به نقل از بی‌بی‌سی، یک عکس دیجیتال‌شده، صورت متلاشی‌شده‌ای را نشان می‌دهد که قرار است در چارچوب یک تحقیق با الگوریتمی ویژه پردازش شود. عکس اصلی را یک خبرنگار در سال ۲۰۱۱ گرفته بود؛ او جسدی را در سردخانه‌ای مخفی در طرابلس، پایتخت لیبی دیده بود. آن زمان به او گفته بودند این ممکن است پیکر روحانی کاریزماتیک «موسی صدر» باشد؛ کسی که در سال ۱۹۷۸ در لیبی ناپدید شد.
ناپدیدشدن صدر، نظریه‌های توطئه بی‌پایانی به همراه خود آورد؛ برخی می‌گویند او کشته شد و برخی دیگر مدعی‌اند هنوز زنده است و در جایی در لیبی زندانی است.
برای پیروان سرسخت او، این ماجرا به اندازه ترور جان اف. کندی در ۱۹۶۳ معماگونه است. حساسیت موضوع هم چنان بود که رد جریان تحقیقات پیرامون این جسد تیم بی‌بی‌سی ورلد سرویس چند روزی در لیبی بازداشت شد.
صدر برای پیروانش شخصیت مقدسی بود: هم به خاطر جایگاه سیاسی‌اش، به‌عنوان مدافع شیعیان محروم لبنان و هم به عنوان رهبری مذهبی. پیروانش به او لقب «امام» دادند، لقبی نادر برای یک روحانی شیعه زنده.
برخی حتی می‌گویند ناپدیدشدن صدر سرنوشت خاورمیانه را تغییر داد. او در آستانه انقلاب ایران در ۱۹۷۹ ممکن بود مسیر این انقلاب و منطقه را به سوی اعتدال هدایت کند.
به همین دلیل، تلاش دانشگاه برادفورد برای شناسایی تصویر اهمیت زیادی داشت. خبرنگار گفته بود قد جسد به طوری غیرعادی بلند بود و موسی صدر هم ۱.۹۸ متر قد داشت. اما چهره، تقریباً هیچ ویژگی قابل تشخیصی نداشت.
آیا می‌شد بالاخره این معما را حل کرد؟
روایت از لبنان: من از روستای یَمنونه در کوهستان‌های لبنان هستم؛ جایی که مردم هنوز داستان زمستان وحشتناک ۱۹۶۸ را تعریف می‌کنند؛ وقتی به‌دنبال بهمن بزرگی، امام موسی صدر از میان برف‌ها خود را به روستا رساند تا کمک کند.
خاطره او در ذهن روستاییان حالا رنگی اسطوره‌ای یافته است. یکی از آنها که در آن زمان چهار ساله بوده می‌گوید: «مثل یک رویا بود… او برف‌ها را شکافت و آمد، همه اهالی دنبالش رفتند… من فقط می‌خواستم لباس امام را لمس کنم.»
آن زمان صدر چندان در روستاهای دورافتاده شناخته‌شده نبود، اما به‌تدریج در سراسر لبنان نامی برای خود دست‌وپا می‌کرد. تا پایان دهه شصت میلادی، او به چهره‌ای ملی بدل شد؛ معروف به گفت‌وگوهای بین‌ادیانی و تلاش برای وحدت ملی.
در سال ۲۰۱۱، خبرنگار قاسم حماده به لیبی رفت و در آنجا اطلاعاتی درباره صدر دریافت کرد.
جایگاه او با لقب «امام» که پیروانش به او دادند، تثبیت شد. در ۱۹۷۴، او «جنبش محرومان» را بنیان گذاشت؛ سازمانی اجتماعی ـ سیاسی که خواستار نمایندگی برابر برای شیعیان و عدالت اجتماعی برای همه محرومان، فارغ از مذهب، بود. او آن‌قدر از فرقه‌گرایی پرهیز داشت که حتی در کلیساهای مسیحی خطابه می‌خواند.
سفر به لیبی: ۲۵ اوت ۱۹۷۸، صدر به دعوت معمر قذافی به لیبی پرواز کرد. در آن زمان، سه سال از آغاز جنگ داخلی لبنان می‌گذشت. مبارزان فلسطینی وارد درگیری شده بودند و بسیاری از آنها در جنوب لبنان (محل زندگی بیشتر پیروان صدر ) مستقر بودند. آنان با اسرائیل تبادل آتش داشتند و صدر می‌خواست قذافی که از فلسطینیان حمایت می‌کرد، مداخله کند تا غیرنظامیان لبنانی آسیب نبینند.
۳۱ اوت، پس از شش روز انتظار برای دیدار با قذافی، صدر را دیدند که سوار بر خودروی دولتی لیبی از هتلی در طرابلس خارج شد. او دیگر هرگز دیده نشد.
مقام‌های امنیتی قذافی ادعا کردند او به رم رفته، اما تحقیقات بعدی نشان داد این دروغ است. روزنامه‌نگاری مستقل و آزاد در لیبی قذافی غیرممکن بود. اما در ۲۰۱۱ و همزمان با قیام علیه او، دریچه‌ای برای تحقیق گشوده شد.
خبرنگار لبنانی ـ سوئدی، قاسم حماده، که در جریان انقلاب لیبی حضور داشت، از وجود سردخانه‌ای مخفی در طرابلس باخبر شد. او را به اتاقی بردند که ۱۷ جسد در آن بود؛ یکی کودک و بقیه مردان بالغ. به او گفتند این اجساد حدود سه دهه است که مرده‌اند؛ دقیقاً منطبق با زمان ناپدیدشدن صدر. تنها یک جسد شباهتی به او داشت. قاسم گفت: «وقتی کشو را باز کردند، دو چیز فوراً توجهم را جلب کرد. اول، رنگ پوست و موهای جسد که هنوز به صدر شباهت داشت و دوم، نشانه‌هایی از مرگ خشونت‌آمیز دیده می‌شد؛ جمجمه گویی ضربه خورده یا گلوله‌ای بالای چشم چپ اصابت کرده بود.»
متصدی سردخانه (تصویر) جسد را به قاسم حماده نشان داد
چگونه می‌شد مطمئن شد که این صدر است؟
فناوری در خدمت تحقیق: ما عکس جسد را به تیم پروفسور اوگیل در دانشگاه برادفورد دادیم؛ تیمی که دو دهه روی الگوریتم «تشخیص چهره عمیق» کار کرده بود. این نرم‌افزار حتی روی تصاویر ناقص هم نتایج دقیقی داده بود. آنها تصویر جسد را با چهار عکس از صدر در دوره‌های مختلف مقایسه کردند. نرم‌افزار عددی بین صفر تا صد می‌دهد: زیر ۵۰ یعنی احتمالاً بی‌ارتباط؛ ۶۰ تا ۷۰ یعنی او یا خویشاوند نزدیک؛ بالای ۷۰ یعنی تطابق مستقیم. نتیجه در محدوده ۶۰ بود؛ یعنی احتمال بالا که خود صدر یا یکی از بستگانش باشد.
وقتی همان عکس با تصاویر اعضای خانواده صدر مقایسه شد، تطابق کمتر از مقایسه با خود صدر بود. یعنی احتمال اینکه جسد متعلق به صدر باشد، بیشتر تقویت شد.
جستجو در لیبی و بازداشت
مارس ۲۰۲۳، چهار سال پس از یافتن عکس، توانستیم به لیبی سفر کنیم تا شاهدان احتمالی را بیابیم و جسد را بررسی کنیم. اما واکنش لیبی فراتر از انتظارمان بود. در دومین روز جستجو، قاسم، ساختمانی را شناخت و گفت: «مطمئنم این همانجاست؛ همان سردخانه.» اما پیش از ورود، مجوز فیلم‌برداری‌مان لغو شد. روز بعد، مأموران اطلاعاتی ما را بی‌مقدمه بازداشت کردند.
ما را به زندانی تحت کنترل سازمان اطلاعات لیبی بردند. در سلول انفرادی نگه داشتند، چشم‌بند زدند، بازجویی‌های مکرر کردند و گفتند ممکن است دهه‌ها در زندان بمانیم. شش روز وحشتناک گذشت. سرانجام با فشار بی‌بی‌سی و دولت بریتانیا آزاد و اخراج شدیم. این تجربه نشان داد دستگاه اطلاعاتی لیبی، هنوز در دست وفاداران به قذافی است و نمی‌خواهد حقیقت درباره صدر آشکار شود.
عکس جسد در سردخانه با عکس‌های خانوادگی صدر و تصاویر دیگر مردان بی‌ربط به صدر مقایسه شد.
آیا صدر شهید شد؟
برخی مدت‌هاست چنین اعتقادی دارند. دکتر حسین کنعان، استاد لبنانی مقیم آمریکا، گفت همان هفته به وزارت خارجه آمریکا رفت و شنید گزارشی رسیده که صدر کشته شده است.
این روایت را مصطفی عبدالجلیل، وزیر دادگستری پیشین لیبی، نیز در ۲۰۱۱ تأیید کرد: «دو سه روز بعد، برایش مدارک جعلی درست کردند که به ایتالیا رفته. اما در زندان‌های لیبی کشته شد. قذافی در همه چیز حرف اول و آخر را می‌زد.»
چرا قذافی باید دستور قتل می‌داد؟
به گفته اندرو کوپر، کارشناس مسائل ایران، یکی از فرضیات این است که تندروهای ایرانی نگران نفوذ صدر بودند. او گرچه مخالف شاه بود، اما دیدگاه معتدلش با افراطی‌های انقلابی سازگار نبود.
یک هفته پیش از ناپدیدشدن، صدر نامه‌ای به شاه نوشته بود و پیشنهاد کمک داده بود تا نفوذ تندروها کاهش یابد. طبق روایت کوپر، این خبر به تندروها رسید. همچنین فلسطینی‌ها هم ممکن بود انگیزه داشته باشند. صدر تلاش می‌کرد قذافی را قانع کند فعالیت‌های آنها علیه اسرائیل را محدود کند تا لبنان آسیب نبیند.
آیا او زنده است؟
با وجود شواهد متعدد، برخی معتقدند صدر هنوز زنده است. از جمله جنبش «امل» که او بنیان گذاشت. رهبر کنونی آن، نبیه بری، رئیس پارلمان لبنان، می‌گوید مدرکی از مرگ صدر وجود ندارد. در ۲۰۱۱، قاسم حتی چند تار مو از جسد گرفته بود تا آزمایش دی‌ان‌ای انجام شود. آن را به دفتر بری سپرد، اما پاسخی نگرفت. بعدها گفته شد نمونه به‌خاطر «اشتباه فنی» از بین رفته است.
وقتی نتایج تشخیص چهره را به پسر صدر، سید صدرالدین صدر، نشان دادیم، او به همراه نمایندگان امل آن را رد کردند. گفتند جسد هیچ شباهتی به پدرش ندارد و بر اساس اطلاعاتشان، او پس از ۲۰۱۱ زنده و در زندانی در لیبی است.
بی‌بی‌سی هیچ مدرکی برای این ادعا نیافت. اما روشن شد باور به زنده بودن صدر همچنان نیرویی بزرگ برای انسجام شیعیان لبنان است. هر سال، در ۳۱ اوت، امل سالگرد ناپدیدشدنش را گرامی می‌دارد.
ما بارها از دفتر بری برای مصاحبه درخواست کردیم و از مقامات لیبی نیز خواستیم درباره بازداشت‌مان توضیح دهند، اما هیچ پاسخی نگرفتیم.
واکنش خانواده امام موسی صدر
بیانیهٔ خانوادهٔ امام موسی صدر در پی پخش مستند شبکهٔ BBC به نام معمای موسی صدر (The Mystery of Mousa al-Sadr) ساعاتی پیش به این شرح منتشر شد:
بسم الله الرحمن الرحیم
وَلَا تَهِنُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَأَنتُمُ الْأَعْلَوْنَ إِن کُنتُم مُّؤْمِنِینَ
عزیزان امام سید موسی صدر (اعاده الله واخویه سالمین)،
بامداد امروز دوشنبه ۲ سپتامبر ۲۰۲۵ شبکهٔ BBC مستندی از امام موسی صدر با حضور خانوادهٔ امام پخش کرده است؛ این خانواده با هدف خدمت به پروندهٔ امام و دو همراهش همهٔ تصاویر، مستندات و امکاناتش را در اختیار تیم مستندساز قرار داد. همچنین دبیر کمیتهٔ رسمی پیگیری پرونده، قاضی حسن شامی، با هدف توضیح همهٔ ابهام‌ها در مستند شرکت کرد.
در طول آماده‌سازی مستند، کلیپی برای خانواده و کمیته نمایش داده شد. این کلیپ حاوی تلاش فنی و بهره‌گیری این شبکه از هوش مصنوعی برای مقایسهٔ یک تصویر مبهم اخذشده در شرایطی نامناسب در سال 2011 درون بیمارستان الزاویة در طرابلس غرب است که ادعا می‌کنند متعلق به امام صدر است؛ تصویری که بدون اطلاع یا حتی اجازهٔ خانوادهٔ امام با تصاویر ایشان مقایسه شده است.
هنگام تصویربرداری، از همان لحظهٔ اول که از مشاهدهٔ تصاویر شگفت‌زده شدیم، به عنوان خانوادهٔ امام و کمیتهٔ پیگیری تأکید کردیم که این تصویر به علت تفاوت‌های فاحش ظاهری در شکل چهره، رنگ مو و دیگر امور بدیهی روشن، نمی‌تواند متعلق به امام باشد.
به همین علت، دبیر کمیتهٔ رسمی پیگیری قضیهٔ ناپدیدسازی اجباری امام موسی صدر و دو همراهش و نمایندهٔ خانوادهٔ امام، قاضی حسن شامی، برای توضیح همهٔ ابهام‌ها بعدازظهر سه‌شنبه ساعت ۹ به وقت بیروت، مهمان BBC عربی خواهد شد.
وَهُوَ الَّذِی أَنْزَلَ السَّکِینَةَ فِی قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ لِیَزْدَادُوا إِیمَانًا مَعَ إِیمَانِهِمْ
صدق الله العلی العظیم
منبع: خبر فوری
