در کنار این عوامل، فاصله نرخ دلار آزاد و توافقی، رانت قابل‌توجهی ایجاد کرده که انگیزه تولیدکنندگان و صادرکنندگان را کاهش می‌دهد و سیاست‌های انقباضی بانک مرکزی و نرخ بهره بالا نیز شرایط را برای رشد پایدار بازار محدود کرده است. با این حال، گزارش‌های مالی اخیر شرکت‌ها نشان از عملکرد مطلوب و تولید و فروش مناسب، به‌ویژه در بخش فولاد دارد که پایه‌های بنیادی بازار را تقویت می‌کند. به اعتقاد کارشناسان، تنها با کاهش ریسک‌های سیستماتیک و بازگشت تقاضای موثر، می‌توان انتظار رشد مستمر بازار را داشت و در غیر این صورت، نوسانات مقطعی و محدود باقی خواهد ماند.
بورس آماده رشد است، اما...
محمد خبری‌زاد، تحلیلگر بازار سرمایه اظهار کرد: «این روزها اگر بخواهیم بازار سرمایه را سناریو به سناریو پیش‌بینی کنیم، کار چندان ساده‌ای نیست. در گذشته راحت‌تر می‌شد وضعیت را با دوگانه‌هایی همچون «جنگ یا عدم جنگ» و «توافق یا عدم توافق» توضیح داد؛ اما اکنون می‌توان گفت بازار در مسیری سراشیبی قرار گرفته که صرفا می‌توان احتمالاتی را برای آن مطرح کرد.»
وی نخستین سناریو را چنین توضیح داد: «اگر فعال‌سازی مکانیسم ماشه ظرف یک ماه آینده تکمیل شود ـ همان‌طور که پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهدـ این موضوع به کاهش فروش نفت، فشار بر منابع ارزی و در نتیجه افزایش نرخ دلار منجر خواهد شد. در این شرایط، احتمالا بانک مرکزی و دولت مجبور می‌شوند نرخ حواله و توافقی را نیز بالا ببرند. به دنبال این روند، بورس هم رشدی خواهد داشت، هرچند این رشد احتمالا همپای رشد نرخ دلار نخواهد بود و بازده دلاری به‌سختی در بازار سهام به دست خواهد آمد. با این حال، در چنین شرایطی بازار سرمایه نیز از رشد عقب نخواهد ماند.» خبری‌زاد ادامه داد: «سناریوی دوم هرچند احتمال ضعیف‌تری دارد، اما می‌تواند در همین یک ماه پیش‌رو اتفاق بیفتد. به این معنا که پیش از تکمیل فرآیند فعال‌سازی ماشه، توافقی میان ایران و غرب شکل بگیرد و این مکانیسم فعال نشود. چنین توافقی می‌تواند بورس را وارد فاز مثبت کند، چراکه اکنون بازار فرض خود را بر فعال شدن ماشه گذاشته و خود را برای بدترین سناریوها، از جمله تنش‌های منطقه‌ای، آماده کرده است. حتی بخشی از پول‌ها نیز به همین دلیل از بازار خارج شده‌اند. بنابراین، وقوع توافق می‌تواند جریان نقدینگی را از دارایی‌های امن مانند طلا و صندوق‌های درآمد ثابت به سمت بازار سرمایه بازگرداند.»
او در تشریح دیگر احتمالات گفت: «در خارج از این دو سناریو، حرکت پایداری برای بازار متصور نیست. در چنین شرایطی، احتمالا شاهد نوسانات مقطعی و مثبت شدن تک‌سهم‌هایی خواهیم بود که گزارش‌های مالی مطلوبی منتشر کنند. به بیان دیگر، بازار به‌طور کلی رشد نخواهد داشت و روزهای مثبت و منفی در هم تنیده خواهند شد؛ به‌ویژه اگر نرخ دلار آزاد رشد کند، اما بانک مرکزی نرخ دلار نیما و توافقی را افزایش ندهد یا اینکه تنش‌های منطقه‌ای تشدید شود.» این تحلیلگر بازار سرمایه جمع‌بندی کرد: «سناریوی نخست فعال شدن ماشه در یک ماه آینده و تبعات آن از جمله افزایش نرخ دلار و اجبار دولت به بالا بردن نرخ توافقی است که می‌تواند اثر مثبت بر بازار داشته باشد. سناریوی دوم، توافق و جلوگیری از فعال‌سازی ماشه است که آن هم بازار را مثبت خواهد کرد. اما در حالتی که ماشه فعال شود و بانک مرکزی نرخ‌ها را افزایش ندهد یا اینکه منطقه وارد فاز تنش‌های جدید شود، بازار منفی خواهد شد.» خبری‌زاد در پایان به وضعیت بنیادی شرکت‌ها اشاره کرد و افزود: «به نظر می‌رسد در حال حاضر فضا بیشتر به سمتی می‌رود که رشد آتی بورس تحت تاثیر رشد نرخ دلار رقم بخورد. در همین حال، گزارش‌های مردادماه برخلاف پیش‌بینی‌های بدبینانه، عملکرد مطلوبی را نشان دادند. حتی وزارت نیرو به‌رغم فشار بر بخش خانگی، برق صنایع را قطع نکرد و به همین دلیل شرکت‌ها توانستند تولید کنند. به‌ویژه فولادی‌ها در تابستان امسال بالاترین میزان تولید و فروش سه تا چهار سال اخیر را ثبت کردند. بنابراین، از نظر بنیادی بازار آماده رشد است و تنها نیاز دارد یکی از سناریوهای ذکرشده عملیاتی شود.»
سهام جذاب؛ اما بازار تحت فشار
برزو حق‌شناس، تحلیلگر بازار سرمایه گفت: «بازار سرمایه به چند دلیل وضعیت مطلوبی ندارد و مهم‌ترین شاخص در این زمینه، رقم دلاری بازار است که اکنون به کمتر از ۹۰میلیارد دلار رسیده و وضعیت فاجعه‌باری را نشان می‌دهد. دو عامل اصلی موجب این شرایط شده‌اند؛ نخست، ریزش بازار و دوم، رشد قیمت دلار که نتیجه آن وضعیت کنونی بازار است.» او با اشاره به اینکه تنها عاملی که در حال حاضر به نفع بازار سرمایه است، ارزش جایگزینی جذاب سهام است، گفت: «در شرایط فعلی، می‌توان این عامل را حتی به‌عنوان یک «شوخی تلخ» توصیف کرد. با این حال، این ارزش جایگزینی لزوما به معنای رشد بازار نیست، زیرا دیگر عوامل فشار، از جمله افزایش ریسک‌های سیستماتیک، روند نزولی بازار را سرعت داده‌اند. حتی در صورت رخ ندادن جنگ ۱۲ روزه، بازار ممکن بود دچار افت شود و رشد آن ادامه نمی‌یافت.» حق‌شناس گفت: «در شرایط فعلی، فاصله دلار آزاد و توافقی به بیش از ۵۰ درصد رسیده و این موضوع رانت قابل‌توجهی ایجاد کرده که به زیان تولیدکنندگان و صادرکنندگان است. براساس آخرین اظهارات آقای فرزین، این نرخ‌ها ادامه خواهد داشت و دلار صادراتی نیز در محدوده ۷۰ هزار تومان حفظ می‌شود، اقدامی که انگیزه صادرکننده و مزیت صادراتی شرکت‌ها را کاهش می‌دهد.» این تحلیلگر ادامه داد: «علاوه بر این، نرخ بهره همچنان بالاست و سیاست‌های انقباضی بانک مرکزی ادامه خواهد یافت؛ در نیمه دوم سال نیز نرخ بهره احتمالا افزایش پیدا خواهد کرد که به ضرر بازار سرمایه است. بنابراین، تنها عاملی که در حال حاضر به نفع بازار است، ارزش جایگزینی است؛ اما اثرگذاری آن زمانی مشهود خواهد بود که ریسک‌های سیستماتیک کاهش یابند.»
وی افزود: «نشانه‌هایی از بهبود بازار در روزهای شنبه و یکشنبه دیده شد و در صندوق‌های اهرمی نیز خریدهایی مشاهده شد، اما این روند تداوم ندارد و حجم معاملات هنوز کافی نیست. برای بهبود بازار، نیاز به تقاضای موثر و کاهش ریسک‌های سیستماتیک داریم تا شرایط برای سرمایه‌گذاران جذاب‌تر شود.»
