قراردادی که از آن به‌ عنوان بزرگترین توافق اقتصادی در تاریخ همکاری بین قاهره و تل‌آویو یاد می‌شود، اکنون به یک سلاح برای باج‌خواهی و گفت‌وگو تبدیل شده است. افشاگری منابع اسرائیلی مبنی بر اینکه نتانیاهو احتمالا قرارداد گاز را لغو می‌کند، جنجال بزرگی در فضای رسانه‌ای به‌پا کرده است.

به ادعای برخی رسانه ها این تصمیم فراتر از یک انتخاب صرفاً اقتصادی است و حامل پیام‌های سیاسی و نظامی نیز هست. نتانیاهو، هم‌زمان با متهم‌کردن مصر به آرایش نظامی در سینا و عدم پایبندی به توافق صلح، اعلام کرده که این قرارداد گازی فقط به دستور مستقیم او اجرا می‌شود.

انرژی، دستاویزی برای چانه زنی و فشار سیاسی

اینکه نتانیاهو در شرایط کنونی، لغو قرارداد گازی با مصر را مطرح کرده است، نشان می‌دهد که او به‌دنبال استفاده از انرژی به‌عنوان برگه‌ای برای چانه‌زنی و اعمال فشار سیاسی است. این اقدام در پی مخالفت مصر با کوچاندن فلسطینی‌ها از غزه صورت گرفته، واکنشی برای بازتنظیم وزن سیاسی است.

تحلیلگران متعدد معتقدند که رژیم اسرائیل به خوبی واقف است مصر می‌تواند منابع انرژی خود را از طریق قراردادها با قبرس یا گسترش انرژی‌های تجدیدپذیر و هسته‌ای به‌ویژه تا سال‌های ۲۰۲۷–۲۰۲۸ تنوع بخشد. بنابراین، لغو چنین قراردادی نه‌تنها هزینه‌های سنگینی برای اسرائیل دارد، بلکه مصر نیز با وجود چالش‌های بزرگ، توانایی عبور از این بحران را دارد.

این قرارداد که در سال ۲۰۱۹ میان شرکت نیومد انرژی اسرائیل و طرف مصری امضا شد، شامل صادرات مجموعاً ۱۳۰ میلیارد متر مکعب گاز از میدان لویاتان تا سال ۲۰۴۰ به ارزش ۳۵ میلیارد دلار است. بخشی از این گاز برای تأمین نیازهای داخلی مصر و بخشی به‌صورت گاز مایع به بازارهای اروپایی و آسیایی صادر می‌شود. رژیم اسرائیل گزینه جایگزین برای صادرات این حجم گاز ندارد.

تهدید نتانیاهو به لغو قرارداد گازی فراتر از یک انتخاب صرفاً اقتصادی است و نشان می دهد وی به‌ دنبال استفاده از انرژی به‌ عنوان برگه‌ای برای چانه‌زنی و اعمال فشار سیاسی است اما مصر می‌تواند منابع انرژی خود را با استفاده از گزینه های متعدد از جمله گسترش انرژی‌های تجدیدپذیر و هسته‌ای تنوع بخشددر اولین واکنش رسمی، «ضیاء رشوان»، رئیس هیئت استعلامات مصر وابسته به نهاد ریاست جمهوری، تهدید نتانیاهو را چالشی علیه شخص او خواند و گفت: «اگر نتانیاهو می‌تواند نتایج اقتصادی و نه فقط سیاسی این تصمیم را تحمل کند، لغوش کند؛ این قرارداد بیش از مصر، برای اسرائیل اهمیت اقتصادی دارد.» او این تهدید را نشانه‌ای از نارضایتی اسرائیل از آرایش نظامی مصر و همزمان تهدید اقتصادی توصیف کرد.

اظهارات رشوان نشان می دهد مصر به‌طور جدی آماده است معادله کنونی را به نفع خود برهم بزند.

تلاقی منافع اقتصادی با صف بندی های سیاسی منطقه ایی

تلاش برای راه‌اندازی خط گاز میان مصر و اسرائیل به دهه ۱۹۹۰ باز می‌گردد؛ زمانی که قاهره از همکاری اقتصادی به‌ عنوان ابزاری برای کاهش تنش و حمایت از فلسطینی‌ها استفاده می‌کرد. اکنون، با تهدید نتانیاهو، این توافق در نقطه تلاقی منافع اقتصادی و صف‌بندی‌های سیاسی منطقه‌ای قرار گرفته است.

اخیراً شرکت نفتی بین‌المللی BP توافقنامه‌ای مقدماتی برای حفاری پنج چاه گازی دریایی در مدیترانه امضا کرده است. این گام بخشی از تلاش مصر برای احیای تولید گاز داخلی است. از طرفی، کاهش بیش از ۴۰ درصدی خروجی گاز داخلی نسبت به سال ۲۰۲۱، مصر را وادار کرده تا همزمان با قرارداد گاز با اسرائیل، نگاه به افزایش تولید از منابع داخلی و تنوع‌بخشی به واردات داشته باشد.

جنگ اخیر در منطقه، آسیب‌پذیری‌های انرژی مصر را عیان کرده است؛ توقف موقت صادرات گاز اسرائیلی حتی موجب شد برخی صنایع مانند کود و برق با مشکل تامین انرژی مواجه شوند. این رخداد، هشدار آشکاری برای مصر است تا وابستگی خود را کاهش دهد.

این تحولات در حالی است که مصر قاطعانه با کوچاندن فلسطینی‌ها مخالفت کرده و آن را خط قرمز توصیف کرده است و در همین ارتباط «بدر عبدالعاطی» وزیر خارجه مصر این موضوع را تجاوز اخلاقی و حقوقی خوانده و از ایجاد بحران‌های انسانی برای جابه‌جایی فلسطینی‌ها انتقاد کرده است. حالا تهدید گازی نتانیاهو در کنار این مواضع مصری، چهره‌ای پرتنش و پیچیده به روابط دو کشور داده است.

تلاش نتانیاهو برای تبدیل قرارداد گاز به ابزار فشار نشان‌دهنده محدودیت‌ها و چالش‌های سیاسی اوست. مصر با واکنشی قاطع و با اتکا به ظرفیت‌های جایگزین انرژی، نشان داد، قصد ندارد تابع فشار اقتصادی اسرائیل شود. اکنون این سؤال کلیدی مطرح است: آیا تل‌آویو می‌تواند انرژی را به‌عنوان ابزار فشار به‌کار ببرد، یا مصر موفق خواهد شد معادله را به سود منافع راهبردی خود تغییر دهد؟

اما یکی از ابعاد کمتر مورد توجه در این مناقشه، نقش اروپا و بازار جهانی انرژی است. مصر در سال‌های اخیر به مرکز صادرات مجدد گاز مایع به اروپا تبدیل شده و بخشی از گاز اسرائیل پس از فرآوری در تأسیسات مصری، به مقاصد اروپایی می‌رود.

اروپا که به‌دنبال کاهش وابستگی به انرژی روسیه است، ثبات این مسیر را حیاتی می‌داند. به همین دلیل، هرگونه تهدید اسرائیل به تعلیق صادرات گاز نه تنها روابط قاهره و تل‌آویو، بلکه معادلات انرژی اروپا را نیز با بی ثباتی مواجه می‌سازد.

این واقعیت نشان می‌دهد که نتانیاهو در صورت عملی‌کردن تهدید خود، با فشارهای فرامنطقه‌ای نیز روبه‌رو خواهد شد.

تلاش مصر برای ترکیب فشار نظامی، سیاسی و اقتصادی علیه مصر

از سوی دیگر، تهدید گازی اسرائیل را می‌توان بخشی از یک راهبرد گسترده‌تر دانست که در آن تل‌آویو می‌کوشد با ترکیب فشار نظامی، سیاسی و اقتصادی، مصر را در برابر طرح‌های مربوط به آینده غزه و فلسطین به عقب‌نشینی وادارد؛ اما واقعیت این است که مصر به‌ویژه پس از تحولات اخیر در رفح و افزایش نگرانی‌ها از تغییر بافت جمعیتی غزه، این موضوع را خط قرمز امنیت ملی خود اعلام کرده و حاضر نیست به بهای دریافت گاز ارزان یا قراردادهای اقتصادی، از این موضع کوتاه بیاید.

در نهایت آنکه، آینده این موضوع بیش از آنکه صرفاً تابع تصمیمات اقتصادی باشد، به توازن فشارهای سیاسی و دیپلماتیک در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی گره خورده است.

مصر در حال حاضر از حمایت ضمنی بسیاری از بازیگران عربی و حتی اروپایی برخوردار است که نگران پیامدهای کوچاندن فلسطینی‌ها هستند. در چنین شرایطی، استفاده ابزاری نتانیاهو از قرارداد گاز ممکن است به جای تضعیف قاهره، جایگاه منطقه‌ای اسرائیل را بیش از پیش زیر سؤال ببرد و نشان دهد که انرژی نه تنها ابزار قدرت، بلکه در صورت سوء‌استفاده، می‌تواند به پاشنه آشیل یک کشور تبدیل شود.