سرقت دارایی‌های دیجیتال، حملات سایبری به صرافی‌ها، نوسانات شدید قیمتی و خلأهای قانونی از جمله چالش‌هایی هستند که فعالان این حوزه را تهدید می‌کنند. در چنین شرایطی، بیمه رمزارز به‌عنوان شاخه‌ای نوظهور در صنعت بیمه مطرح شده و می‌تواند نقش کلیدی در افزایش اعتماد عمومی، ثبات بازار و توسعه اقتصاد دیجیتال ایفا کند.
به همین منظور، دنیای اقتصاد در گفت‌وگویی با وحید نوبهار، عضو رسمی انجمن بین‌المللی بیمه‌گران مهندسی و مولف کتاب بیمه‌های فناوری و سایبری، به بررسی جایگاه بیمه رمزارز در صنعت بیمه، فرصت‌ها و چالش‌های آن و نیز روندهای جهانی این حوزه پرداخته است.
به گفته نوبهار بیمه رمزارز را می‌توان به عنوان یکی از تازه‌ترین و نوپاترین شاخه‌های صنعت بیمه در نظر گرفت که با هدف مدیریت و پوشش ریسک‌های ویژه ناشی از نگهداری، مبادله و سرمایه‌گذاری در دارایی‌های دیجیتال طراحی شده است. این شاخه به‌صورت میان‌رشته‌ای فعالیت می‌کند و هم جنبه‌های فنی فناوری‌های مالی نوین و زیرساخت‌های دیجیتال را شامل می‌شود و هم از منظر حقوقی، اقتصادی و مدیریتی نیازمند چارچوب‌ها و سازوکارهای ویژه است. یکی از مهم‌ترین ریسک‌هایی که بیمه رمزارز باید پوشش دهد، می‌توان به سرقت دارایی‌های دیجیتال از کیف‌پول‌های الکترونیکی، حملات سایبری پیچیده به صرافی‌ها و سکو‌های معاملاتی، خطاهای انسانی در فرآیند مدیریت و انتقال رمزارزها و حتی ورشکستگی یا ناتوانی مالی صرافی‌ها اشاره کرد.
با اینکه در سطح جهانی، بازار بیمه رمزارز هنوز در مراحل ابتدایی رشد خود قرار دارد و به‌طور گسترده در تمامی کشورها توسعه‌نیافته است، روند پرشتاب افزایش ارزش بازار رمزارزها، حجم بالای تراکنش‌های روزانه و حضور گسترده سرمایه‌گذاران حقیقی و حقوقی، ضرورت طراحی و توسعه محصولات بیمه‌ای متناسب با این حوزه را بیش از پیش روشن کرده است.
باید اشاره کنم که بیمه رمزارز به‌عنوان ابزاری راهبردی عمل می‌کند که می‌تواند اعتماد عمومی را افزایش دهد، ثبات مالی بازار را تقویت کند و آسیب‌پذیری فعالان این عرصه در برابر تهدیدهای دیجیتال را کاهش دهد. بنابراین انتظار داریم در سال‌های آینده جایگاهی برجسته و موثر در ساختار صنعت بیمه جهانی پیدا کند.
ریسک‌های مرتبط با فعالیت در حوزه رمزارز را می‌توان به چهار دسته اصلی تقسیم‌بندی کنیم که هر یک ویژگی‌ها و پیامدهای خاص خود را دارند و ضرورت طراحی ابزارهای بیمه‌ای متناسب با آنها را روشن می‌سازند.
نوبهار تاکید کرد که ریسک نخست، ریسک سایبری است. این ریسک‌ها ناشی از تهدیدهای فضای دیجیتال و حملات سازمان‌یافته یا فردی به زیرساخت‌های رمزارزی هستند. نمونه‌های آن شامل نفوذ هکرها به کیف‌پول‌های دیجیتال، حملات فیشینگ برای دسترسی غیرقانونی به اطلاعات کاربران، انتشار بدافزارهای تخصصی برای دستکاری تراکنش‌ها و سرقت کلیدهای خصوصی است که ابزار اصلی دسترسی به دارایی‌های دیجیتال محسوب می‌شوند. شدت و پیچیدگی این ریسک‌ها به گونه‌ای است که می‌تواند خسارت‌های بسیار سنگینی برای سرمایه‌گذاران و صرافی‌ها ایجاد کند.
دومین ریسک، ریسک عملیاتی است که بیشتر از جنبه انسانی و مدیریتی ناشی می‌شود. این ریسک شامل خطاها یا کاستی‌های افراد در فرآیند نگهداری، انتقال و معامله رمزارزهاست. اشتباه در ثبت یا ارسال تراکنش، مدیریت نادرست کلیدهای دیجیتال، عدم رعایت پروتکل‌های امنیتی و ضعف در سازوکارهای کنترل داخلی از جمله مصادیق این ریسک هستند. هرچند این ریسک‌ها به‌ظاهر کمتر فناورانه محسوب می‌شود اما در عمل یکی از شایع‌ترین علل خسارت در بازار رمزارزها به شمار می‌روند.
ریسک سوم، ریسک بازار است. به دلیل ماهیت غیرمتمرکز و نبود پشتوانه‌های سنتی مالی، بازار رمزارز دارای نوسانات قیمتی بسیار شدید است. این نوسانات می‌تواند ارزش دارایی‌های دیجیتال را در بازه‌های زمانی کوتاه به شدت تغییر دهد و محاسبه میزان خسارت بیمه‌ای را پیچیده سازد. برای مثال، سقوط ناگهانی ارزش یک رمزارز در هنگام وقوع حادثه بیمه‌ای، بر برآورد غرامت واقعی اثر مستقیم می‌گذارد.
به نظر من آخرین ریسک، ریسک قانونی و نظارتی است. تغییرات مستمر در قوانین و مقررات ملی و بین‌المللی مرتبط با فعالیت رمزارزها، یکی از چالش‌های اساسی بیمه‌گری این حوزه به شمار می‌رود. ممنوعیت‌های احتمالی در مبادله یا استخراج رمزارز، محدودیت در انتقال دارایی‌ها به خارج، تغییرات ناگهانی در نظام مالیاتی و حسابداری و فقدان چارچوب‌های شفاف نظارتی می‌تواند دامنه پوشش بیمه را محدود کرده و حتی اعتبار قراردادهای منعقده را تحت تاثیر قرار دهد. این ریسک، هم برای بیمه‌گر و هم برای بیمه‌گذار اهمیت بالایی دارد زیرا عدم قطعیت حقوقی و مالی قابل‌توجهی ایجاد می‌کند.
ارزیابی ریسک در حوزه رمزارزها فرایندی بسیار پیچیده و چند بعدی است و نمی‌توان آن را تنها با روش‌های سنتی سنجش ریسک در صنعت بیمه انجام داد. ماهیت فناورانه، سرعت بالای تحولات بازار و وجود تهدیدهای نوپدید ایجاب می‌کند که الگوهای تحلیلی دقیق، داده‌محور و مبتنی بر شبیه‌سازی‌های پیشرفته به کار گرفته شوند. یکی از ارکان کلیدی این ارزیابی، داده کاوی تراکنش‌هاست. بررسی نظام‌مند داده‌های مربوط به تراکنش‌های رمزارزی شامل حجم مبادلات، بسامد تکرار و نوع تراکنش‌ها، ابزار اصلی شناسایی الگوهای پرریسک محسوب می‌شود.
داده کاوی امکان شناسایی رفتارهای غیرمعمول، تراکم فعالیت‌های مشکوک و نقاط آسیب‌پذیر در شبکه را فراهم می‌کند و مبنایی برای تعیین سطح ریسک مشتریان مختلف ایجاد می‌نماید. ارکان دیگر شامل طراحی مدل‌های سنجش ریسک سایبری است.
از آنجا که تهدیدهای سایبری یکی از مهم‌ترین عوامل خسارت در بازار رمزارز هستند، لازم است مدل‌هایی طراحی شود که انواع حملات احتمالی را شبیه‌سازی کنند. این مدل‌ها باید بتوانند آثار احتمالی هر نوع نفوذ یا سرقت دیجیتال را بر دارایی بیمه‌شده محاسبه کرده و برآوردی دقیق از میزان خسارت بالقوه ارائه دهند. چنین مدلی به بیمه‌گر کمک می‌کند تا ظرفیت لازم برای جبران خسارت و سطح مناسب پوشش بیمه‌ای را تعیین کند. تعیین حق بیمه پویا نیز از دیگر ابزارهای مهم است.
در بازار رمزارز نوسانات قیمتی به‌قدری شدید است که نمی‌توان نرخ‌های ثابت و بلندمدت برای حق بیمه تعیین کرد. لذا نظامی از قیمت‌گذاری پویا باید طراحی شود که بر اساس تغییرات لحظه‌ای یا دوره‌ای بازار، میزان ریسک هر مشتری و وضعیت کلی شبکه سطح حق بیمه را تنظیم کند که مانع از بروز کسری منابع در زمان وقوع خسارت‌های بزرگ خواهد شد.
در آخر هم بهره‌گیری از بیمه اتکایی اهمیت زیادی دارد. با توجه به گستردگی و گاهی غیرقابل پیش‌بینی بودن خسارت‌های مرتبط با رمزارز، هیچ بیمه‌گری به تنهایی قادر به پوشش همه ریسک‌ها نیست. استفاده از ظرفیت بیمه اتکایی برای انتقال بخشی از ریسک‌های بزرگ به بازارهای بیمه‌ای منطقه‌ای و بین‌المللی، علاوه بر توزیع عادلانه ریسک، موجب افزایش پایداری و تاب‌آوری مالی شرکت‌های بیمه‌گر فعال در این حوزه می‌شود.
اگر بخواهم به‌صورت نظام‌مند توضیح دهم، می‌توان سه محور اصلی را برجسته کرد:
اول، تقویت اعتماد سرمایه‌گذاران. حضور بیمه‌گران در حوزه رمزارزها به‌طور مستقیم بر افزایش اطمینان سرمایه‌گذاران تاثیر دارد. وقتی پوشش‌های بیمه‌ای در برابر تهدیدهایی مانند هک، نوسانات شدید یا اختلال در اجرای قراردادهای هوشمند فراهم باشد، سرمایه‌گذاران نهادی و حتی سرمایه‌گذاران خرد تمایل بیشتری به ورود و ماندگاری در این بازار خواهند داشت.
دوم، نوآوری در طراحی محصولات ترکیبی. در بازارهای نوپدید تقاضا برای محصولاتی که علاوه بر پوشش ریسک، بازدهی مشخص یا حداقلی تضمین کنند، رو به افزایش است. به همین دلیل بیمه‌گران می‌توانند محصولاتی طراحی کنند که هم به‌عنوان ابزار سرمایه‌گذاری عمل کنند و هم سپری حفاظتی در برابر ریسک‌ها باشند. این ترکیب برای افراد محتاط که مایل‌اند در عین مشارکت در رشد ارزش دارایی‌های دیجیتال، امنیت سرمایه خود را حفظ کنند، بسیار جذاب است.
سوم، تمرکز بر بازارهایی با پذیرش بالای رمزارز. در کشورهایی که نگاه مثبت‌تر و انعطاف‌پذیرتری نسبت به رمزارزها وجود دارد و محدودیت‌های قانونی کمتر است، بیمه‌گران می‌توانند با سرعت و کارآیی بیشتری وارد عمل شوند. این امر باعث می‌شود که شرکت‌های بیمه بتوانند مزیت رقابتی ایجاد کنند و زودتر از دیگران سهم بازار را به دست آورند.
نوبهار در این خصوص گفت مهم‌ترین مساله‌ای که باید به آن توجه کنیم، موضوع امنیت کلید خصوصی است. کلید خصوصی در واقع شناسنامه اصلی مالکیت دارایی دیجیتال محسوب می‌شود و اگر به هر دلیلی افشا یا سرقت شود، بازیابی دارایی تقریبا غیر ممکن خواهد بود. همین موضوع طراحی پوشش بیمه‌ای را بسیار حساس و پیچیده می‌سازد.
از طرفی کمبود داده‌های تاریخی مشکل بزرگی به حساب می‌آید. بازارهای مالی سنتی بر پایه حجم عظیمی از داده‌های گذشته شکل گرفته‌اند و امکان پیش‌بینی ریسک در آنها بالاست، اما در حوزه رمزارز چنین پشتوانه‌ای وجود ندارد و همین کمبود باعث می‌شود مدل‌سازی دقیق ریسک دشوار باشد. چالش بعدی به ارزیابی خسارت در زمان وقوع زیان برمی‌گردد.
نوسانات شدید قیمتی رمزارزها موجب می‌شود تعیین ارزش منصفانه خسارت به یکی از سخت‌ترین بخش‌های کار بیمه‌گر تبدیل شود، چرا که ممکن است ارزش دارایی در عرض چند ساعت تغییرات چشم‌گیری پیدا کند. نکته دیگری که نباید نادیده گرفت، مساله انطباق قراردادهای بیمه با فناوری بلاک‌چین است. اجرای خودکار تعهدات بیمه‌ای در قالب قراردادهای هوشمند فرصت بزرگی محسوب می‌شود، اما همزمان تطبیق پیچیدگی‌های حقوقی و فنی بیمه با چارچوب بلاک‌چین، نیازمند نوآوری و بازنگری عمیق در طراحی محصولات است.
تجربه کشورهای مختلف نشان می‌دهد که بیمه رمزارز در سطح جهانی هنوز در مرحله بلوغ اولیه قرار دارد، اما روندهای نوآورانه و درس‌آموزی‌های مهمی در جریان است. در ایالات متحده برخی از شرکت‌های بیمه بزرگ همکاری نزدیکی با صرافی‌های دیجیتال برقرار کرده‌اند تا پوشش‌هایی برای سرقت دارایی‌های مشتریان از کیف پول‌های برخط ارائه دهند. این همکاری باعث شده است سطح اعتماد عمومی به صرافی‌ها افزایش یابد و سرمایه‌گذاران نهادی با اطمینان بیشتری وارد این بازار شوند.
در اروپا رویکرد دیگری دنبال شده است. در این منطقه تلاش می‌شود چارچوب‌های نظارتی هماهنگ با اتحادیه اروپا برای بیمه دارایی‌های دیجیتال ایجاد شود.
برخی کشورها مانند آلمان و سوئیس حتی مجوزهای ویژه‌ای برای شرکت‌های بیمه صادر کرده‌اند تا بتوانند خدماتی متناسب با زیرساخت‌های بلاک‌چین ارائه کنند. این سیاست موجب شده بازار بیمه رمزارز در اروپا از شفافیت و ثبات بیشتری برخوردار باشد. در آسیا هم به‌ویژه در ژاپن و سنگاپور تمرکز بر پیوند میان فناوری و بیمه بسیار پررنگ است.
شرکت‌های بیمه در این کشورها به‌طور جدی از قراردادهای هوشمند برای خودکارسازی فرایندهای بیمه‌ای استفاده کرده‌اند و تلاش دارند با کاهش هزینه‌های اجرایی، امکان عرضه بیمه‌های خرد در حوزه رمزارز را فراهم کنند. در کل باید خاطرنشان کنم که هر منطقه با توجه به شرایط حقوقی، فرهنگی و فناورانه خود مسیر متفاوتی را در پیش گرفته است. با این حال، نقطه مشترک همه آنها تلاش برای ایجاد اعتماد، توسعه ابزارهای پوشش ریسک و همگام‌سازی صنعت بیمه با فناوری بلاک‌چین است.
در حال حاضر پوشش‌های بیمه‌ای در این حوزه چند دسته اصلی را شامل می‌شود. نخستین و شناخته‌شده‌ترین مورد، پوشش سرقت دارایی‌های دیجیتال است. این نوع بیمه به‌طور ویژه برای مقابله با خطرهایی مانند هک، سرقت کلید خصوصی یا دسترسی غیرمجاز به کیف پول‌های دیجیتال طراحی شده و به‌نوعی پایه‌ای‌ترین خدمت در بیمه رمزارز محسوب می‌شود. نوع دیگری از پوشش‌ها مربوط به تقلب‌های داخلی و خارجی است. گاهی زیان ناشی از سوءاستفاده کارکنان یک نهاد مالی یا حتی اقدامات متقلبانه اشخاص ثالث رخ می‌دهد.
در این موارد، بیمه می‌تواند نقش مهمی در جبران خسارت و بازگرداندن اعتماد به سرمایه‌گذاران ایفا کند. بخش دیگری از پوشش‌ها به خسارت ناشی از اختلال‌های فنی اختصاص دارد. زیرساخت‌های دیجیتال به‌طور طبیعی در معرض نقص نرم‌افزاری، قطع ارتباط شبکه‌ای یا خطای سیستمی قرار دارند و چنین رخدادهایی می‌تواند منجر به زیان مالی برای کاربران شود.
بیمه در اینجا به‌عنوان ابزاری برای مدیریت ریسک‌های فناورانه وارد عمل می‌شود. همچنین برخی شرکت‌ها پوشش محدودی در برابر نوسانات بازار ارائه می‌دهند. هرچند این نوع بیمه هنوز گستردگی زیادی پیدا نکرده و به دلیل پیچیدگی‌های محاسباتی و ریسک بالا با احتیاط عرضه می‌شود، اما تلاش‌ها برای طراحی چارچوب‌های موثر در این زمینه رو به افزایش است.
طراحی مدل قیمت‌گذاری در بیمه رمزارز به دلیل ماهیت منحصر به فرد این دارایی‌ها، بسیار پیچیده و چندبعدی است. یکی از اصول اساسی، در نظر گرفتن ریسک‌های فناورانه و بازار به‌صورت همزمان است. مثالی که می‌توانم عنوان کنم میزان حق بیمه باید هم ریسک سرقت یا هک دارایی را پوشش دهد و هم نوسانات شدید قیمت رمزارز را مدنظر قرار دهد. در مسیر قیمت گذاری، استفاده از داده‌های تراکنش‌ها اهمیت ویژه‌ای دارد.
بررسی حجم، فرکانس و نوع تراکنش‌ها به بیمه‌گر کمک می‌کند تا پروفایل ریسک مشتریان را دقیق‌تر شناسایی کرده و حق بیمه متناسب با سطح ریسک هر فرد یا نهاد را تعیین کند. همچنین با توجه به نوسانات شدید و سریع بازار رمزارز، مدل‌های قیمت‌گذاری اغلب به صورت پویا طراحی می‌شوند. به این معناست که سطح حق بیمه می‌تواند بر اساس تغییرات بازار و وضعیت ریسک مشتری در بازه‌های زمانی کوتاه یا طولانی تنظیم شود تا منابع بیمه‌گر در مواجهه با خسارت‌های احتمالی کافی باشد.
باید تاکید کنم که بیمه اتکایی نقش مکمل در قیمت‌گذاری ایفا می‌کند. بخشی از ریسک‌های بزرگ به بازارهای بیمه بین‌المللی منتقل می‌شود تا فشار مالی بر بیمه‌گر کاهش یابد. این موضوع به تثبیت مدل قیمت‌گذاری کمک می‌کند و امکان ارائه پوشش‌های متنوع و گسترده‌تر را فراهم می‌آورد.
فناوری بلاک‌چین یکی از ارکان کلیدی توسعه بیمه رمزارز به شمار می‌رود. این فناوری امکان ایجاد قراردادهای خود اجرا و هوشمند را فراهم می‌کند، به طوری که شرایط بیمه و فرآیند پرداخت خسارت به صورت خودکار و بدون نیاز به واسطه اجرا می‌شود. این ویژگی باعث کاهش ریسک‌های عملیاتی و افزایش اعتماد سرمایه‌گذاران و بیمه‌گذاران می‌شود. به‌علاوه شفافیت تراکنش‌ها در بلاک‌چین به بیمه‌گر و بیمه‌گذار اجازه می‌دهد که تمامی فعالیت‌ها و انتقال دارایی‌ها به‌طور شفاف قابل رصد باشند.
این شفافیت، دقت در بررسی و تایید ادعاهای خسارت را افزایش می‌دهد و فرآیند رسیدگی به ادعاها را سریع‌تر و قابل اعتمادتر می‌کند. در مجموع، بلاک‌چین نه تنها به بهبود امنیت و اعتماد کمک می‌کند، بلکه بستری برای نوآوری در محصولات بیمه‌ای و ارتقای سطح خدمات فراهم می‌آورد.
قاعدتا اولین و مهم‌ترین توقع آنها تضمین امنیت دارایی‌ها و جبران خسارت در صورت وقوع سرقت، هک یا حملات سایبری است. سرمایه‌گذاران دیجیتال می‌خواهند بدانند در صورت بروز هرگونه تهدید یا سوءاستفاده، منابع مالی آنها محافظت می‌شود و امکان جبران خسارت وجود دارد. دوم، مربوط به شفافیت در محاسبه خسارت و فرآیند رسیدگی به ادعاهاست.
بیمه‌گذاران تمایل دارند مراحل تعیین میزان خسارت، ارزیابی و پرداخت آن کاملا واضح و قابل پیگیری باشد تا از هرگونه ابهام جلوگیری شود. البته بسیاری از بیمه‌گذاران هم به دسترسی به محصولات منعطف و قابل شخصی‌سازی اهمیت می‌دهند. آنها انتظار دارند بیمه‌گر بتواند پوشش‌ها و شرایط قرارداد را با توجه به سطح ریسک، حجم دارایی و نیازهای شخصی یا سازمانی هر مشتری تطبیق دهد تا محافظت مالی به شکل بهینه ارائه شود.
تا حدی می‌توان گفت بله. ارائه پوشش‌های بیمه‌ای به سرمایه‌گذاران و شرکت‌های فعال در بازار رمزارز باعث افزایش اعتماد و اطمینان می‌شود. وقتی افراد بدانند که در برابر سرقت، اختلال‌های فنی یا تقلب‌های داخلی و خارجی محافظت دارند، احتمال رفتارهای هیجانی و تصمیمات شتاب‌زده در بازار کاهش می‌یابد و این خود می‌تواند اثر تعدیل‌کننده‌ای بر نوسانات کوتاه‌مدت داشته باشد. بهه‌رحال باید توجه داشت که نوسانات اساسی بازار رمزارز همچنان تحت تاثیر عوامل اقتصادی، فناوری و تصمیمات کلان سیاستگذاران باقی می‌ماند. بیمه نمی‌تواند این عوامل را کنترل کند، اما با کاهش ریسک‌های خاص و افزایش شفافیت، نقش موثری در تثبیت نسبی روان بازار ایفا می‌کند.
توسعه بیمه رمزارز در کشور می‌تواند آثار مثبت متعددی بر بازارهای مالی و اقتصاد دیجیتال کشور داشته باشد.
نخستین مزیت، افزایش اعتماد سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی است. وقتی فعالان اقتصادی بدانند که دارایی‌هایشان در برابر سرقت، اختلال‌های فنی و تقلب محافظت می‌شود، انگیزه برای مشارکت در این بازار افزایش می‌یابد و گردش سرمایه به شکل امن‌تر و پایدارتر شکل می‌گیرد.
دوم، توسعه بیمه رمزارز می‌تواند بستری برای نوآوری در محصولات مالی ایجاد کند. امکان ارائه پوشش‌های ترکیبی که ریسک را کاهش داده و همزمان فرصت سرمایه‌گذاری را حفظ کنند، موجب رونق صنعت خدمات مالی دیجیتال خواهد شد و زمینه را برای ایجاد محصولات جدید و جذب سرمایه‌های خرد فراهم می‌سازد.
سوم، توسعه این حوزه می‌تواند نقش مهمی در تثبیت و شفاف‌سازی بازار ایفا کند. با بیمه شدن تراکنش‌ها و دارایی‌ها، شفافیت اطلاعاتی و رعایت استانداردهای امنیتی افزایش یافته و ریسک‌های سیستماتیک تا حدی کاهش می‌یابد که در بلندمدت، می‌تواند به کاهش رفتارهای هیجانی و تثبیت نسبی نوسانات بازار کمک کند.
به نظرم مهم‌ترین و آخرین پیامد مثبت، همگامی صنعت بیمه با فناوری‌های نوین و بلاک‌چین است. توسعه بیمه رمزارز نیازمند به‌کارگیری قراردادهای هوشمند، مدل‌های تحلیل داده و روش‌های مدیریت ریسک پیشرفته است. این موضوع نه تنها ظرفیت فنی شرکت‌های بیمه را افزایش می‌دهد، بلکه می‌تواند کشور را در مسیر ورود به اقتصاد دیجیتال جهانی قرار دهد و جایگاه کشور را در بازارهای نوظهور بهبود بخشد.
