در دل هر سازه بتنی، اسکلت‌هایی از فولاد نهفته‌اند که نقش اصلی در تقویت و پایداری سازه ایفا می‌کنند. این اجزای کلیدی که با نام میلگرد یا آرماتور شناخته می‌شوند، مسئول تحمل بارهای کششی و انتقال نیروها به بتن هستند. اما همین عناصر حیاتی، در برابر تهدیدات سازه‌ای آسیب‌پذیرند.
زنگ زدگی میلگرد پدیده ایی است که می‌تواند منجر به کاهش استحکام، کاهش چسبندگی به بتن و در نهایت افت عملکرد سازه شود. در ادامه به بررسی حد مجاز زنگ زدگی میلگرد، عوامل موثر در آن، آیین‌نامه‌های زنگ زدگی میلگرد، روش‌های پیشگیری زنگ زدگی میلگرد خواهیم پرداخت.
زنگ زدگی فرآیندی شیمیایی است که طی آن، میلگرد در اثر تماس با رطوبت و اکسیژن دچار خوردگی می‌شود. این پدیده به‌ویژه در مراحل انبارداری، حمل‌ونقل و قبل از بتن‌ریزی می‌تواند ظاهر شود و در صورتی که از میزان مجاز زنگ زدگی میلگرد فراتر رود، منجر به کاهش مقاومت سازه خواهد شد.
زنگ زدگی میلگرد به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود: زنگ زدگی سطحی (مجاز) و زنگ زدگی شدید (غیرمجاز). تفاوت این دو در میزان تأثیر بر سطح مقطع و مقاومت مکانیکی میلگرد است. در ادامه توضیحات بیشتری راجع به هر یک از این موارد ارائه می‌دهیم.
در این حالت، تنها یک تغییر رنگ قهوه‌ای روشن یا نارنجی روی سطح میلگرد دیده می‌شود و عمق خوردگی زیاد نیست. اگر سطح مقطع میلگرد تغییری نکرده باشد، چنین زنگ زدگی‌ای در چارچوب رواداری زنگ زدگی میلگرد قابل قبول است. نشانه‌های این حالت عبارتند از:
این وضعیت با استفاده از ماسه‌پاشی سبک یا برس نرم به‌راحتی تمیز می‌شود و مانعی برای استفاده از میلگرد در بتن نیست. بنابراین در پاسخ به این سؤال که "میزان مجاز زنگ زدگی میلگرد جهت استفاده در بتن چقدر است؟" باید گفت: اگر زنگ فقط سطحی باشد و عمق قابل‌توجهی نداشته باشد، این میزان مجاز تلقی می‌شود.
این نوع زنگ زدگی معمولاً با ایجاد پوسته‌های فلس‌مانند، حفره‌های عمیق و تغییر محسوس در قطر میلگرد همراه است. در این شرایط، میلگرد از محدوده حد مجاز زنگ زدگی میلگرد خارج می‌شود و استفاده از آن می‌تواند عملکرد سازه را با خطر مواجه کند. نشانه‌های زنگ زدگی شدید شامل موارد زیر است:
در کارگاه‌های ساختمانی، بررسی میزان خوردگی میلگرد یک مرحله مهم پیش از بتن‌ریزی است. معمولاً از ابزارهایی مانند کولیس یا شابلون برای اندازه‌گیری دقیق قطر میلگرد استفاده می‌شود. این ارزیابی مشخص می‌کند که آیا زنگ زدگی منجر به کاهش سطح مقطع شده است یا خیر. طبق آیین‌نامه‌ها، اگر کاهش قطر بیش از ۲۵ درصد باشد، آن میلگرد باید تعویض شود.
رواداری زنگ زدگی میلگرد به معنای حد مجاز و قابل قبول برای استفاده در سازه‌های بتنی است که توسط آیین‌نامه‌ها تعریف می‌شود. این معیارها میزان زنگ زدگی‌ای را مشخص می‌کنند که بدون کاهش عملکرد میلگرد، مجاز به استفاده است.
آیین‌نامه‌ها چه می‌گویند؟
در آیین نامه زنگ زدگی میلگرد ایران (آبا)، بندهایی مشخص به نحوه نگهداری و استفاده از میلگردهای زنگ‌زده پرداخته‌اند:
بند 1-8-4: میلگرد باید در محیط خشک نگهداری شود.
بند 4-8-2: میلگردهای با خوردگی عمیق و کاهش سطح مقطع، مجاز به استفاده نیستند.
بند 3-13-4-9: برای پاک‌سازی زنگ باید از روش‌هایی مانند ماسه‌پاشی استفاده شود؛ برس سیمی توصیه نمی‌شود.
استانداردهایی نظیر ASTM A615 و ISO 12944 نیز تأکید دارند که زنگ زدگی سطحی بدون تغییر مقطع، مجاز است. این مستندات بین‌المللی نیز به‌روشنی حدی برای میزان مجاز زنگ زدگی میلگرد تعیین کرده‌اند.
پاسخ به پرسش: میزان مجاز زنگ زدگی میلگرد جهت استفاده در بتن چقدر است؟
اگر بخواهیم به‌طور خلاصه و صریح پاسخ دهیم، میزان مجاز زنگ زدگی میلگرد جهت استفاده در بتن چقدر است؟ پاسخ این است:
«اگر زنگ زدگی تنها به شکل سطحی و بدون کاهش قطر باشد، استفاده از میلگرد مجاز است. در صورت کاهش بیش از ۲۵٪ در سطح مقطع، میلگرد از حد مجاز زنگ زدگی میلگرد فراتر رفته و قابل‌استفاده نیست.»
استفاده از میلگردهای زنگ‌زده، حتی اگر زنگ زدگی سطحی باشد، نیازمند دقت و توجه ویژه‌ای است؛ چرا که این موضوع می‌تواند بر کیفیت نهایی سازه و همچنین جنبه‌های اقتصادی تولید و فروش میلگرد تأثیرگذار باشد. در ادامه، تأثیر زنگ زدگی بر قیمت میلگرد و بازار آن را بررسی می‌کنیم:
کیفیت ظاهری میلگرد، به ویژه میزان زنگ زدگی، به صورت مستقیم و غیرمستقیم روی قیمت میلگرد تأثیر می‌گذارد. میلگردهای بدون زنگ و سالم، ارزش و تقاضای بیشتری داشته و معمولاً با قیمت بالاتری عرضه می‌شوند. از اینرو خرید آهن آلات از چالشهایی است که سازندگان و خریداران آهن با آن روبرو می شوند.
در بازار داخلی، میلگردهایی که دارای خوردگی شدید یا زنگ زدگی قابل مشاهده هستند، تقاضای کمتری دارند. این امر موجب کاهش قیمت و محدودیت فروش این محصولات می‌شود.
تولیدکنندگان و توزیع‌کنندگان با کنترل دقیق کیفیت و پیشگیری از زنگ زدگی، می‌توانند سهم بازار خود را حفظ کرده و قیمت‌های مناسبی برای محصولات خود تعیین کنند.
در نتیجه، حفظ کیفیت ظاهری و کاهش میزان زنگ زدگی میلگرد، نه تنها به استحکام و دوام سازه کمک می‌کند، بلکه نقش مهمی در قیمت‌گذاری و شرایط بازار فولاد دارد.
برای اینکه از رسیدن به مرحله‌ای که از حد مجاز زنگ زدگی میلگرد عبور شود جلوگیری کنیم، رعایت این نکات ضروری است:
در طول اجرای یک پروژه عمرانی، رعایت دقیق آیین نامه زنگ زدگی میلگرد و شناخت رواداری زنگ زدگی میلگرد، یکی از اصول پایه برای تضمین کیفیت است. اگرچه ممکن است زنگ زدگی سطحی در نگاه اول مشکل‌ساز نباشد، اما در صورت بی‌توجهی، ممکن است آسیب‌های ساختاری جدی به‌بار آورد. پاسخ به سؤال میزان مجاز زنگ زدگی میلگرد جهت استفاده در بتن چقدر است؟ چندین بار در آیین‌نامه‌ها آمده و معیار اصلی آن، عدم کاهش محسوس سطح مقطع و حفظ مقاومت کششی است. در نهایت، انتخاب تأمین‌کننده‌ای که به کیفیت و نگهداری اصولی محصولات اهمیت می‌دهد، نقشی کلیدی دارد. شرکت‌هایی مانند آسن که محصولات را با کنترل کیفیت دقیق و بدون زنگ زدگی تحویل می‌دهند، نه‌تنها کیفیت نهایی پروژه را تضمین می‌کنند بلکه هزینه‌های اضافی را نیز کاهش می‌دهند.
