اواخر شهریورماه، رئیس پارلمان اروپا اعلام کرد که «تا اطلاع ثانوی، تمامی ارتباطات و گفت‌وگوهای مستقیم میان این نهاد و جمهوری اسلامی ایران متوقف می‌شود». این تصمیم در شرایطی اتخاذ شد که روابط تهران و بروکسل در سال‌های اخیر، به‌ویژه پس از خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌ها، فراز و فرودهای جدی را تجربه کرده است. در هفته‌های اخیر نیز برخی شرکای اروپایی ایران از فهرست تجاری کشور خارج شده‌اند؛ روندی که موجب محدودتر شدن مقاصد تجاری تهران و در واقع کوچک‌تر شدن «جغرافیای تجاری ایران» شده است.
پیش از این هلند، فرانسه، انگلستان، آلمان و ایتالیا هم روابط تجاری خود را به پایین‌ترین سطح رسانده بودند. حتی روسیه هم یکی از شرکای سیاسی و تجاری ایران محسوب می‌شود، مناسبات خود با ایران را کاهش داد و ترکیه هم از این قافله عقب نماند؛ روابط تجاری تهران-آنکارا نسبت به مدت مشابه سال قبل افتی پنج درصدی را تجربه کرد. با این شرایط می‌توان گفت که مناسبات سیاسی، مناسبات تجاری ایران را تحت تاثیر قرار داده است.
خروج هلند اگرچه در ظاهر ضربه‌ای محدود به روابط تجاری تهران محسوب می‌شود، اما در بُعد نمادین اهمیت بیشتری دارد. این تصمیم می‌تواند سیگنالی برای سایر کشورهای اروپایی باشد و به افزایش انزوای سیاسی و اقتصادی ایران در این قاره منجر شود. علاوه بر این، در حوزه‌های خاصی همچون کشاورزی پیشرفته و فناوری‌های نوین که هلند در آن‌ها سرآمد است، ایران با محدودیت بیشتری مواجه خواهد شد.
این تحول نشان می‌دهد که فاصله ایران و اروپا در حال افزایش است و چشم‌انداز بازگشت به سطح همکاری‌های گذشته دست‌کم در کوتاه‌مدت دور از انتظار خواهد بود؛ مگر آنکه تغییراتی جدی در سیاست خارجی تهران یا رویکرد بروکسل رخ دهد.
بررسی‌ها نشان می‌دهد تجارت غیر نفتی کشور در پنج ماهه سال جاری به ۷۶ میلیون و ۵۳۹ هزار تن و به ارزش ۴۳ میلیارد و ۹۳۹ میلیون دلار رسیده است. بر اساس ارزیابی‌ها، در پنج ماهه نخست سال ۱۴۰۴، میزان صادرات غیر نفتی، در حدود ۶۱.۳ میلیون تن و به ارزش ۲۰.۹ میلیارد دلار بوده است که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل، افزایشی ۰.۰۷ درصدی در وزن و کاهشی ۶.۰۱ درصدی در ارزش دلاری داشته است.
ارزیابی‌های صورت گرفته نشان می‌دهد در مدت زمان مورد بررسی «چین»، «عراق»، «امارات متحده عربی»، «ترکیه»، «افغانستان»، «عمان»، «پاکستان»، «هند»، «فدراسیون روسیه» و «ترکمنستان» عمده مشتریان بازار ایران در بازه زمانی مورد بررسی بوده‌اند. داده‌های گمرک نشان می‌دهد، «چین» بزرگترین مقصد صادرات غیرنفتی ایران در بازه زمانی مورد بررسی بوده است.
همچنین صادرات به «چین» در حدود ۵ میلیارد و ۴۸۷ میلیون دلار بوده که با این میزان صادرات، این کشور عنوان صدرنشین صادرات کالاهای ایرانی را از آن خود کرده است.
بر اساس داده‌های گمرک «عراق» دومین مقصد واردات کشور در مدت زمان مورد بررسی محسوب می‌شود. ارزش کالای صادراتی ایران به این کشور برابر با ۳ میلیارد و ۷۴۹ میلیون دلار برآورد شده است. عراق یکی از مقاصد مهم صادراتی برای کالاهای ایرانی به شمار می‌رود، هرچند تجارت با این کشور همواره با نوساناتی همراه بوده است. با این حال، عراق همچنان جایگاه خود را در میان مشتریان اصلی محصولات ایرانی حفظ کرده است.
سومین مقصد صادراتی ایران در بهار سال جاری به کشور «امارات متحد عربی» رسید؛ ارزش کالای صادراتی به این کشور در این مدت حدود ۲ میلیارد و ۶۲۷ میلیون دلار بوده است. این کشور در میان کشورهای واردکننده به ایران در جایگاه نخست قرار دارد و بیشترین سهم را به خود اختصاص داده است. امارات یکی از پایگاه‌های ترانزیت کالا محسوب می‌شود، شاه‌راهی که می‌تواند ایران را به سایر کشورها متصل کند.
در سال‌های اخیر، تحولات مهمی در زمینه ترانزیت و مسیرهای تجاری جهانی به وقوع پیوسته، به‌طوری که بسیاری از کشورها به دنبال ایجاد کریدورهای جدید برای اتصال به نقاط مختلف دنیا از طریق مسیرهای تجاری کوتاه‌تر و بهینه‌تر هستند.
سهم «ترکیه» به عنوان مقصد بعدی صادراتی کشور بازه زمانی مورد بررسی چند درصد بوده است. ارزیابی‌های صورت گرفته نشان دهنده آن است که در مجموع حدود ۲ میلیارد و ۳۲۷ میلیون دلار کالا به این کشور صادر شده است. ترکیه در بازه زمانی مورد بررسی چهارمین مقصد صادراتی ایران بوده است. فعالان اقتصادی معتقدند برای افزایش صادرات به این کشور، لازم است مشکلات بانکی و نقل و انتقالات مالی حل شود، تنوع کالای صادراتی افزایش یابد، و روابط تجاری بین دو کشور تقویت شود.
اما در جایگاه پنجم مقاصد صادراتی ایران، کشور «افغانستان» قرار دارد که سهم آن از صادرات کالاهای ایرانی معادل ۹۲۱ میلیون دلار برآورد شده است. ایران و افغانستان دو کشور همسایه با اشتراکات فرهنگی زیادی هستند که این امر مبادلات تجاری بین دو کشور را تسهیل می‌کند. سهم صادراتی «عمان» هم از کالای وارداتی ایرانی ۷۷۹ میلیون و ۶۹۰ هزار دلار بوده است.
اما در جمع پنج کشور بعدی واردکننده کالای ایرانی سهم، «پاکستان» هم از صادرات کالاهای ایرانی در مدت زمان مورد بررسی ۷۷۱ میلیون دلار برآورد شده. در یکی دو سال اخیر ایران و پاکستان توافقات تجاری متعددی برای افزایش مبادلات تجاری بین دو کشور امضا کرده‌اند که این امر بر روند مبادلات تجاری دو کشور اثرگذار بوده است. از سوی حجم واردات هند از ایران هم در این مدت به ۶۲۴ میلیون دلار رسید.
از سوی دیگر بر اساس داده‌های اعلام‌شده، ارزش واردات «فدراسیون روسیه» از ایران در مدت زمان مورد بررسی به ۵۰۸ میلیون دلار رسیده و «ترکمنستان» هم حدود ۲۵۳ میلیون دلار کالا از ایران خریداری کرده است.
