تصور کنید دونده‌ای جوان در پایان یک ماراتن سخت، با افتخار مدال خود را می‌گیرد، اما در همان حال از دل‌درد و خونریزی خفیف روده‌ای شکایت می‌کند. این تصویر شاید برای بسیاری از ورزشکاران استقامتی آشنا باشد، اما کمتر کسی فکر می‌کند چنین علائمی می‌تواند نشانه‌ای هشداردهنده از تغییرات پیش‌سرطانی باشد.
به گزارش یک پزشک، ورزش همیشه به‌عنوان یکی از قوی‌ترین ابزارهای پیشگیری از سرطان و بیماری‌های مزمن معرفی شده است، به‌ویژه در مورد سرطان روده بزرگ (Colorectal Cancer).
با این حال، پژوهش تازه‌ای از آمریکا نشان می‌دهد که در میان دوندگان ماراتن و اولترا ماراتن، میزان بالاتری از آدنوم‌ها (Adenoma) و ضایعات پیش‌سرطانی دیده می‌شود. این یافته‌ها نگاه تازه‌ای به رابطه بین ورزش استقامتی شدید و سلامت روده باز کرده‌اند.
پرسش اصلی این است: آیا ورزش بیش‌ازحد می‌تواند به همان اندازه زیان‌بار باشد که کم‌تحرکی خطرناک است؟ در این مقاله به بررسی دقیق این نتایج، نظریه‌های علمی درباره علت این پدیده، و پیام‌هایی که برای دوندگان حرفه‌ای دارد می‌پردازیم.
در نشست سال 2025 انجمن انکولوژی بالینی آمریکا (American Society of Clinical Oncology)، تیمی از مؤسسه سرطان Inova Schar گزارشی منتشر کرد که توجه جهانی را جلب کرد. آنها 100 ورزشکار بین 35 تا 50 سال را که در ماراتن و اولترا ماراتن شرکت داشتند، بررسی کردند.
نتیجه غیرمنتظره بود: حدود 15 درصد از آنها آدنوم‌های پیشرفته داشتند و 41 درصد دست‌کم یک آدنوم در روده دیده شد. این میزان بالاتر از انتظار برای این گروه سنی بود، به‌ویژه اینکه افراد با سابقه ژنتیکی یا بیماری‌های روده از تحقیق کنار گذاشته شده بودند.
چنین یافته‌ای باعث شد که متخصصان به وجود یک الگوی احتمالی میان استرس شدید ورزشی و تغییرات سلولی در روده فکر کنند. هرچند پژوهش کوچک و غیرهمتا (Non-peer-reviewed) بود، اما سیگنالی جدی ایجاد کرد که نیازمند بررسی گسترده‌تر است.
یکی از نظریه‌های اصلی به پدیده «کاهش جریان خون به دستگاه گوارش» (Gut Ischemia) در طول ورزش طولانی مربوط می‌شود. بدن هنگام دویدن طولانی‌مدت خون را به سمت عضلات و پوست برای خنک‌سازی هدایت می‌کند، و روده دچار کمبود اکسیژن موقت می‌شود. این وضعیت می‌تواند التهاب (Inflammation)، کولیت دوندگان (Runner’s Colitis) و در نهایت آسیب‌های میکروسکوپی به بافت روده ایجاد کند.
تکرار این چرخه‌های استرس و ترمیم شاید زمینه‌ساز رشد آدنوم در افراد مستعد باشد. بسیاری از دوندگان تجربه گرفتگی و حتی خونریزی خفیف پس از دوهای طولانی دارند، اما اغلب آن را نادیده می‌گیرند. پژوهشگران هشدار داده‌اند که این علائم نباید به‌سادگی به «عوارض طبیعی دویدن» نسبت داده شوند.
باید تأکید کرد که این تحقیق هنوز اثبات نمی‌کند ورزش استقامتی علت مستقیم سرطان روده است. بیشتر بیماران جوان مبتلا به سرطان روده بزرگ هرگز ورزشکار حرفه‌ای نیستند. علاوه بر این، پژوهش فاقد گروه کنترل همسان بود و عوامل دیگری مانند رژیم غذایی، مصرف داروهای ضدالتهاب (NSAIDs)، میزان آب‌رسانی و چربی بدن نیز بررسی دقیق نشد. بنابراین، یافته‌ها بیشتر یک هشدار هستند تا نتیجه قطعی.
متخصصان توصیه می‌کنند که پیام اصلی تحقیق، توجه بیشتر به علائم هشداردهنده در ورزشکاران حرفه‌ای است نه ایجاد وحشت یا تغییر در دستورالعمل‌های کلی ورزش.
شواهد علمی طی دهه‌ها نشان داده‌اند که فعالیت بدنی منظم یکی از قوی‌ترین راهکارها برای پیشگیری از سرطان و حتی کاهش عود بیماری پس از درمان است. ورزش باعث بهبود عملکرد سیستم ایمنی، کنترل وزن، کاهش التهاب مزمن و تعادل هورمونی می‌شود.
اما باید تفاوت مهمی را در نظر گرفت: ورزش متوسط تا شدید (Moderate-to-Vigorous Activity) با ورزش افراطی و تکرارشونده مانند اولترا ماراتن تفاوت دارد. در حالی که اولی نقشی درمانی و محافظتی دارد، دومی می‌تواند بدن را در معرض استرس‌های غیرمعمول قرار دهد.
در جامعه دوندگان، خون در مدفوع یا دل‌درد پس از تمرین طولانی اغلب به‌عنوان بخشی عادی از مسیر دیده می‌شود. اما پزشکان هشدار می‌دهند که این علائم می‌تواند نشانه آدنوم یا حتی مراحل اولیه سرطان روده بزرگ (Colorectal Cancer) باشد. تغییر عادات دفع، کم‌خونی ناشی از فقر آهن، یا درد شکمی مکرر باید به‌سرعت بررسی شود.
در چنین شرایطی انجام کولونوسکوپی (Colonoscopy) می‌تواند نه‌تنها تشخیص قطعی فراهم کند بلکه با برداشتن پولیپ‌ها (Polyp) مانع پیشرفت آنها به سرطان شود. این رویکرد فردمحور و بر پایه علائم، گامی پیشگیرانه و حیاتی به شمار می‌رود.
در حال حاضر، غربالگری روده برای افراد با خطر متوسط از سن 45 سالگی توصیه می‌شود. اما اگر ارتباط بین ورزش‌های استقامتی سنگین و ضایعات پیش‌سرطانی تأیید شود، شاید لازم باشد برای گروه مشخصی از دوندگان حرفه‌ای غربالگری زودتر آغاز شود. چنین تغییری به معنای افزایش آگاهی و اقدام به‌موقع برای پیشگیری است، نه کنار گذاشتن ورزش.
عوامل همراه با ورزش طولانی‌مدت نیز می‌توانند نقش مهمی داشته باشند. کم‌آبی (Dehydration) در طول دویدن‌های طولانی، مصرف بی‌رویه داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) برای کاهش درد عضلانی و رژیم‌های غذایی بسیار محدود از نظر کالری و فیبر، همگی می‌توانند فشار مضاعفی بر روده وارد کنند. پزشکان ورزشی توصیه می‌کنند دوندگان حرفه‌ای به برنامه‌های تغذیه متعادل، استفاده صحیح از مایعات و اجتناب از مصرف خودسرانه دارو توجه ویژه داشته باشند.
یکی از پیشنهادهای کلیدی این پژوهش، ایجاد پل ارتباطی میان کلینیک‌های پزشکی ورزشی و کلینیک‌های گوارش است. در صورتی که دونده‌ای پس از تمرین‌های طولانی با علائم گوارشی مواجه شد، ارزیابی سریع توسط متخصص گوارش می‌تواند از بروز عوارض جدی جلوگیری کند. این همکاری چندرشته‌ای کمک می‌کند مرز میان علائم «رایج» و علائم «نگران‌کننده» روشن‌تر شود.
در یک نگاه کلی، ورزش همچنان یکی از مؤثرترین ابزارهای پیشگیری از سرطان و ارتقای سلامت عمومی است. یافته‌های تازه درباره دوندگان ماراتن و اولترا ماراتن، زنگ هشداری برای توجه بیشتر به علائم گوارشی و شخصی‌سازی مراقبت‌های پزشکی است. ورزش متوسط و منظم فوایدی قطعی دارد، اما افراط در آن ممکن است ریسک‌هایی تازه ایجاد کند. دوندگان حرفه‌ای باید به بدن خود گوش دهند، علائم هشداردهنده را جدی بگیرند و در صورت نیاز به غربالگری زودهنگام اقدام کنند.
آیا ماراتن باعث سرطان روده بزرگ می‌شود؟
خیر، این موضوع اثبات نشده است. پژوهش کوچک اخیر تنها نشان داده که برخی دوندگان حرفه‌ای بیشتر از حد انتظار آدنوم داشته‌اند و نیاز به بررسی بیشتر وجود دارد.
نشانه‌های هشدار سرطان روده در دوندگان چیست؟
وجود خون در مدفوع، تغییر عادات دفع، کم‌خونی ناشی از فقر آهن و درد شکمی مکرر از نشانه‌های هشداردهنده هستند و باید جدی گرفته شوند.
آیا ورزش متوسط همچنان ایمن است؟
بله، فعالیت منظم و متوسط بهترین راهکار برای پیشگیری از سرطان و بهبود سلامت عمومی محسوب می‌شود و شواهد علمی این موضوع را بارها تأیید کرده‌اند.
آیا دوندگان حرفه‌ای باید زودتر کولونوسکوپی انجام دهند؟
فعلاً دستورالعمل‌ها تغییر نکرده‌اند، اما برخی متخصصان پیشنهاد می‌کنند در صورت وجود علائم یا سابقه خانوادگی، غربالگری زودتر آغاز شود.
چه اقداماتی برای کاهش خطر لازم است؟
توجه به تغذیه متعادل، آب‌رسانی کافی، پرهیز از مصرف خودسرانه داروهای ضدالتهاب، و مراجعه به پزشک هنگام بروز علائم مهم‌ترین اقدامات پیشگیرانه هستند.
