عصر ایران؛ نورا جمالی - فیلم «اسپارتاکوس» (1960)، ساخته‌ی استنلی کوبریک، یکی از شاهکارهای سینمای حماسی هالیوود و نقطه‌ی عطفی در تاریخ فیلم‌سازی به شمار می‌رود. این فیلم نه تنها داستان تاریخی قیام بردگان علیه امپراتوری روم را روایت می‌کند، بلکه با عمق بخشیدن به شخصیت‌ها و بررسی مفاهیم انسانی و اجتماعی، به اثری سینمایی با پیام‌های اخلاقی و فلسفی تبدیل شده است. داستان فیلم بر اساس زندگی اسپارتاکوس، برده‌ای تراسی که رهبر قیام بردگان شد، شکل گرفته و تمرکز آن بر مبارزه‌ی او برای آزادی، عدالت و کرامت انسانی است.

 اسپارتاکوس (با بازی کرک داگلاس) برده‌ای جوان و باهوش است که از تراس به رم آورده می‌شود تا در مدرسه‌ی گلادیاتورها آموزش ببیند. او با واقعیت تلخ بردگی و بی‌عدالتی روبه‌رو می‌شود و به تدریج می‌فهمد که زندگی در چنین سیستمی نه تنها غیرانسانی است، بلکه ظلمی است که دامن همه را می‌گیرد.

  در این مدرسه، بردگان مجبورند با یکدیگر بجنگند و در عین حال، تحقیر و خشونت اربابان را تحمل کنند. اسپارتاکوس با هوش و شجاعت خود، نه تنها از این محیط سخت جان سالم به در می‌برد، بلکه دیگر بردگان را نیز به امید آزادی و زندگی بهتر همراه می‌کند.

  پس از فرار از مدرسه‌ی گلادیاتورها، اسپارتاکوس به تدریج رهبر گروهی از بردگان می‌شود. او با طراحی و مدیریت هوشمندانه، سازماندهی و انگیزه‌بخشی به بردگان، قیامی گسترده علیه نیروهای روم آغاز می‌کند.

  در طول مسیر، روابط انسانی میان شخصیت‌ها، وفاداری، فداکاری و عشق، بخش مهمی از روایت را تشکیل می‌دهد و تضاد میان قدرت و اخلاق، عدالت و ظلم، به شکلی ملموس نمایش داده می‌شود. در این مسیر، اسپارتاکوس با رهبران سیاسی و نظامی روم از جمله لوکریتیوس (با بازی لارنس الیویه) مواجه می‌شود و نشان می‌دهد که مقاومت اخلاقی و انسانی حتی در برابر نیروهای ظالم و قدرتمند، امکان‌پذیر است.

  اسپارتاکوس (کرک داگلاس) به عنوان شخصیت مرکزی فیلم، نماد مقاومت، شجاعت و وفاداری انسانی است. اسپارتاکوس نه تنها برای آزادی خود می‌جنگد، بلکه ارزش‌های انسانی و کرامت دیگر بردگان را نیز در نظر دارد. رابطه‌ی او با بردگان دیگر و صحنه‌های رهبری و تصمیم‌گیری، عمق روان‌شناختی شخصیت او را نشان می‌دهد و بیننده را با دلهره و همدلی، با او همراه می‌کند.

  کراسوس (لارنس الیویه) سناتور روم نیز نماد فساد سیاسی و اخلاقی در امپراتوری روم باستان است. او از هر وسیله‌ای برای حفظ قدرت و نفوذ خود استفاده می‌کند و با اعمال خشونت و استثمار، نشان می‌دهد که سیستم‌های سیاسی مستبد چگونه حقوق انسانی را نادیده می‌گیرند.

  استنلی کوبریک با مهارت در کارگردانی صحنه‌های حماسی و نبردهای گسترده و توجه دقیق به جزئیات تاریخی و انسانی، توانسته است فیلمی بسازد که همزمان جذاب، پرتنش و تأثیرگذار باشد. انتخاب زاویه‌های دید، نورپردازی، و طراحی صحنه‌ها، باعث شده است که خشونت، فداکاری و استراتژی‌های نظامی به شکل بصری قدرتمند و قابل درک به بیننده منتقل شود.

  فیلمنامه‌ی فیلم را دالتون ترومبو نوشته است؛ کسی که در دوران مک‌کارتیسم در هالیوود در فهرست سیاه قرار داشت. کرک داگلاس به عنوان تهیه‌کننده و بازیگر فیلم اسپارتاکوس، پس از مطالعۀ رمان «اسپارتاکوس»، اثر هوارد فاست، به این نتیجه رسید که براساس این رمان تاریخی می‌شود فیلم خوبی ساخت. هوارد فاست جزو نویسندگان کمونیستی بود که در کمیته بررسی فعالیت‌های ضدآمریکایی حضور یافته و به زندان محکوم شده بود. او در زندان تصمیم می‌گیرد رمانی درباره قیام اسپارتاکوس بنویسد و کارش را با همان مصالح اندکی که در کتابخانه کوچک زندان می‌یابد آغاز می‌کند.

هوارد فاست

  رمان اسپارتاکوس- رهبر قیام بردگان علیه امپراتوری روم- به نوعی واکنش یک چپ‌گرا به فعالیت‌های سناتور مک کارتی نیز می‌توانست محسوب شود. هوارد فاست به عنوان کمونیست سابق، کتابی نوشته بود که میلیون‌ها نسخه از آن فروش رفته بود؛ رمانی که یونایتد آرتیستز به عنوان شریک کمپانی فیلمسازی کرک داگلاس (برنیا) آن را مناسب اقتباس سینمایی می‌دانست.

  نوشتن فیلمنامه به دالتون ترامبو واگذار شد که در جریان جنبش شبه‌فاشیستی مک‌کارتیسم، ممنوع‌القلم شده بود و با نام مستعار فیلمنامه می‌نوشت. فیلمنامۀ ترامبو با ترکیب داستان تاریخی، دیالوگ‌های اخلاقی و پرداخت دقیق شخصیت‌ها، فیلم را به سطحی فراتر از یک اثر صرفاً حماسی می‌برد.

هزار تومانی قدیمی پس از انقلاب (عکس)