سرانه مصرف میوه ایران در سال ۲۰۲۲ برابر ۱۳۰.۵۷ کیلوگرم به‌ازای هر نفر برآورد شده است. شاید بارها شنیده‌اید که ایران بیشترین سرانه مصرف میوه را در دنیا در اختیار دارد که گزاره‌ای اشتباه است. هرچند باید اقرار کرد که سرانه مصرف میوه در ایران نسبت به میانگین جهانی بالا است، بااینوجود بسیاری از کشورها در این شاخص از ما فراتر هستند. به‌خصوص آنکه سرانه مصرف میوه در ایران طی سال‌های اخیر کاهشی بوده است.
ایالات متحده یکی از کشورهایی است که بیشترین سرانه مصرف میوه را در اختیار دارد. سرانه مصرف میوه این کشور در سال ۲۰۲۲ برابر ۱۹۱.۵۹ کیلوگرم گزارش شده است. در میان کشورهایی که در همسایگی ایران قرار دارند، عمان و ترکیه نیز با ثبت سرانه به ترتیب برابر ۱۵۲.۳۱ و ۱۴۲.۲۴ کیلوگرمی، در این منطقه در رتبه بالا قرار گرفته‌اند. همچنین اغلب کشورهای عربی منطقه سرانه مصرف میوه بالایی دارند. کمااینکه سرانه مصرف میوه در عربستان سعودی و قطر به‌ترتیب برابر ۱۱۲.۴۳ و ۱۰۵.۳۲ کیلوگرم برآورد شده است. سرانه مصرف چین و روسیه به‌عنوان اقتصادهای بزرگ دنیا نیز به‌ترتیب برابر ۱۱۲.۳۱ و ۷۵.۴۷ کیلوگرم در سال ۲۰۲۲ گزارش شده است. در همین حال باید تاکید کرد که سرانه مصرف میوه در اغلب کشورهای اروپایی نیز بالاتر از ۱۰۰ کیلوگرم است. این عدد برای نروژ، ایتالیا، سوئد و آلمان به ترتیب برابر ۱۳۶.۲۷، ۱۳۱.۸۱، ۱۰۴.۸۱ و ۹۷.۷۳ کیلوگرم به‌ازای هر نفر در سال ۲۰۲۲ گزارش شده است. درمجموع باید این‌طور ادعا کرد که سرانه مصرف میوه در کشورهای مختلف به شاخص‌های مختلفی ازجمله شرایط محیطی و همچنین شاخص‌های اقتصادی مرتبط است.
رصد آمار به‌روز سرانه مصرف میوه از منابع داخلی به دلیل محدودیت‌های آماری موجود، کار ساده‌ای نیست. بااینوجود با نگاه کلی به رصد اخبار آمار نه‌چندان دقیقی از سال ۱۴۰۱ به دست می‌آید. در این سال محمد مهدی برومندی وزیر وقت معاون وزیر جهاد کشاورزی، سرانه مصرف میوه کشور را برابر ۱۵۰ کیلوگرم در سال عنوان کرد. با توجه به شرایط تورمی حاکم بر اقتصاد ایران و همچنین عدم بازبینی مناسب نرخ دستمزد براساس تورم برای سالیان طولانی، انتظار می‌رود از سرانه مصرف میوه در کشور در حال حاضر کاسته شده باشد. کمااینکه براساس برآوردهای جهانی سرانه مصرف میوه ایران در سال ۲۰۲۲ برابر ۱۳۰.۵۷ کیلوگرم به‌ازای هر نفر گزارش شده است.
سرانه مصرف میوه در ایران از سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۲۲ موید فراز و فرودهای بسیار در این بخش است. سرانه مصرف میوه در کشور ما در مقایسه با اغلب کشورها بالا است. این موضوع را می‌توان در ساختارهای فرهنگی، محیط زیستی و اقلیمی، جست‌وجو کرد. سرانه مصرف میوه کشور به سال ۲۰۰۸ برابر ۱۶۴.۴۲ کیلوگرم به‌ازای هر نفر بازمی‌گردد.
درهمین‌حال بیشترین سرانه مصرف میوه در سال‌های موردبحث به دهه 80 شمسی بازمی‌گردد. گفتنی است در این سال‌ها نرخ تورم حاکم بر اقتصاد ایران براساس آمار بانک مرکزی کمتر از 20 درصد گزارش شده است. اما با شدت گرفتن نرخ تورم، عملا سرانه مصرف میوه نیز در کشور کاهشی شده است. این ادعا را می‌توان در سال‌های دهه 90 مشاهده کرد. در بازه زمانی موردبحث، کم‌ترین سرانه مصرف میوه کشور در سال 2017 و برابر 122.27 کیلوگرم گزارش شده است. از سال 2018 تاکنون که تورم حاکم بر اقتصاد ایران نیز بین 30 و 40 درصد گزارش شده نیز، سرانه مصرف میوه در محدوده 130 تا 140 کیلوگرم به‌ازای هر نفر در نوسان بوده است.
حداقل دستمزد کارگر مجرد بدون سابقه در سال 1404 برابر 13میلیون و 490 هزار تومان گزارش شده است. حداقل دستمزد برای کارگر متاهل با یک فرزند نیز در سال جاری برابر 15میلیون تومان است. حال این سوال جدی مطرح می‌شود که آیا آمار و ارقام سرانه مصرف میوه ایران برای کارگران و حداقل بگیران نیز صدق می‌کند؟
همان‌طور که پیش‌تر هم اشاره شد سرانه مصرف میوه در ایران در سال 2022 برابر 130.57 کیلوگرم برآورد شده است. چنانچه این رقم را در سال 1404 نیز ثابت بگیریم، یعنی هر فرد در هر ماه از سال حدود 10.8 کیلوگرم میوه مصرف می‌کند. به این ترتیب میزان مصرف یک خانواده 3 نفره ماهانه برابر 32.6 کیلوگرم خواهد بود. چنانچه میانگین بهای میوه به‌ازای هر کیلوگرم 100 هزار تومان برآورد شود، هزینه قیمت میوه مصرفی خانوار 3 نفره ماهانه برابر 3میلیون و 200 هزار تومان خواهد بود. بنابراین هزینه میوه حدود 21درصد از حداقل دستمزد یک کارگر متاهل با یک فرزند را به خود اختصاص می‌دهد. طبعا صرف چنین سهمی از درآمد خانوارهای کارگری به میوه، منطقی نیست. بنابراین باید این‌طور ادعا کرد که هرچند سرانه مصرف میوه در کشور براساس هر فرد محاسبه می‌شود، اما با نگاه کلی به دستمزد خانوارها، باید ادعا کرد که اکنون فاصله جدی میان میزان مصرف میوه در دهک‌های مختلف ایجاد شده است.
خبرنگار «دنیای اقتصاد» برای بررسی شرایط خرید میوه توسط اقشار مختلف مردم، سری به بازار میوه و تره‌بار صادقیه زده است. بازاری بزرگ با قیمت‌های مصوب. بازارهای میوه و تره‌بار به قیمت پایین میوه در قیاس با مغازه‌های سطح شهر معروف هستند. اما این سال‌ها بهای خرید میوه به‌قدری افزایش داشته، که حتی خرید میوه و سبزی از تره‌بار هم برای بسیاری از افراد و خانوارها دیگر مقرون به‌صرفه نیست. در این میان شاهد رواج محصولات مانده یا ته‌باری با قیمت ارزان هستیم. فروش میوه‌های ته‌باری از قدیم به‌خصوص در اواخر شب رواج داشته است. این پدیده در سایر کشورها نیز جریان دارد، یعنی با افت کیفیت از قیمت فروش آن محصول کاسته خواهد شد. اما آنچه که در این میان قابل تذکر و توجه است، روند رو به رشد متقاضیان خرید میوه‌های ته‌باری است.
فروشنده‌ای که پشت صندوق یکی از غرفه‌های میدان میوه‌وتره‌بار صادقیه کار می‌کند، در پاسخ به خبرنگار «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «فروش ارزان‌تر میوه‌های مانده و لک‌دار و حتی خراب با قیمت پایین‌تر از گذشته مرسوم بوده است. همواره غرفه‌های تره‌بار میوه‌های مانده را آخر شب برای فروش می‌گذاشتند. اما آن‌چیزی که تغییر کرده، افزایش مشتریان برای خرید این محصولات است. در این سال‌های اخیر مشتریان میوه و سبزیجات ارزان‌تر بیشتر شده‌اند. همه قشری هم هستند. جوان و مسن. اما متقاضیان خرید این محصولات در میان افراد مسن بیشتر شده‌اند. افرادی که گویی بازنشسته هستند و مستمری بگیرند.»
وی می‌گوید: «بخشی از محصولی که ناچاریم با قیمت پایین‌تر به فروش برسانیم را بچه‌های خودمان برمی‌دارند. یعنی این میوه نیز قابل استفاده است. به‌قولی همان ویتامین را برای بدن تامین می‌کند» از غرفه‌دار درباره ترکیب جنسیتی مشتریان میوه‌های ارزان مانده می‌پرسم، می‌گوید: « زنان بیشتر به سراغ این محصولات ارزان و مانده می‌آیند. حالا یا تنها سرپرست خانواده هستند. یا شاید هم برای مردان خرید این محصولات سخت‌تر است.» درباره ساعت عرضه این محصولات که می‌پرسم، می‌گوید: «ما از صبح میوه و سبزی مانده یا لک‌داری که از شب گذشته مانده است، داریم. از همین اول صبح هم مشتری دارند. اما معمولا ساعات پایانی هر روز عده قابل‌توجهی با هدف خرید این محصولات ارزان‌تر به میدان میوه و تره‌بار می‌آیند.»
وی می‌گوید: «قیمت میوه در این سال‌ها گران شده است. خیلی گران. بارها شده مشتریان از قیمتی که به آنها اعلام می‌کنیم، تعجب می‌کنند. ساعتی نیست که موضوع قیمت به مساله موردبحث در میان مشتریان تبدیل نشود. ما هم کارگریم. قیمت میوه با این درآمدهایی که ما داریم، واقعا گران است.» این غرفه‌دار می‌افزاید: «روند کاهشی خرید مردم از میوه‌وتره‌بار برای ما که سال‌هاست در این صنف مشغول فعالیت هستیم، روشن و واضح است. خریدهای عمده کم شده است. در چنین فضایی بار بیشتری روی دستمان می‌ماند و خراب می‌شود. یعنی کاهش قدرت خرید مردم به زیان میوه‌فروشان تمام می‌شود.»
با خانمی که به قصد خرید میوه ارزان آمده، صحبت می‌کنم، می‌گوید: «ما آبرو داریم. دستمان تنگ است اما جلوی دیگران دراز نیست. من نان‌آور خانواده‌ام هستم. دو بچه کوچک دارم. ناچارم میوه ارزان بخرم.» زن ادامه می‌دهد: «میوه نوبرانه که می‌آید ما باید چند هفته بیشتر صبر کنیم تا قیمت‌ها پایین بیاید. قدیم‌ها این‌طور نبود. این قدر فاصله طبقاتی نبود. همه در یک حدی داشتیم. زیاد نبود، اما شبیه هم بودیم. اما در این سال‌ها فاصله طبقاتی شدت گرفته است. بچه‌ها می‌بینند و دلشان می‌خواهد.»
خانم مسنی مشغول سوا کردن بامیه‌ها از سبد ارزان‌ترها است. از او درباره این خرید و کیفیت محصولاتی که انتخاب می‌کند، می‌پرسم. پاسخ می‌دهد: «اگر سوا کنی، همین بامیه‌ها نیز از کیفیت خوبی برخوردارند. بامیه که خورشت می‌شود و معلوم نیست لک دارد یا نه. من ندار نیستم. اما زن باید بلد باشد زندگی را بچرخاند. سبزیجات را می‌توانی از همین محصولات مانده انتخاب کنی، هزینه خریدت نصف می‌شود. من نوه‌دارم. عیال واریم. با همین کارها هزینه‌های زندگی را مدیریت می‌کنم. این روزها چاره‌ای جز همین روش‌ها برای سرخ کردن صورتمان نداریم. از من میشنوی گوجه، بامیه، کدو و بادمجان و کلا مایحتاج سبزیجات را به‌روز از همین سبدهای لک‌دار بخر.»
اسداله کارگر، رئیس اتحادیه فروشندگان میوه و سبزی تهران در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» در ارزیابی میزان مصرف میوه در کشور گفت: روند کاهشی مصرف میوه و سبزی از سوی مردم به سادگی قابل رصد است. روند رو به رشد تورم حاکم بر اقتصاد ایران در سال‌های گذشته و عدم متناسب‌سازی حقوق افراد با این تورم برای دوره‌های زمانی طولانی، مهم‌ترین عامل افت تقاضا برای خرید مصرف میوه است.
وی افزود: مردم از روند رو به رشد قیمت میوه گلایه دارند. درحالی‌که کشاورز، باغدار، عمده‌فروش و میوه‌فروشان خرد نیز از این شرایط گلایه‌مند هستند. روند روزافزون قیمت میوه به نفع هیچ گروهی از زنجیره تولید تا مصرف میوه نیست. در سال‌های اخیر بسیاری از میوه‌فروشان از شرایط رو به رشد قیمت میوه متضرر شده‌اند. اما باید پذیرفت که بهای میوه نیز تابعی از تورم است.
کارگر گفت: روند رو به رشد بهای میوه بسیار بیشتر از سایر محصولات به چشم خانوارها می‌آید. چراکه قیمت این محصولات هفتگی توسط افراد رصد می‌شود. به‌علاوه آنکه میوه و سبزی مصرف روزانه دارند. این فعال صنفی گفت: روند رو به رشد بهای میوه به کاهش هدررفت میوه توسط مردم منجر شده است. در سال‌های اخیر از حجم خرید میوه و سبزی از سوی مردم کاسته شده است. همین خرید محدود در تعداد دفعات زیاد به کاهش هدررفت میوه و سبزی منجر می‌شود.
کارگر گفت: رشد قیمت میوه به زیان میوه‌فروشان نیز است. موز میوه‌ای با ضایعات قابل‌توجه برای میوه‌فروشان است. زمانی هر موز ضایعاتی به‌منزله خسارت 5 هزار تومانی برای فروشنده بود. اما اکنون قیمت موز به‌قدری بالا رفته، که هدر رفت یک موز بزرگ به‌منزله تحمیل خسارت 40 هزار تومانی است. در چنین شرایطی میوه فروشان ضایعات را در ساعات پایانی روز با قیمت ارزان‌تر عرضه می‌کنند. درواقع فروشنده هم ناچار است محصول مانده را با هر قیمتی به فروش برساند تا از زیان خود بکاهد. وی افزود: در گذشته کمتر کسی برای خرید میوه و سبزی مانده، می‌آمد، اما این سال‌ها مشتریان میوه ضایعاتی نیز بیشتر شده‌اند. البته همین موضوع تاثیر بسزایی بر بهبود سبد غذایی خانوار دارد.
