یکی از مهم‌ترین دلایل بی‌رغبتی به فرزندآوری، نگرانی از تأمین آینده فرزندان است. در این میان، افزایش تمایل به روش‌های پیشگیری از بارداری و بالا بودن آمار سقط جنین، به چالشی جدی در جامعه تبدیل شده است.
به گزارش فرارو، نتایج پیمایش ملی «تمایلات و رفتار فرزندآوری ایرانیان» با بررسی ۲۵۰۰ نفر نشان می‌دهد که ۲۲.۳ درصد از شرکت‌کنندگان تجربه سقط جنین داشته‌اند و ۶۰.۲ درصد نیز از روش‌های پیشگیری از بارداری استفاده می‌کنند. این آمار، ابعاد تازه‌ای از چرایی سقط جنین و پیامدهای آن برای خانواده‌ها، به‌ویژه زنان، را آشکار می‌سازد. این در حالی است که طی سال‌های اخیر، دولت با اجرای طرح فرزندآوری و اعطای مشوق‌های گوناگون، تلاش کرده است تا از روند پیری جمعیت در آینده جلوگیری کند. این روند تبعات سنگینی برای جامعه به همراه خواهد داشت؛ اما آیا جرم‌انگار سقط جنین مانع از انجام آن شده است و راهکار آن چیست؟
سیمین کاظمی، پزشک، جامعه‌شناس و عضو مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی موثر بر سلامت دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، در گفت‌وگو با فرارو به واکاوی این مساله پرداخت:
در ایران «بارداری ناخواسته» به رسمیت شناخته نشده/ قانون‌گذاری بر پایه اخلاقیات مردانه شکل می‌گیرد
سیمین کاظمی به فرارو گفت: «در ایران مفهومی به اسم بارداری ناخواسته به رسمیت شناخته نشده و اگر بارداری اتفاق افتاد، زن بر اساس قوانین مجبور است آن را ادامه دهد و رنج و تبعات آن را تحمل کند. این در حالی است که بارداری مربوط به بدن زن است و اوست که باید برای بدن خودش تصمیم بگیرد. اما این حق انکار می‌شود و قانون بدون در نظر گرفتن چنین حقی، اختیار پایان خودخواسته بارداری را از زنان سلب کرده است.»
او افزود: «وقتی در جامعه فرض نابرابری جنسیتی پذیرفته شده باشد، در قانون‌گذاری وضعیت و خواسته زنان بی‌اهمیت شمرده می‌شود و قانون‌گذاری مطابق اخلاقیات مردانه صورت می‌گیرد. روابط نابرابر قدرت در خانواده هم در موضوع سقط جنین، حتی سقط جنین درمانی تعیین کننده است. یعنی بعضی زنان با وجود تایید پزشکان مبنی بر خطرناک بودن ادامه بارداری، مجبور می‌شوند به خواست شوهر بارداری را ادامه دهند. یا مواردی هم هست با وجود تشخیص معلولیت جنین به خواست همسر از سقط صرف نظر می‌کنند.»
آمار قابل اتکا در مورد سقط جنین موجود نیست/ حق زن به عنوان انسان بر بدن‌اش قابل انکار نیست/ در برخی کشورها، سقط جنین تا هفته ۱۲ یا ۲۲ آزاد و بعد از آن فقط با دلایل پزشکی مجاز است
این جامعه‌شناس گفت: «از آنجا که در ایران فقط سقط جنین درمانی قانونی است و سقط به دلایل غیرپزشکی ممنوع و غیرقانونی است، آماری در دسترس نیست که چه تعداد سقط جنین انجام می شود و به چه دلیلی سقط انجام شده است. آماری که در رسانه ها و از قول بعضی افراد اعلام می شود قابل اتکا نیست.»
او یادآورد شد: «این استدلال که جنین از حقوق یک انسان برخوردار است و مشمول این حقوق می‌شود محل مناقشه است و درباره سنی که جنین می‌تواند «انسان دارای حق» شمرده شود اختلاف نظر وجود دارد. اما حق زن به عنوان انسان بر بدن‌اش قابل انکار نیست. بنابراین در کشورهایی که سقط جنین قانونی است، سن بارداری مجاز برای سقط جنین را مشخص کرده‌اند، تا به این وسیله هم حق زن بر بدنش محترم باشد و هم حق حیات جنین رعایت شود. در بعضی کشورها سقط جنین تا هفته دوازدهم و در برخی کشورهای دیگر تا هفته بیست و دوم بارداری آزاد است، ولی بعد از آن باید دلایل پزشکی یا شرایط خاص وجود داشته باشد و از مراجع قانونی مجوز کسب شود.»
از هر ده بارداری سه بارداری به سقط جنین منتهی می‌شود/ با ممنوعیت سقط جنین جان و سلامت زنان به خطر می‌افتد
عضو مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی موثر بر سلامت گفت: «در حال حاضر نظام سلامت در راستای سیاست افزایش جمعیت، زنان را از سقط جنین منع می‌کند و برنامه‌ای برای حمایت از زنانی که تصمیم به پایان دادن به بارداری دارند یا این کار را انجام داده‌اند ندارد. برای حمایت از زنان، لازم است سقط جنین نه تنها به عنوان یک مساله بهداشتی بلکه به عنوان یک مساله اجتماعی دیده شود.»
او تاکید کرد: «متولیان نظام سلامت با آمار سقط جنین آشنایی دارند و می‌دانند که در جهان یعنی مجموع کشورها صرفنظر از قانونی یا غیرقانونی بودن، از هر ده بارداری سه بارداری به سقط جنین منتهی می‌شود. با چنین فراوانی ای، وقتی سقط جنین ممنوع است یعنی جان و سلامت تعداد زیادی از زنان در خطر است. متولیان بهداشت و درمان با بی‌توجهی به این موضوع در واقع سلامت زنان را نادیده می‌گیرند.»
جرم انگاری سقط جنین منجر به بالا رفتن هزینه سقط امن می‌شود/ زنان فقیر در معرض روش‌های خطرناک قرار دارند/ اینترنت نیاز به پزشک را کمرنگ کرده است/ جرم‌انگاری نتوانسته از میزان سقط جنین بکاهد
کاظمی گفت: «تعدادی از زنانی که با بارداری ناخواسته مواجه می‌شوند، دست به سقط جنین می‌زنند. سقط جنین به روش‌های مختلف قابل انجام است، هم در شرایط امن، بهداشتی و کمک گرفتن از پزشکان و هم به روش‌های غیرایمن و پرخطر. در جامعه‌ای که سقط جنین جرم انگاری می‌شود، هزینه سقط جنین بهداشتی و امن افزایش می‌یابد و دسترسی به آن دشوار می‌شود. اینجاست که وضعیت اقتصادی و اجتماعی متقاضیان سقط جنین تعیین کننده می‌شود.»
او افزود: «ثروتمندان توان پرداخت هزینه سقط جنین با شرایط بهداشتی را دارند ولی زنان فقیر چنین امکانی ندارند، بنابراین ممکن است دچار تبعات جسمی سقط جنین به روش‌های خطرناک شوند. البته باید توجه داشت که در حال حاضر با دسترسی به اطلاعات پزشکی از طریق اینترنت، شماری از زنان خودشان داروی سقط جنین را از بازار غیرقانونی دارو تهیه و مبادرت به سقط می‌کنند و نیاز به پزشک کمتر از گذشته شده است.»
او یادآور شد: «سقط جنین و ممنوعیت آن از دیرباز وجود داشته، قدمتش آنقدر زیاد است که در دوره بقراط هم انجام می‌شده و بر سر آن بحث بوده است. حکومت‌های مختلف و دوره‌های مختلف ممنوعش کرده‌اند اما سقط جنین با تمام ممنوعیت‌ها و موانع شرعی، قانونی و فرهنگی در تمام جوامع از جمله ایران انجام می‌شده و می‌شود و جرم انگاری هم نتوانسته از میزان آن بکاهد. ممنوعیت تنها باعث خارج شدن خدمات بهداشتی و پزشکی از دسترس زنان فقیر می‌شود که به ناچار به روش‌های غیرایمن متوسل می‌شوند.»
سیاست افزایش جمعیت چون مبتنی بر خواست عمومی نیست، مقبولیت اجتماعی ندارد/ با مشکلات اقتصادی صحبت از ۵ فرزند می‌شود
این جامعه‌شناس گفت: «سیاست جمعیتی با رویکرد مهندسی اجتماعی انجام شده و به خواست جامعه و زنان کم‌توجه است. به انتقادات و هشدارهای پزشکان، حقوقدانان، جامعه‌شناسان و فعالان حقوق زنان و دیگران اعتنایی نشد و قانون جوانی جمعیت تصویب شد که شامل تشویق ضعیف و تبعیض و تنبیه قوی است. سیاست افزایش جمعیت چون مبتنی بر اراده و خواست عمومی نیست، مقبولیت اجتماعی ندارد. در حال حاضر مشکلات اقتصادی به حدی شدید است که خانواده‌های جوان به سختی می‌توانند هزینه زندگی یک فرزند را تامین کنند ولی در برنامه افزایش جمعیت صحبت از سه تا پنج فرزند می‌شود.»
مشوق‌های فرزندآوری آن قدر نیست که خانواده‌های جوان را قادر به فرزندآوری کند/ از تبعات افزایش بارداری ناخواسته، افزایش موارد سقط جنین است
او هشدار داد: «در این برنامه زنان از دسترسی به وسایل پیشگیری از بارداری رایگان محروم شده‌اند و آموزشی درباره پیشگیری از بارداری ارائه نمی‌شود. چنین وضعیتی پیشگیری از بارداری ناخواسته را برای زنان دشوار کرده است و می‌دانیم که از تبعات افزایش بارداری ناخواسته، افزایش موارد سقط جنین است. مشکل دیگر این است که مشوق‌های فرزندآوری آن قدر نیست که خانواده‌های جوان را قادر به فرزندآوری کند، اما بعضی خانواده‌های میانسال را برای بهره متدی از بعضی مزایا به سمت فرزندآوری می‌برد.»
خطرات بارداری با افزایش سن بیشتر می‌شود/ بارداری در زنان متاهل میانسال بالای ۴۰ سال شایع شده
ایشان ادامه داد: «چنین تصمیمی اغلب از طرف شوهر به زن تحمیل می‌شود. می‌دانیم که بارداری بالای ۳۵ سال در پزشکی توصیه نمی‌شود و خطرات بارداری با افزایش سن بیشتر می‌شود، اما حالا شاهد بارداری در زنان متاهل میانسال بالای ۴۰ سال هستیم. در برنامه جمعیتی جدید سلامت زنان نادیده گرفته شده و خطرات بارداری در میانسالی انکار و نادیده گرفته می‌شود.»
زنان عمدتا تبعات جسمی، روانی و اجتماعی سقط جنین را به دوش می‌کشند/ مردان نگرانی‌های اقتصادی دارند/ سقط جنین همیشه خواسته زنان نیست
این جامعه‌شناس گفت: «اضطراب و رنج زنان در موضوع سقط جنین قابل مقایسه با مردان نیست. کسی که تبعات جسمی، روانی و اجتماعی بارداری ناخواسته و سقط جنین را متحمل می‌شود عمدتا زن است. مردان متاهل نیز نگرانی‌هایی درباره تولد فرزند ناخواسته دارند که بیشتر شامل نگرانی‌های اقتصادی، نارضایتی از زندگی مشترک و تداخل تولد بچه با کار و برنامه شخصی‌شان است.
یکی از مطالعات درباره سقط جنین نشان داده که حدود هفتاد درصد موارد سقط جنین با توافق زن و مرد انجام می‌شود. یعنی سقط جنین همیشه خواسته زنان نیست، اغلب یک خواسته مشترک است و در مواردی هم به خواست مرد انجام می‌شود.»
