راضیه احقاقی: مهر هر سال همزمان با بازگشایی مدارس و دانشگاه‌ها چالش ترافیک در تهران و سایر کلان‌شهرها دوچندان می‌شود؛ در چنین شرایطی استمرار اختلال در سامانه‌های مسیریاب می‌تواند گره ترافیکی کلان‌شهرها و به‌خصوص پایتخت را دو چندان کند. در واقع در عدم فعالیت صحیح سامانه‌های مسیریاب، مردم چاره‌ای جز جستن مسیر مقصد با پرس‌وجو را نداشته و در عین حال یافتن بهترین مسیر تا مقصد براساس حجم بار ترافیکی نیز غیرممکن شده و مجموع این عوامل در افزایش حجم ترافیک اثرگذار خواهد شد.
اختلال در عملکرد سامانه‌های مسیریاب در کشور، طی 3 ماه اخیر ادامه‌دار شده است؛ این موضوع 3 گروه از شهروندان اغلب کلان‌شهرهای کشور را با چالش دشواری در مسیریابی مواجه کرده است. این اولین مرتبه‌ای نیست که چنین اختلالی در عملکرد سامانه‌های مسیریاب ایجاد شده و این موضوع کاربران این سامانه و نرمافزارها را با چالش مواجه کرده است. گروه اول از کسانی که از این اختلال ناراضی هستند شامل افرادی می‌شود که برای یافتن مسیر مقصد از این سامانه‌ها استفاده می‌کنند؛ گروه دوم شامل رانندگان و مسافران تاکسیهای برخط شده و گروه سوم نیز رانندگان پیک‌های برخط و استفاده‌کنندگان از خدمات آنها هستند که طی هفته‌های گذشته با چالش‌های متعددی در تحویل و دریافت بسته مواجه شده‌اند. در حالی بخش قابل‌توجهی از شهروندان با چالش اختلال در سامانه مسیریاب در تابستان امسال مواجه بودند که به نظر می‌رسد این اختلال در مهر ماه نیز ادامه‌دار شود.
این در حالی است که طبق آمار رسمی ترافیک تهران در این زمان 20 درصد افزایش می‌یابد. بازگشت دانش‌آموزان به مدارس و دانشگاه‌ها عامل اصلی رشد ترافیک در مهر ماه است، در عین حال ورود دانش‌آموزان سال اولی به مدارس، دانش‌آموزانی که به دلیل تغییر مقطع، مدرسه خود را جابه‌جا می‌کنند و مواردی از این دست باعث می‌شود تا چالش ترافیکی در مهر ماه بیش از مابقی پاییز و زمستان باشد. در چنین شرایطی استمرار اختلال در سامانه‌های مسیریاب می‌تواند گره ترافیکی پایتخت را کورتر از قبل کند.
بررسی «دنیای اقتصاد» از شهروندان تهرانی از افزایش نارضایتی از اختلال در سامانه‌های مسیریاب به جهت افزایش بار ترافیکی به دلیل سرگردانی خودروهای شخص و تاکسی در سطح شهر با هدف یافتن مسیر مقصد، افزایش هزینه تاکسی و پیک برخط به دلیل کاهش تعداد رانندگان و جایگزینی سفر با مترو به جای سفر با تاکسی برخط، افزایش آلودگی هوا و... حکایت دارد.
طی حدود یک دهه اخیر استفاده از نرم‌افزارهای مسیریاب در کلان‌شهرها رواج یافته است؛ به‌نحوی که اغلب شهروندان به یافتن مسیر مقصد با این نرمافزارها وابسته شده‌اند و شاید دیگر کمتر فردی را بیابید که بتواند بدون استفاده از این نرمافزارها خود را به مقاصد سفرهای غیرمعمول روزانه برساند. قابلیت نرم‌افزارهای مسیریاب در یافتن مقصد خلاصه نمی‌شود؛ یافتن مسیری با کمترین میزان بار ترافیکی و حداقل زمان برای رسیدن به مقصد قابلیت مهم دیگری است که باعث رواج استفاده از این نرمافزارها طی سال‌های اخیر شده است به نحوی که در شرایط کنونی اغلب افراد حتی برای مراجعات روزانه خود نیز پیش از آغاز هر سفری، بهترین مسیر را به لحاظ ترافیکی چک می‌کنند. با این وجود اختلال اخیر در نرم‌افزارهای مسیریاب باعث شده تا این کارکرد به حاشیه رانده شود.
بنابراین گروه اولی که با چالش«مسیریابی در تهران» و حتی سایر شهرهای کشور و به‌خصوص کلان‌شهرها مواجه‌اند، شهروندان عادی هستند که برای تردد روزانه یا رسیدن به مقصد جدید از نرم‌افزارهای مسیریاب استفاده می‌کردند؛ با این وجود به دلیل اختلال‌های حاصل شده مجبور به انصراف از سفر به دلیل عدم یافتن مسیر مناسب یا یافتن مسیر براساس سعی و خطا می‌شوند. این در حالی است که طی سال‌های اخیر نام بسیاری از خیابان‌ها و معابر شهری در تهران و سایر شهرها تغییر کرده و همین موضوع نیز یافتن مسیر مقصد را برای بسیاری از شهروندان با چالش‌های مضاعف همراه می‌کند.
رانندگان تاکسی برخط و شهروندانی که برای جابه‌جایی از این سرویس استفاده می‌کنند؛ به شکل جدی از اختلال در سامانه‌های مسیریاب آسیب دیده‌اند. در واقع اختلال در سامانه‌های مسیریاب موجود باعث شده تا در وهله ابتدایی، موقعیت مبدا به درستی نمایش داده نشود؛ در ادامه نیز راننده در یافتن مبدا مسافر دچار مشکل شود و در نهایت نیز یافتن مقصد در مسیر سفر با چالش همراه باشد. در برخی روزها به میزانی اختلال در سامانه‌های مسیریاب جدی می‌شود که رانندگان تاکسی برخط به ناچار قید فعالیت در سامانه‌ها را می‌زنند؛ این موضوع از سویی درآمد این قشر از جامعه را دچار اختلال می‌کند و از سوی دیگر نیز با توجه به کاهش رانندگان فعال در این سامانه‌ها، هزینه جابه‌جایی افراد را افزایش می‌دهد. سومین گروهی که از اختلال کنونی در سامانه مسیریاب دچار ایراد و مشکل شده‌اند رانندگان پیک موتوری و استفاده‌کنندگان از این خدمات است. در شرایط کنونی بخش قابل‌توجهی از شهروندان کلان‌شهرها و به‌خصوص تهرانی‌ها بخش زیادی از خریدهای مصرفی و خریدهای روزانه خود را به شکل برخط سفارش می‌دهند. این خرید شامل تامین مایحتاج خوراکی، پوشاک، لوازم خودرو و... می‌شود.
«فروشگاه‌های خرده‌فروش آنلاین » نیز محصول را به اتکای پیک به مقصد ارسال می‌کنند. در چنین شرایطی اختلال در سامانه‌های مسیریاب، اتصال درست و کارآمد پیک‌ها به فروشندگان و خریداران را قطع کرده است. این موضوع بازار خرده‌فروشی آنلاین را دچار ایراد کرده و باعث کاهش نسبی خریدهای آنلاین و در مقابل، افزایش بار ترافیک در سطح شهر به‌خاطر «مراجعه‌های حضوری به فروشگاه‌ها» شده است.
بخش قابل‌توجهی از رانندگان پیک‌های موتوری فعال در شبکه خرید و فروش آنلاین کالا در پایتخت، «ساکن پایتخت» نیستند بلکه در حومه تهران زندگی می‌کنند. بخشی از این افراد حتی اسامی «محله‌ها و خیابان‌های شاخص» شهر تهران را هم نمی‌شناسند و تا پیش از این با وابستگی 100درصدی به سامانه‌های مسیریاب به مقصد می‌رسیدند. بروز اختلال کنونی باعث شده تا این بخش از افراد ناچار به انصراف از شغل خود شوند و بخشی دیگر نیز روزانه با برگشت کالا به دلیل ناتوانی در یافتن مسیر مقصد مواجه شوند. این وضعیت از سویی تامین معاش این قشر را دچار مشکل کرده و از سوی دیگر با کاهش تعداد رانندگان حاضر در سامانه‌های برخط تاکسی و پیک، زمینه‌ساز رشد قیمتی شده است.
اپلیکیشن‌های مسیریاب تبدیل به یکی از پرکاربردترین برنامه‌های مورد استفاده روزانه کاربران به‌خصوص ساکنان کلان‌شهرها شده‌اند. در شرایط کنونی چند نرم‌افزار مسیریاب قابل استفاده در کشور فعال است که شامل نرم‌افزارهای خارجی و داخلی می‌شود. ایجاد اختلال در ارائه خدمات نرم‌افزارهای مسیریاب در برهه‌های متعدد زمانی در کشور سابقه‌دار است و در هر برهه‌ای نیز با موجی از اعتراض کاربران مواجه شده است.
اولین سابقه فیلتر یکی از نرم‌افزارهای مسیریاب به اواخر سال 1395 بازمی‌گردد؛ حذف سامانه مسیریاب مورد استفاده در آن سال باعث شد تا بسیاری از رانندگان تاکسیهای اینترنتی ایرانی با چالش جدی مواجه شوند. با این وجود سیاستگذار در آن دوره معتقد بود که با توجه به آغاز به کار نرم‌افزارهای بومی داخلی، نیازی به استفاده از نرم‌افزار خارجی نیست.
«ریزش و رویش» در بازار اشتغال تاکسیهای آنلاین فعال
در شرایطی که اختلال در سامانه‌های مسیریاب، بخشی از شهروندان کلان‌شهرها با محوریت تهران را دچار چالش کرده است؛ برخی کارشناسان معتقدند که این وضعیت فرصتی را برای «ریزش و رویش» در بازار اشتغال تاکسیهای آنلاین فراهم خواهد کرد. طی یک سال اخیر بخشی از مدیران شهری نسبت به حضور پرتعداد رانندگان تاکسی و موتور در بازار حمل‌ونقل آنلاین شهر تهران بدون جابه‌جایی رسمی به این شهر شکایت داشته و معتقد بودند که این حضور پرتعداد که بدون جابه‌جایی رسمی انجام شده می‌تواند تبعاتی را به همراه داشته باشد. در چنین شرایطی با توجه به اختلال در سامانه‌های مسیریاب این گروه از رانندگان بیش از رانندگان بومی با چالش مسیریابی مواجه هستند و احتمالا ناچار به انصراف از این شغل می‌شوند. اگرچه این انصراف افزایش قیمت سفرها را به همراه دارد؛ اما برخی کارشناسان بر این باورند که رانندگان بومی جایگزین رانندگان غیربومی بدون محل سکونت مشخص شده و از این موضوع با عنوان ریزش و رویش مجدد در بازار اشتغال تاکسیهای برخط یاد می‌کنند.
تبعات چندگانه اختلال در سامانه مسیریاب
محمود صفارزاده، استاد دانشگاه تربیت‌مدرس و کارشناس ارشد حمل‌ونقل که در سال‌های دهه 90 مدیر حمل‌ونقل و ترافیک تهران بود و در سال‌های اخیر «پروژه‌های مطالعاتی» به سفارش معاونت حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری برای «بهبود وضعیت ترددها در شهر تهران» انجام داده است، در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» تبعات اختلال در سامانه‌های مسیریاب و تاثیر آن بر جریان ترافیکی شهر تهران را تشریح کرد. صفارزاده گفت: در سال‌های گذشته و پیش از رواج استفاده از نرم‌افزارهای مسیریاب پژوهشی در سازمان ترافیک انجام شد؛ طبق اطلاعات استخراج شده، آن زمان حدود 20 درصد افراد برای رسیدن به مقصد در شهر تهران، نیاز به پرسیدن آدرس داشتند. بخشی از این افراد شهروندان تهرانی بودند که برای رسیدن به مقصد جدید نیاز به پرسیدن آدرس داشتند و بخش دیگر مسافرانی بودند که برای انجام کاری به پایتخت سفر کرده و طبیعتا برای یافت مسیر نیاز به کمک سایر افراد و آدرس پرسیدن داشتند. در عین حال این سوال پرسیدن به دلیل ترمزهای ناگهانی خودروها می‌توانست مخاطراتی به همراه داشته باشد و در برخی موارد به بسته شدن خیابان و حتی جر و بحث میان خودروها می‌انجامید.
با گسترش نرم‌افزارهای مسیریاب خارجی و داخلی، بخش قابل‌توجهی از نیاز شهروندان به آدرس پرسیدن کم شد. با گسترش رواج استفاده از گوشی‌های هوشمند و نصب نرم‌افزارهای مسیریاب در اغلب گوشی‌های تلفن همراه میزان آدرس پرسیدن در خیابان‌ها به شدت کاهش یافت. صفارزاده ادامه داد: رواج نرم افزارهای مسیریاب، یافتن مسیر مناسب برای رسیدن به مقصد را برای رانندگان تاکسیهای برخط راحت کرد؛ با رواج استفاده از این نرمافزارها با توجه به کاهش احتمال تردد نادرست و همچنین مسیریابی بهینه، ترافیک کاهش و تاخیر در رسیدن به مقصد به حداقل رسیده است.
این در حالی است که از کار افتادن سامانه‌های ذکر شده باعث شده تا خودروها در یافتن مقصد با چالش مواجه شوند و این موضوع در افزایش ترافیک و تاخیر در رسیدن به مقصد اثرگذار شود. ترافیک و تاخیر در زمان رسیدن به مقصد با افزایش مصرف سوخت و آلودگی هوا مشکلاتی را برای شهروندان رقم می‌زند. وی ادامه داد: نرم‌افزارهای مسیریاب نه‌تنها به شهروندان در یافتن مسیر مقصد کمک می‌کنند بلکه چند مسیر را برای رسیدن به مقصد به هر فرد پیشنهاد می‌دهند و شما می‌توانید مسیر را با کمترین ترافیک برای رسیدن به مقصد انتخاب کنید. این موضوع با کاهش بار ترافیکی، کاهش مصرف سوخت و افزایش ایمنی سفرها سبب راحتی شهروندان شده است.
مزایای گسترده نرم‌افزارهای مسیریاب باعث شده تا کسانی که در گذشته چالشی برای یافتن آدرس مقصد نداشتند نیز به استفاده از این نرمافزارها روی آورند. در چنین شرایطی این اختلال باعث بروز مشکلاتی برای این بخش از جامعه نیز شده است. نرم‌افزارهای مسیریاب با درنظر گرفتن بار ترافیکی زمان رسیدن به مقصد را پیش‌بینی می‌کنند و از این منظر به کمک شهروندان می‌آیند. صفارزاده در خصوص تاثیر اختلال در سامانه موقعیت‌یاب و مسیریاب بر حذف خودروهای غیر پلاک شهر تهران به دلیل چالش دوچندان این رانندگان درمسیریابی به دلیل عدم آشنایی با شهر تهران گفت: نمی‌توان از این موضوع به عنوان فرصت برای حذف رانندگان با پلاک شهرستان از تاکسی برخط شهر تهران یاد کرد. اگر چالش و ایرادی در ارائه خدمات تاکسیهای برخط وجود دارد باید این ایراد به شکل اساسی حل شود.
در واقع سامانه‌های برخط تاکسی باید پایش صحیحی از رانندگان و خودروهای خود داشته باشند. طبیعتا ایرادی ندارد که یک فرد از شهر دیگری برای کار به تهران مهاجرت کند و در واقع مشکل امروز تاکسیهای برخط عدم نظارت این شرکت‌ها بر صلاحیت رانندگان و کیفیت خودروهای آنها است. با این وجود معمولا در کشور به جای حذف علل به حذف معلول روی آورده می‌شود. در این زمینه نیز مسوولان برخورد با راننده را به وضع قانون برای شرکت‌های تاکسی برخط ارجح می‌دانند که این رویه نادرست است.
