به گزارش گروه آنلاین روزنامه دنیای اقتصاد: در قلب جنگل‌های پهن‌برگ سوادکوه، دریاچه‌ای کوچک اما با اهمیت زیست‌محیطی و گردشگری، این روزها با بحران کم‌آبی روبه‌روست. دریاچه الندان، با مساحتی حدود ۱۷ هکتار، که روزگاری آبی زلال و حیات‌بخش داشت، امروز نشانه‌های نگران‌کننده‌ای از خشکی و کاهش سطح آب از خود نشان می‌دهد، به طوری‌که به گفته یکی از فعالان محیط زیست محلی، «اگر روند کنونی ادامه یابد، احتمال دارد دریاچه ظرف پنج تا ده سال آینده بخش عمده آب خود را از دست بدهد».
در دل جنگل‌های هیرکانی سوادکوه، دریاچه‌ای کوچک اما پرشکوه همچون نگینی سبز در میان کوه‌ها و جنگل‌های پهن‌برگ وجود دارد که مردم محلی آن را «الدندان» یا «آبدندان» می‌نامند. وقتی به این منطقه می‌رسی، سکوتی شگفت‌آور بر فضا حکم‌فرماست، سکوتی که تنها با صدای وزش باد در شاخه‌های درختان و صدای پرندگان مهاجر شکسته می‌شود. انعکاس سبز جنگل در آب شفاف دریاچه، تصویری آرام‌بخش و در عین حال هشداردهنده از شکنندگی این اکوسیستم خلق می‌کند.
دریاچه طبیعی الندان، واقع در منطقه چهاردانگه شهرستان ساری در استان مازندران، یکی از جاذبه‌های طبیعی و زیست‌محیطی مهم شمال کشور است. الندان، با مساحتی حدود ۱۷ هکتار در فصول خشک و تا ۳۰ هکتار در زمان بارش‌های شدید، یکی از معدود دریاچه‌های طبیعی ایران است که به طور کامل در میان جنگل‌های انبوه قرار گرفته و زیستگاهی ارزشمند برای پرندگان مهاجر و گونه‌های بومی محسوب می‌شود. این دریاچه که قدمتی بیش از ۲.۵ میلیون سال دارد و به دوره کواترنری تعلق دارد، در دامنه کوه ازنی و در ارتفاع ۱۲۰۰ متری از سطح دریا واقع شده است.
تمام آب این دریاچه از بارش‌های فصلی و چشمه‌های اطراف تأمین می‌شود و هیچ رودخانه‌ای به آن متصل نیست. همین ویژگی، هم موجب منحصر به‌فرد بودن و زیبایی آن شده و هم آن را شکننده کرده است؛ هر تغییری در منابع آب اطراف می‌تواند اثر مستقیمی بر بقای این زیستگاه داشته باشد. در بهار، اطراف دریاچه با شکوفه‌ها و گیاهان دارویی رنگ می‌گیرد، پیازچه‌های وحشی و گل‌های بنفشه جلوه‌ای از زندگی و سرزندگی به منطقه می‌بخشند. گروه‌های کوچک پرندگان مهاجر به آبگیرها می‌آیند و برای لحظاتی سکوت را می‌شکنند؛ تصویری که شبیه نقاشی آبرنگ است: لطیف، آرام و پر از جزئیات زیبا.
اما در سال‌های اخیر، این پهنه آبی با بحران خشکی مواجه شده است که تهدیدی جدی برای زیست‌بوم منطقه به‌شمار می‌رود. کاهش بارش‌ها، افزایش دمای هوا و برداشت بی‌رویه از منابع آب اطراف، سطح آب دریاچه الندان را به شدت کاهش داده و خطر خشکی کامل آن را به دنبال داشته است. تصاویر ماهواره‌ای و گزارش‌های میدانی نشان می‌دهند که در تابستان ۱۴۰۴، بخش‌های زیادی از دریاچه به شدت خشک شده و زمین ترک خورده در زیر نور آفتاب نمایان شده است.
عوامل مؤثر در بحران خشکی
کارشناسان محیط زیست دلایل این بحران را ترکیبی از عوامل طبیعی و انسانی می‌دانند. یکی از عوامل اصلی کاهش سطح آب دریاچه الندان، تغییرات اقلیمی و کاهش میزان بارندگی در منطقه است. در سال‌های اخیر، میزان بارندگی در استان مازندران کاهش یافته و این امر تأثیر مستقیمی بر منابع آبی منطقه داشته است. برداشت بی‌رویه آب از منابع آبی اطراف دریاچه، به‌ویژه برای مصارف کشاورزی، فشار مضاعفی بر منابع آبی وارد کرده است. این برداشت‌ها باعث کاهش جریان ورودی آب به دریاچه و در نتیجه کاهش سطح آب آن شده است. گرمای بی‌سابقه تابستان ۱۴۰۴ نیز باعث تبخیر سریع آب دریاچه شده است. این افزایش دما، به‌ویژه در فصول گرم سال، موجب کاهش بیشتر حجم آب دریاچه شده است. این عوامل در کنار هم، خطر نابودی یکی از مهم‌ترین زیستگاه‌های شمال کشور را به وجود آورده‌اند.
پیامدهای این بحران بسیار جدی است. کاهش سطح آب، زیستگاه پرندگان مهاجر و گونه‌های آبزی را تهدید می‌کند و تنوع زیستی منطقه را کاهش می‌دهد. پرندگانی همچون مرغابی وحشی، غاز خاکستری و اردک کله‌سبز ممکن است ناچار به مهاجرت شوند و برخی گونه‌ها در معرض خطر انقراض قرار گیرند. از سوی دیگر، اقتصاد محلی که به گردشگری طبیعی وابسته است نیز تحت تاثیر قرار گرفته است. گردشگران دیگر جذابیت گذشته را نمی‌یابند و کاهش بازدیدکنندگان باعث کاهش درآمد مردم محلی می‌شود.
وضعیت دریاچه الندان نمونه منحصر به فرد بحران آب در ایران نیست. دریاچه‌های ارومیه، هامون، تالاب شادگان و گاوخونی نمونه‌های دیگری هستند که در سال‌های اخیر به دلیل خشکسالی و مدیریت نادرست منابع آبی، با کاهش شدید آب مواجه شده‌اند. در مازندران، میانگین بارش حدود ۸۰۰ میلی‌متر و کاهش بیش از نیمی از بارش‌ها در سال جاری، زنگ خطر بحران آب را در این استان به صدا درآورده است.
چه باید کرد؟
با وجود تهدیدات جدی، هنوز راهکارهایی برای حفظ این اکوسیستم وجود دارد. کارشناسان محیط زیست و برنامه‌ریزان گردشگری بر مدیریت پایدار گردشگری، آموزش جوامع محلی، کنترل برداشت آب و الگوبرداری از نمونه‌های موفق داخلی و خارجی تأکید می‌کنند.
ایجاد مسیرهای مشخص برای بازدید، محدود کردن ورود خودروها و نصب تابلوهای آموزشی برای گردشگران، به کاهش آسیب به محیط زیست کمک می‌کند. تشویق مردم به مدیریت منابع آب و مشارکت در حفاظت از دریاچه، می‌تواند اثرات مثبت پایدار داشته باشد. جلوگیری از برداشت بی‌رویه آب و ایجاد سامانه‌های ذخیره و بازچرخانی، به بازسازی منابع آبی کمک می‌کند. دریاچه نئور در اردبیل و دریاچه‌های حفاظت‌شده در چهارمحال و بختیاری نمونه‌هایی هستند که با برنامه‌ریزی درست و مدیریت بحران خشکی ، حتی روند بازسازی آب آن‌ها آغاز شده است.
تجربه بازدید از دریاچه الندان، به رغم بحران، هنوز الهام‌بخش و دلپذیر است. صدای پرندگان، بوی خاک مرطوب و انعکاس تصویر درختان در آب، همگی یادآور اهمیت حفاظت از طبیعت هستند. بازدیدکنندگان باید نه تنها از زیبایی‌ها لذت ببرند، بلکه با رعایت اصول محیط زیستی و کاهش اثرات خود، بخشی از راه‌حل باشند.
دریاچه الندان داستانی از هماهنگی میان زیبایی و شکنندگی طبیعت است؛ جایی که هر قطره آب اهمیت دارد و هر لحظه زندگی، فرصتی است برای درک شکنندگی طبیعت. اگر مدیریت درست و نگاه بلندمدت جایگزین بهره‌برداری لحظه‌ای شود، این دریاچه می‌تواند الگویی موفق از همزیستی انسان و طبیعت در ایران باشد. در غیر این صورت، یکی از زیباترین نگین‌های شمال کشور، تنها خاطره‌ای از گذشته و تصویری در قاب عکس‌ها خواهد بود.
در نهایت، بحران الندان هشداری برای تمام دریاچه‌ها و منابع آبی ایران است. حفاظت از این نگین سبز، تنها با مشارکت همه جانبه دولت، جوامع محلی، گردشگران و فعالان محیط زیست ممکن است. هر قطره آبی که حفظ شود، تضمینی است برای تداوم زندگی و زیبایی‌های طبیعی که نسل‌های آینده نیز بتوانند از آن بهره‌مند شوند. بازگشت به الندان، بازگشتی به طبیعتی است که نیازمند مراقبت و توجه است؛ طبیعتی که اگر امروز قدرش دانسته شود، فردا می‌تواند همچنان منبع آرامش، سرزندگی و الهام باشد.//
