" خسرو و شیرین " یکی از محبوب ترین داستان های عاشقانه ی ایرانی است که " نظامی گنجوی " آن را در قالب نظم سروده است. روایت با تولد و پرورش خسرو پرویز ، فرمانروای معروف ساسانی آغاز می شود.
خسرو و شیرین عنوان اثری منظوم و عاشقانه از شاعر ایرانی، نظامی گنجوی است که همچنین منظومهٔ لیلی و مجنون را هم سروده‌است. این منظومه، داستان عشق خسرو پرویز پادشاه بزرگ شاهنشاهی ساسانی و شاهزاده ارمنی، شیرین، که بعدها ملکهٔ ارمنستان می‌شود را روایت می‌کند.
نظامی داستان را با تعریف و تفسیر عشق، زادن خسرو پرویز و آموزش و تربیت او آغاز می‌کند. سپس به بیان عیش‌ونوش خسرو در خانه‌ی یک دهقان می‌پردازد. خسرو که با همراهان خود به شکار رفته، شبانگاه به خانه‌ی دهقانی می‌رود و به شادخواری و خنیاگری مشغول می‌شود. بامدادان اسبی از آنها به مزرعه‌ی دهقان می‌رود و از محصول مزرعه می‌خورد و غلام خسرو نیز به مزرعه درمی‌آید و غوره‌ها را می‌خورد و تباه می‌کند. این کارها موجب خشم پدرش، هرمز چهارم، می‌شود و دستور می‌دهد غلام را به صاحب خانه ببخشند، اسب را بکشند،چنگ را بشکنند، و خانه را به صاحب خانه واگذار کنند. هرمز، با پادرمیانی بزرگان، خسرو را می‌بخشد.
همان شب خسرو در خواب، پدربزرگ خویش، خسرو انوشیروان، را می‌بیند که به او مژده می‌دهد که به‌جای آن چهار رویداد ناگوار، چهار اتفاق خوب برای او خواهد افتاد: به جای آن غلام و غوره ترش، شیرین دلبر، به جای اسب از دست رفته، شبدیز، به‌جای آن تخت و خانه، تخت شاهی، و به‌جای آن چنگ، نواسازی و باربدی پرآوازه.
بزرگ امید چهل قصه همراه با چهل نکته را روایت می‌کند. او داستان گاوی به نام شنزبه و شیری پیکرمی را بازگو می‌کند که بیانگر ضرورت حذر از شرایط خطرناک است. داستان دیگری حکایت نجاری و بوزینه است که نشان می‌دهد از موجودات نامناسب یاری نیاید، مانند خیری که از کار بوزینه نمی‌آید. قصه بعدی از روباه و طبل روایت می‌شود که روباهی از طبل دریده خورده و از آن گذر می‌کند. قصه‌های دیگری مانند زاهد و مار، مرغ ماهی‌خوار و خرچنگ، خرگوش و شیر، ماجرای سه ماهی و چگونه یکی از آنها از تور صیاد رها شد، سازش شغال و گرگ و زاغ برای کشتن شتر، و طیطوی با موج دریا نیز بیان می‌شوند. از دیگر داستان‌ها می‌توان به بط و سنگ‌پشت، مرغ و کپی و کرم‌شب‌تاب، بازرگان دانا و بازرگان نادان، غوک و مار و راسو، موش آهن‌خوار و باز کودک‌بر، زن و نقاش چادر، و طبیب نادان اشاره کرد. ماجرای کبوتر مطوقه و رهانیدن کبوتران از دام، هم‌عهدی زاغ و موش و آهو و سنگ‌پشت، موش و زاهد و یافتن زر، گرگی که از خوردن زه کمان جان داد، زاغ و بوم، راندن خرگوش پیلان از چشمه آب، گربه روزه‌دار و ماجراهایی از این دست نیز در این قصه‌ها آمده است. همچنین روایت‌هایی جذاب از زن و دزد، دیو و دزد و زاهد، زن و نجار، شکار شیر و بچه‌های او، ماجرای چهار بچه بازرگان، برزگر، شاهزاده و توانگر و داستان‌های دیگر نیز بیان می‌شوند که هر کدام مضامین اخلاقی و عبرت‌آموز دارند.
منبع:ساعدنیوز
