلماسی قطر و وجهه جهانی این کشور به عنوان یکی از متحدان اصلی آمریکا ممکن است موجب بازدارندگی در مقابل با حمله مجدد اسرائیل شود؛ برداشت شما از این وضعیت چیست؟
احتمالش بالاست. یکی از نکات مهم دیپلماسی در تماس و در ارتباط بودن است. دیپلماسی فعال قطر این امکان را فراهم کرده که هرگاه ضربه‌ای دریافت کند، بلافاصله وارد ارتباط و تماس‌های دیپلماتیک شود، در صورت لزوم اقدام متقابل انجام دهد و اگر ضرورتی نبیند، فشارهای خود را از طریق ابزارهای دیگر اعمال کند تا از انجام اقدامات مشابه جلوگیری شود. قطر در شورای همکاری‌های خلیج فارس بوده و با آمریکایی‌ها پیمان دفاعی دارند. فکر نمی‌کنم ایالات متحده علاقه‌مند باشند شرایط به گونه‌ای پیش برود که رابطه این کشور با قطر و کشورهای عربی بهم بریزد. افزون بر این،البته اسرائیل به هیچ قاعده‌ای پایبند نیست و اگر احساس کند می‌تواند دوباره عملی علیه قطر انجام دهد؛ اینکار را خواهد کرد.
*** برخی ناظران معتقدند اگر ایران هم در عرصه دیپلماسی، هرچند نه مانند قطر به‌عنوان متحد آمریکا، اما دست‌کم به‌عنوان مهره‌ای ضروری در منطقه عمل کند، می‌تواند برای خود نوعی بازدارندگی در برابر هر نوع تجاوز خارجی، به‌ویژه از سوی اسرائیل، ایجاد کند. چنین چیزی ممکن است؟
ایران دارای قدرت ژئوپلیتیک و توان نظامی بسیار بزرگ‌تری از قطر است. دیپلماسی؛ قدرت اقتصادی و پیمان‌های دفاعی یک پوشش برای قطر است. اما ایران به یک سیاست خارجی همه‌جانبه نیاز دارد؛ سیاستی که با همه بازیگران بین‌المللی و بر اساس منافع و امنیت ملی روابط متوازن برقرار کند و از وضعیت کنونی خارج شود. در دنیای امروز، سیاست‌های یک‌جانبه پاسخ نمی‌دهد و بیشتر به بحران می‌انجامد، به‌ویژه برای قدرت‌های متوسط.
اگر ایران سیاست خارجی همه‌جانبه‌ای اتخاذ کند و روابط خود را با توجه به منافع ملی با همه بازیگران بین‌المللی سامان دهد، می‌تواند از حالت کنونی خارج شود. اگر این سیاست فعلی تعدیل و به نوعی سیاست خارجی بازسازی شود، ایران قادر خواهد بود جایگاه بهتری به دست آورد.
امروزه حدود ۲۵ تا ۳۰ درصد قدرت هر کشور در نظام بین‌الملل را قدرت اقتصادی تشکیل می‌دهد؛ حدود ۱۵ درصد قدرت سرزمینی و نظامی است و بخش مهمی دیگر به نیروی انسانی و جمعیت مربوط می‌شود. قدرت بین‌المللی ترکیبی از این عوامل است که قطری‌ها آن را دارند. قدرت فرهنگی و قدرت رسانه‌ای هم هست. یکی از مهم‌ترین ابزار قدرت رسانه‌ای است. شبکه الجزیره نقش بزرگی در تقویت سیاست خارجی قطر داشته است، در حالی که ایران از چنین ظرفیتی بهره‌مند نیست.
ایران از نظر قدرت فرهنگی توان بالایی دارد، اما نتوانسته از آن به‌خوبی استفاده کند. اگر ایران بتواند از این تجربه‌ها درس بگیرد و سیاست خارجی خود را به‌درستی بازسازی کند، با توجه به قدرت منطقه‌ای و توان نظامی خود، هیچ طرف قادر نخواهد بود تهدید نظامی یا سرزمینی جدی علیه ایران مطرح کند.
۳۱۲/۴۲
