ریحانه اسکندری: زینب موسوی، که با نام مستعار «امپراطور کوزکو» در شبکه‌های اجتماعی فعالیت می‌کند، اخیراً بخشی از شاهنامه فردوسی را در یک برنامه به صورت طنز اجرا کرد. برخلاف طنزهای اجتماعی و سیاسی پیشین او، این بار موضوع حساسیت‌برانگیز فرهنگی بود و واکنش جامعه بسیار شدید و گسترده شد.
این نکته قابل توجه است که شوخی‌های زینب موسوی به شدت بی‌ادبانه بوده است و هیچ‌گونه حد و مرزی در آن رعایت نشده است.
کاربران شبکه‌های اجتماعی با لحنی مستقیم و گاه رکیک، او را متهم کردند که به یکی از مهم‌ترین آثار فرهنگی و ادبی ایران بی‌احترامی کرده است. بخش بزرگی از این خشم نه تنها به طنز موسوی، بلکه به برهم زدن حرمت شاهنامه به عنوان یک نماد فرهنگی و ملی مربوط بود. بسیاری از کاربران این اقدام را نوعی توهین آشکار به زبان و ادبیات فارسی و میراث فرهنگی کشور دانستند.
فضای مجازی پر شد از انتقادهای شدید؛ برخی کاربران نوشتند که کسی حق ندارد با شاهنامه شوخی‌هایی با این ادبیات زشت و بی‌ادبانه کند و طنز این‌چنینی در این حوزه را معادل «بی‌حرمتی» دانستند. حساب اینستاگرام موسوی به دلیل حجم بالای اعتراض‌ها و حملات کاربران موقتاً یا توسط خودش یا توسط خود اینستاگرام بسته شده است و همین نشان می‌دهد شدت واکنش‌ها چقدر بالا بوده است.
این رویداد نشان می‌دهد که در یک جامعه که ارزش‌های فرهنگی و میراث ادبی برای آن اهمیت بالایی دارد، طنزپردازی درباره متونی همچون شاهنامه می‌تواند به سرعت موجی از خشم و اعتراض مشروع ایجاد کند. برخلاف واکنش‌ها به طنزهای اجتماعی یا سیاسی که گاه با خنده و نقد همراه است، این بار حساسیت فرهنگی باعث شد که کاربران با واکنشی هماهنگ و پررنگ، مرزهای شوخی را مشخص کنند.
زینب موسوی در سال‌های گذشته بارها نشان داده که طنز برای او فراتر از سرگرمی است و او عمدتاً به دنبال ورود به حوزه‌های حساس اجتماعی و فرهنگی بوده است. اما انتخاب این بار، یعنی قرائت و برداشت شخصی از شاهنامه، باعث شد واکنش‌ها یکپارچه و شدید باشد. این موضوع، بار دیگر نشان داد که طنزپردازان در مواجهه با آثار مهم فرهنگی، باید ارزش‌های فرهنگی جامعه را در نظر بگیرند.
کاربری نوشت: «زینب موسوی بابت توهین به فردوسی و شاهنامه باید عذرخواهی کند.»
کاربر دیگری نوشت: «تاجیکستان شاهنامه را رایگان پخش می‌کند تا فرهنگ شاهنامه‌خوانی زنده بماند. این‌جا هم بی‌ادب‌هایی مثل زینب موسوی با شوخی‌های جلف به شناسنامه ملی توهین می‌کنند. تاجیک به شاهنامه دهد جان پاک، ما مانده به دستان جهالت هلاک، آن‌جا همه در را فرهنگ تلاش، این‌جا شده بازیچه هر ناپاک»
کاربر دیگری با بیتی از خود شاهنامه نوشت: «هنر خوار سد، جادویی ارجمند، نهان راستی، آشکارا گزند. شاهنانه، شناسنامه ما ایرانیان و هویت فرهنگ ماست و با تف آدم‌های بی‌بته‌ای چون زینب موسوی، این دریای افتخار و شکوه نجس نمی‌شود.»
کاربر دیگری با اشاره به اهمیت فردوسی و شاهنامه برای ایرانیان نوشت: «زینب موسوی خیلی اشتباه کرد به حکیم ابوالقاسم فردوسی توهین کرد. ما سر ایران و حکیم فردوسی و فرهنگ ایرانی با هیچ احدی شوخی نداریم. حرف دهنت را بفهم لوده بی نمک.»
کاربری دیگری نوشت: «خانم زینب موسوی؛ واقعا بی ادب و لوده هستی.»
در همین بین یکی از کاربران با اشاره به اقدام یکی از هنرمندان لر در ساخت مجسمه فردوسی نوشت: «درست روزی که زینب موسوی، بلاگر خودطنز پنداربه فردوسی بزرگ توهین کرد؛ استاد شاکری یکی از هنرمندان لرستانی این اثر فاخر را در روستای پدری خودش با هزینه شخصی می‌سازد و نصب می‌کند.»
در ادامه به غیر از کاربرها برخی افراد فرهنگی مثل مهدی تدینی و حسین عصاران در یادداشت‌هایی به این اتفاق واکنش نشان دادند و توهین به فردوسی را محکوم کردند. تدینی در یک ویدئو یوتیوبی این کار را موسوی را دریوزگی برای چند لایک بیشتر خطاب کرد.
عطاران نیز نوشت: «زینب موسوی طنزپرداز قابل ملاحظه‌ای نیست و نباید کارهای او را بیش از حد جدی گرفت. پیش از این احمد شاملو هم نقد های تندی به شاهنامه و فردوسی داشت، بدون اینکه موجی از اعتراضات را به دنبال داشته باشد. به نظر می‌رسد کار موسوی بیشتر تمسخر شاهنامه بوده تا نقد آن و به همین دلیل بیشتر مورد انتقاد قرار گرفته است.»
المیرا شریفی مقدم مجری تلویزیون نیز پس از این اتفاق در آنتن پخش زنده گفت: «فردوسی به عنوان معمار زبان فارسی شناخته می‌شود. اینکه یک نفر بی‌آید و به شاهنامه فردوسی و شخصیت گران‌قدر فردوسی اهانتی بکند ناشی از فهم کم او و عدم درک او از ساحت زبان زیبا و شیرین فارسی و البته شاهنامه‌ای است که هویت زبان فارسی و خود ما ایرانی‌هاست. اگر می‌بینیم کوتاهی در حفظ زبان و ادب فارسی صورت می‌گیرد شاید باید خیلی‌ها را مقصر دانست که چنین اجازه‌ای دادند. همین‌جا باید جلوی این اتفاق را گرفت تا موارد مشابه تکرار نشود.»
در نهایت، این ماجرا نه تنها توجه عموم را به زینب موسوی جلب کرد، بلکه یک بحث گسترده درباره مرزهای طنز و احترام به میراث فرهنگی ایجاد کرد. واکنش کاربران، اگرچه تند بود، اما نشانگر یک خشم فرهنگی و حساسیت اجتماعی مشروع نسبت به ارزش‌های ملی است که در هیچ جامعه‌ای نمی‌توان آن را نادیده گرفت.
۵۹۲۴۴
