به گزارش خبرنگار خبرگزاری صدا و سیما، این ابتکار نه تنها ریسک‌ها و هزینه‌های سنگین اکتشاف و فرآوری را تقسیم می‌کند، بلکه ارزش افزوده را چند برابر کرده، روابط منطقه‌ای را مستحکم می‌سازد و مشکلات حوزه معدن و صنایع معدنی را به طور چشمگیری حل‌وفصل می‌کند.
راهی هوشمندانه برای مقابله با تحریم‌های ظالمانه بدون وابستگی به دیگران
در دنیای امروز که اقتصادها به شدت به منابع معدنی وابسته هستند، مفهوم "اقتصاد مقاومتی" در ایران به عنوان یک راهبرد کلیدی مطرح شده است. اما اقتصاد مقاومتی چیست؟ به زبان ساده، اقتصاد مقاومتی یک مدل اقتصادی است که بر پایه خوداتکایی، استفاده حداکثری از ظرفیت‌های داخلی و کاهش وابستگی به عوامل خارجی بنا شده. این مفهوم، که از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی معرفی شده، هدفش تقویت اقتصاد کشور در برابر فشارهای خارجی مانند تحریم‌های اقتصادی است.
در این چارچوب، حوزه معدن و صنایع معدنی که شامل استخراج مواد خام مانند سنگ‌آهن، مس، طلا و سایر کانی‌ها می‌شود – نقش حیاتی دارد، زیرا این بخش می‌تواند منبع درآمد ارزی، اشتغال‌زایی و توسعه صنعتی باشد. با این حال، چالش‌هایی مانند هزینه‌های بالای اکتشاف (یعنی جستجو و شناسایی معادن جدید)، فرآوری (تبدیل مواد خام به محصولات قابل استفاده) و تحریم‌هایی که دسترسی به فناوری و سرمایه خارجی را محدود می‌کنند، این بخش را با مشکلات جدی روبرو کرده است.
ابراهیم مولابیگی، معاون اکتشاف سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، در گفت‌وگویی بر ضرورت توسعه همکاری‌های منطقه‌ای تمرکز کرد. وی اظهار داشت که تشکیل "همپیمانی‌های معدنی" با کشورهای همسایه، راهکاری مؤثر برای غلبه بر این چالش‌ها در چارچوب اقتصاد مقاومتی است. اما همپیمانی معدنی به چه معناست؟ تصور کنید چند کشور همسایه دست در دست هم دهند تا منابع معدنی خود را به اشتراک بگذارند. مثلاً یک کشور مواد خام را استخراج کند، دیگری آن را فرآوری کند و سومی محصول نهایی را تولید و صادر کند. این همکاری نه تنها هزینه‌های هنگفت – که گاهی میلیاردها دلار برای یک پروژه معدنی نیاز است – را بین کشورها تقسیم می‌کند، بلکه ریسک‌های سرمایه‌گذاری مانند شکست در اکتشاف یا نوسانات بازار را کاهش می‌دهد. مولابیگی تأکید کرد: طرح‌های معدنی، به ویژه در مراحل اکتشاف و احداث واحدهای فرآوری، سرمایه‌بر هستند. حضور چند کشور در این همپیمانی‌ها، هزینه‌ها و ریسک سرمایه‌گذاری را تقسیم می‌کند و به پیشرفت سریع‌تر منجر می‌شود.
برای درک بهتر، بیایید موضوع را از پایه تشریح کنیم. معدن‌کاری فرآیندی پیچیده است: ابتدا اکتشاف انجام می‌شود که شامل نقشه‌برداری زمین‌شناختی، حفاری و آزمایش نمونه‌هاست و می‌تواند سال‌ها طول بکشد و هزینه‌های زیادی داشته باشد. سپس استخراج (بیرون آوردن مواد از زمین) و فرآوری (پالایش مواد برای استفاده صنعتی) صورت می‌گیرد. تحریم‌های ظالمانه علیه ایران، دسترسی به تجهیزات پیشرفته، فناوری‌های نوین و بازارهای جهانی را سخت کرده و باعث شده بسیاری از طرحها متوقف شوند یا با هزینه‌های بیشتری پیش بروند. اینجا همپیمانی‌های معدنی وارد میدان می‌شود: این رویکرد، مانند یک تیم ورزشی، کشورها را متحد می‌کند تا از نقاط قوت یکدیگر استفاده کنند. مثلاً اشتراک‌گذاری فناوری‌های اکتشاف، آزمایشگاه‌ها و زیرساخت‌ها مانند بنادر و راه‌آهن، نه تنها صرفه‌جویی اقتصادی ایجاد می‌کند، بلکه ارزش افزوده (یعنی تبدیل مواد خام به محصولات گران‌قیمت‌تر مانند فولاد یا باتری‌های لیتیومی) را افزایش می‌دهد. مولابیگی افزود: کشورهای منطقه می‌توانند تجربیات، فناوری‌های اکتشاف، فرآوری، کنترل کیفی، ظرفیت‌های زیرساختی، منابع معدنی و آزمایشگاه‌های خود را به اشتراک بگذارند. این اشتراک‌گذاری، صرفه‌جویی در هزینه‌ها را به همراه دارد، اجرای طرحها را تسریع می‌بخشد و با ایجاد منافع مشترک، تنش‌های احتمالی را کاهش می‌دهد.
سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور تجربیات ارزشمندی در این زمینه دارد. مولابیگی به حضور موفق ایران در کشورهای آفریقایی، آمریکای جنوبی و همسایگان اشاره کرد و گفت: ما در دو سه دهه گذشته، در زمینه آموزش کارشناسان، ایجاد پایگاه داده‌های علوم زمین و اجرای طرح‌های اکتشاف مواد معدنی، دستاوردهای خوبی داشته‌ایم. برای نمونه، می‌توان به ایجاد پایگاه داده‌ها در ونزوئلا و کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی (اکو)، آموزش کارشناسان این کشورها، اکتشاف در ونزوئلا، سودان و نیجر، و انعقاد تفاهم‌نامه همکاری در فرآوری شورابه‌های بولیوی اشاره کرد. این تجربیات می‌تواند پایه‌ای برای گسترش همپیمانی‌ها باشد، به طوری که سرمایه‌گذاران ایرانی در کشورهای هدف حضور یابند و بالعکس.
حالا بیایید نگاهی به نمونه‌های موفق جهانی بیندازیم تا ببینیم این مدل چقدر کارآمد است. بر اساس گزارش‌های سازمان ملل متحد و منابع معدنی بین‌المللی مانند World Mining Data، همکاری‌های معدنی در جهان نمونه‌های درخشانی دارد. برای مثال، در آمریکای جنوبی، کشورهای شیلی و پرو – که بزرگ‌ترین تولیدکنندگان مس جهان هستند – از طریق همپیمانی‌های منطقه‌ای مانند "اتحادیه آمریکای لاتین برای معدن" (Latin American Mining Association) همکاری می‌کنند. در این مدل، شیلی مواد خام مس را استخراج می‌کند و پرو با فناوری پیشرفته‌تر آن را فرآوری می‌کند، که منجر به افزایش صادرات مشترک و کاهش هزینه‌ها شده است. نمونه دیگر، همکاری چین با کشورهای آفریقایی مانند زامبیا و کنگو است؛ چین سرمایه‌گذاری عظیمی در معادن مس و کبالت آفریقا کرده و در مقابل، مواد خام را برای تولید باتری‌های الکتریکی به چین منتقل می‌کند. این همپیمانی‌ها نه تنها اقتصاد این کشورها را رونق بخشیده، بلکه وابستگی به قدرت‌های غربی را کاهش داده – مشابه آنچه ایران در برابر تحریم‌ها نیاز دارد. در خاورمیانه، عربستان سعودی و امارات متحده عربی نیز اخیراً همپیمانی معدنی برای استخراج و فرآوری بوکسیت (ماده اولیه آلومینیوم) تشکیل داده‌اند، که بر اساس گزارش بلومبرگ، ارزش افزوده اقتصادی‌شان را دو برابر کرده است.
در مورد ایران، کدام کشورهای همسایه و دوست ظرفیت چنین همپیمانی‌هایی را دارند؟ ایران با موقعیت جغرافیایی منحصربه‌فرد، همسایگانی غنی از منابع معدنی دارد. برای مثال، افغانستان با ذخایر عظیم لیتیوم (ماده کلیدی باتری‌ها)، مس و سنگ‌آهن، پتانسیل بالایی دارد؛ ایران می‌تواند فناوری اکتشاف خود را به اشتراک بگذارد و مواد خام را برای فرآوری به داخل کشور بیاورد. پاکستان با معادن زغال‌سنگ، مس و طلا، و ترکیه با ذخایر متنوع مانند بور (ماده‌ای کمیاب برای صنایع پیشرفته) و سنگ‌آهن، گزینه‌های عالی هستند. در شمال، آذربایجان و ارمنستان با معادن طلا و مس، و ترکمنستان با گاز طبیعی که می‌تواند انرژی مورد نیاز فرآوری را تأمین کند، ظرفیت همکاری دارند. همچنین، از طریق سازمان اکو، کشورهایی مانند قزاقستان (با معادن اورانیوم و روی) و ازبکستان (طلا و مس) می‌توانند شرکای استراتژیک باشند. روسیه، به عنوان یک دوست نزدیک، با فناوری پیشرفته معدنی می‌تواند در همپیمانی‌های بزرگ‌تر شرکت کند. مولابیگی تأکید کرد: در سال‌های اخیر، کشورهای مختلف علاقه‌مندی خود را به سرمایه‌گذاری مشترک در زنجیره معدن نشان داده‌اند، که این فرصت‌ها در چارچوب اقتصاد مقاومتی، می‌تواند مشکلات حوزه معدن و صنایع معدنی را تا حد زیادی مرتفع سازد.
کارشناسان معتقدند که تمرکز بر این همپیمانی‌های منطقه‌ای، راهی هوشمندانه برای مقابله با تحریم‌های ظالمانه بدون وابستگی به قدرت‌های دور است. این رویکرد، با تکیه بر ظرفیت‌های داخلی و روابط همسایگی، نه تنها خودکفایی را تقویت می‌کند، بلکه ایران را به عنوان هاب معدنی منطقه تبدیل خواهد کرد. اجرای این همپیمانی‌ها انتظار می‌رود صادرات مواد معدنی ایران را افزایش دهد، اشتغال در این بخش را رونق بخشد و حتی به کاهش تنش‌های سیاسی کمک کند. همه این‌ها نمادی از موفقیت اقتصاد مقاومتی در عمل است. با توجه به ظرفیت‌های موجود، زمان آن رسیده که ایران این فرصت‌ها را به واقعیت تبدیل کند و الگویی برای دیگر کشورها شود.
گزارش از میثم پوراعظم
