صدیقه نژادقربان: براساس گزارشی از اکونومیست، برنامه‌ریزان شهری چین، آینده زندگی شهرها را با خوشه‌هایی به هم پیوسته تعیین می‌کنند. بازار مسکن چین از دوران کرونا به بعد، به مدت 4 سال در رکود سنگین خرید و فروش مسکن قرار گرفت. افت اقتصاد چین از زمان همه‌گیری منجر به کاهش مخارج مصرف‌کنندگان و عدم اعتماد خریداران سرمایه‌ای مسکن شد و همین امر، املاک چین را تحت‌الشعاع قرار داد و میل به خرید مسکن به‌شدت کاهش یافت.
این در حالی است که بخش مسکن و ساختمان حدود 30درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور را به خود اختصاص می‌دهد و تا قبل از ورود به دوره رکودی، سالانه 15میلیون واحد مسکونی یعنی 10درصد بیشتر از نیاز مصرفی بازار تولید می‌شد که با افزایش خانه‌های خالی از سکنه در سال 2023، حدود 32میلیون واحد مسکونی فروش نرفته در چین وجود داشت. در چنین شرایطی، به‌منظور خروج از رکود مسکن، حوزه ساختمانی چین با چرخشی بزرگ مواجه شد و به‌جای ساخت برج‌ها و املاک جدید به ایجاد «شهرهای خوشه‌ای» روی آوردند.
در دهه اول حکومت شی جین‌پینگ، ساختمان‌سازها در چین بتن بیشتری نسبت به کل قرن بیستم در آمریکا استفاده کردند و مناطق شهری تا ۴۰ درصد گسترش یافتند. اما پس از آن دیگر نه. در پنج سال گذشته، بازار املاک تحت‌تاثیر بدهی‌ها، با رکود همراه بوده است. غول ساختمانی اورگراند، که زمانی بزرگ‌ترین توسعه‌دهنده‌های ساختمانی چین بود، سقوط کرد و در ۲۵ اوت (ماه گذشته) از بورس اوراق بهادار هنگ‌کنگ حذف شد. بسیاری از شهرهای امروز گرفتار پراکندگی، دود و ترافیک سنگین هستند و چند‌میلیون آپارتمان خالی در آنها انباشته شده است. رهبران چین می‌گویند خواهان رویکرد جدیدی هستند که هدف آن خوشایندتر کردن شهرها به جای متراکم‌تر کردن آنها با برج‌های ساختمانی است. این کار بسیار دشوارتر از آن چیزی است که به نظر می‌رسد.
در ۲۸ اوت (ماه گذشته)، حزب کمونیست طرحی بلندپروازانه منتشر کرد. این حزب می‌خواهد تا سال ۲۰۳۵ شهرها «قابل سکونت، زیبا، مقاوم، متمدن و هوشمند» باشند. امید این است که آنها رشد شرکت‌های نوآور، پیشرفته و تولیدکننده کالاهای مورد نیاز مصرف‌کنندگان خانگی را که به طور فزاینده‌ای مایل به صرف هزینه‌برای خرید، رستوران‌ها و خدمات نزدیک هستند، تقویت کنند. ابزارهای دیجیتال جدید، که بسیاری از آنها توسط هوش مصنوعی (AI) تقویت شده‌اند، به شهرها کمک می‌کنند تا روان‌تر اداره شوند و آلودگی و ترافیک می‌تواند خیلی کمتر شود. با این حال، مشخص است که حزب همچنین می‌خواهد سیستم‌های نظارتی پیشرفته‌ای را برای افزایش کنترل خود داشته باشد.
کلان‌شهرهای چین همچنان در میان بزرگ‌ترین کلان‌شهرهای جهان هستند. شانگهای ۲۲میلیون نفر و پکن ۱۹میلیون نفر جمعیت دارد. به‌طوری‌که ۵۰ شهر بزرگ بیش از نیمی از تولید ناخالص داخلی آن را تشکیل می‌دهد. هنگامی که «شی» در سال ۲۰۱۲ به قدرت رسید، حدود نیمی از جمعیت در مناطق شهری زندگی می‌کردند. اکنون، دو سوم این جمعیت در مناطق شهری زندگی می‌کنند، افزایشی حدود ۲۲۰میلیون نفری، حتی بیشتر از جمعیت برزیل. با این وجود، نرخ شهرنشینی در چین هنوز از اکثر کشورهای ثروتمند کمتر است؛ نرخ شهرنشینی آمریکا بیش از ۸۰ درصد است، اما چین ممکن است تا سال ۲۰۳۰ به ۷۰ درصد برسد.
بسیاری از شهرهای شمال شرقی، در حال کوچک شدن هستند زیرا شهروندانشان به دنبال فرصت‌های اقتصادی در سواحل جنوبی و شرقی چین هستند. در مجموع، حرکت مردم از روستاها به مناطق شهری در حال کند شدن است. در دهه ۲۰۱۰، نرخ شهرنشینی به طور متوسط سالانه 1.1درصد افزایش می‌یافت؛ در دهه ۲۰۲۰ این رقم به 0.6 درصد در سال کاهش یافته است. اما به نظر نمی‌رسد مقامات هرگز علاقه‌ای به مهاجرت داخلی بدون کنترل نداشته باشند. هوکو، سیستم اقامت چین، با حذف مهاجران روستایی از دسترسی به مدارس و سایر مزایا، حرکت را کنترل کرده است. شهرهای کوچک‌تر تا حد زیادی محدودیت‌های هوکو را کنار گذاشته‌اند، اما پکن و شانگهای همچنان نسبت به کارگران مهاجر رفتار دوستانه‌ای ندارند.
در طرح جدید حزب، «شهرهای خوشه‌ای» در دهه آینده و پس از آن به طور فزاینده‌ای موتورهای قدرتمند رشد خواهند بود. آنها وسیله‌ای هستند که از طریق آن بقیه طرح محقق خواهد شد. این خوشه‌ها شامل یک یا دو شهر بزرگ مرکزی و همسایگان کوچک‌تر آنها هستند که توسط راه‌آهن پرسرعت به هم متصل می‌شوند. تقریبا یک دهه پیش، مقامات، ۱۹ خوشه بالقوه، از جمله سه خوشه ساحلی حیاتی را انتخاب کردند: پکن-تیانجین و مناطق مجاور (معروف به جینگجینجی)؛ شانگهای و سایر شهرها در دلتای رودخانه یانگ‌تسه و هنگ‌کنگ به همراه همسایگانش در دلتای رودخانه مروارید.
برخی از خوشه‌ها در حال حاضر محل تجمع صنایع هستند. دن وانگ از گروه اوراسیا، یک شرکت مشاوره‌ای، می‌گوید شاید امیدوارکننده‌ترین مورد، در دلتای رودخانه مروارید باشد. این منطقه که به منطقه خلیج بزرگ (GBA) شناخته می‌شود، ۸۶میلیون نفر را در شهرهای پر جنب و جوش مانند گوانگژو، شنژن و هنگ‌کنگ در خود جای داده است. «زیرساخت‌ها» کلید موفقیت مداوم آن و موفقیت خوشه‌هایی هستند که می‌خواهند از GBA تقلید کنند.
ایجاد خطوط ریلی بین بازارهای کار بزرگ، به کارمندان، دانش و نوآوری اجازه می‌دهد تا به سرعت گسترش یابند. خطوط ریلی زیرزمینی شنژن در حال حاضر ۶۰۰ کیلومتر امتداد دارند (خطوط ریلی لندن حدود ۴۰۰ کیلومتر طول دارند) و ۲۰۰ کیلومتر دیگر در دست ساخت است. خطوط ریلی گوانگژو ۷۰۰ کیلومتر طول دارند. آلن برتو کارشناس شهری متخصص ترافیک از دانشگاه نیویورک معتقد است که پیوندهای بهتر می‌توانند به GBA افزایش بهره‌وری قابل مقایسه‌ای با آنچه شهرهای بریتانیا در پی انقلاب صنعتی از آن برخوردار بودند، بدهند.
مقامات همچنین امیدوارند که خوشه‌های شهری «قابل سکونت» بیشتر بتوانند به افزایش مصرف که اقتصاد متزلزل به آن نیاز دارد، کمک کنند. دنگ آنکینگ، مردی ۴۰ ساله از روستایی در مرکز چین، در دهه ۲۰ زندگی خود به پکن نقل مکان کرد، اما تا سال ۲۰۲۲ که به سوژو، شهری در دلتای رودخانه یانگزی که از طریق کانالی به هم متصل است، نقل مکان کرد، قادر به خرید خانه نبود. مهم نیست که سوژو مشاغل اداری کمتری دارد. او هنوز هم می‌تواند در یک شرکت انتشاراتی در شانگهای - که تنها ۳۰ دقیقه با قطار سریع‌السیر فاصله دارد - کار کند و احساس آزادی بیشتری برای خرج کردن دارد.
او می‌گوید: «حالا که خانه خودم را در سوژو دارم، مبلمانی را که دوست دارم، انواع چیزهایی را که دوست دارم می‌خرم و می‌توانم آن را تزئین کنم. حس تعلق وجود دارد».هانگژو، یکی دیگر از شهرهای خوشه دلتای یانگزی، الگویی برای چگونگی تلاش خوشه‌ها برای استفاده از فناوری‌های «هوشمند» برای بهبود زندگی شهری است. این شهر داده‌های دوربین‌ها، سوابق دولتی، چراغ‌های راهنمایی و گزارش‌های پلیس را به یک «مغز شهری» می‌دهد که توسط هوش مصنوعی و با کمک علی‌بابا، یک غول فناوری محلی، تغذیه می‌شود. مقامات ادعا می‌کنند که تجزیه و تحلیل مغز به آنها کمک کرده است تا آلودگی را ردیابی کنند، ازدحام را کاهش دهند و خدمات اورژانسی را بهبود بدهند. امسال این مغز همچنین ارتقا یافت تا خدمات دیجیتالی را برای ساکنان هانگژو ارائه دهد. شهرهای دیگر در سراسر چین نیز برای ساخت مغزهای مصنوعی خود در حال رقابت هستند.
اما دوربین‌های خیابانی فراگیر این شهرهای «هوشمند» همچنین دریچه‌ای به صورت آنی برای پلیس در مورد نقاط مشکل‌ساز ترافیکی بالقوه فراهم می‌کنند. شهرهای چین معمولا سطح جرم و جنایت پایینی دارند، اما مقامات در مورد اعتراضات بدبین هستند. نظارت پیشرفته با نوع قدیمی آن همراه است. داوطلبان غیرنظامی مراقب فعالیت‌های مشکوک خیابانی هستند. سپس مشاهدات آنها می‌تواند در مغز بارگذاری شود.
سوالات دشواری در مورد اینکه چین دقیقا چگونه می‌تواند خوشه‌های شهری خود را به قهرمانان جهانی تبدیل کند، باقی مانده است. اولا، طرح جدید حزب می‌گوید که نباید «گسترش در مقیاس بزرگ» شهرها وجود داشته باشد. به جای بتن‌ریزی، تاکید بر بهبود آنچه در حال حاضر وجود دارد، خواهد بود. ANZ، یک بانک استرالیایی، تخمین می‌زند که بیش از نیمی از تقاضای جدید در بازار املاک چین در دهه آینده ناشی از ارتقای خانه‌های موجود به جای ساخت خانه‌های جدید خواهد بود. مقامات که از رکود بازار مسکن آسیب دیده‌اند، می‌گویند آپارتمان‌ها باید برای استفاده به عنوان سکونتگاه‌های اصلی ساخته شوند، نه به عنوان سرمایه‌گذاری، همچنین ساخت آسمان‌خراش‌های پر زرق و برق ممنوع خواهد شد. آنها همچنین پروژه‌های توسعه شهری را هدایت خواهند کرد، اما مشورت با شهروندان به حداقل خواهد رسید.
مساله دیگر، نحوه پرداخت هزینه‌های بهبود است. در طرح جدید حزب برای شهرها، هیچ پیش‌بینی هزینه‌ای وجود ندارد. طبق برآورد قبلی آژانس برنامه‌ریزی دولتی، فقط تعمیر زیرساخت‌های اساسی شهری مانند سیستم‌های زهکشی و خطوط لوله گاز قدیمی می‌توانند در 5سال آینده ۴ تریلیون یوآن (۵۶۰میلیارد دلار) هزینه داشته باشند. این جدا از هزینه‌های پروژه‌های خیالی‌تر مانند مراکز داده برای تامین انرژی مغزهای شهری است.
اصلاحات «مردم‌محور» مورد بحث نیز ارزان نخواهد بود، از بازتر کردن خدمات عمومی برای مهاجران از روستاها گرفته تا یارانه مسکن اجاره‌ای برای فارغ‌التحصیلان جدید. شهرها قبلا می‌توانستند با فروش زمین به توسعه‌دهندگان پول نقد جمع‌آوری کنند، اما این امر فقط تب املاک را تشدید کرد. بنابراین، اصلاحات مالی بزرگ هنوز برای کمک به دولت‌های محلی برای یافتن منابع جدید درآمدی، مورد نیاز است.
چگونگی سازگاری با تغییرات آب و هوایی نیز یک چالش است. خشکسالی در حال حاضر خوشه شهری اطراف پکن را تحت تاثیر قرار داده است. بخش زیادی از آب آشامیدنی آن باید از مکان‌های جنوبی که صدها کیلومتر دورتر هستند، پمپاژ شود. و هم GBA و هم دلتای رودخانه یانگزی در برابر توفان‌ها و افزایش سطح دریا آسیب‌پذیر هستند. (طبق تخمین بانک جهانی، چین در حال حاضر به طور متوسط سالانه یک درصد از تولید ناخالص داخلی خود را به دلیل سیل از دست می‌دهد.) دولت در حال ساخت دیوارهای دریایی بیشتری است و در حال حاضر بیش از ۴۰۰ کیلومتر از این دیوارها در دست ساخت است. همچنین در تلاش است تا با ایجاد پارک‌ها و تالاب‌های مصنوعی بیشتر، مناطق شهری را «اسفنجی» کند تا بتوانند باران را به طور موثرتری جذب کنند.
شیونگ‌آن، یک نمونه آزمایشی برای برنامه‌های شهری چین است. پروژه مورد علاقه «شی»، که آن را «شهر آینده» نامیده است از سال ۲۰۱۷ در تالاب‌های جنوب پکن در حال ساخت است. قرار است این شهر، چشم‌انداز سبز و پیشرفته حزب از زندگی شهری را تجسم بخشد. اما با وجود ۸۳۵میلیارد یوآن هزینه، هنوز به «قطب نوآوری» تبدیل نشده است. رویکرد قدیمی چین به شهرها به پایان رسیده است، اما رویکرد جدید آن هنوز خود را ثابت نکرده است.
