به گزارش همشهری آنلاین، رشد شتابان قیمت برنج همه را متعجب کرده؛ بعد از دلایل گوناگونی که برای روند صعودی قیمت برنج برشمرده شد، رونمایی رئیس قوه قضائیه از احتکار بزرگ برنج در یکی از شرکت‌ها، ورق را برگرداند و سهم محتکران در افزایش قیمت برنج در افکار عمومی پررنگ‌تر شد.
تلویزیون همشهری که پیش‌ازاین چندین میزگرد با موضوع برنج برگزار کرده، این بار بررسی اثر احتکار بر رشد ۳ برابری قیمت برنج در بازار را با حضور حسن عرب، کشاورز نمونه و مدیر مزرعه در مازندران، حسین عسگری عضو هیات علمی دانشکده علوم و فناوری‌های زیستی و امیر آقاجانیان، عضو انجمن تولیدکنندگان برنج در دستور کار قرار داده است.
نقد قیمت برنج با نگاهی به گذشته
حسن عرب، کشاورز نمونه و مدیر مزرعه در مازندران: برنج بعد از نان بیشترین نقش را در سفره مردم دارد و مصرف آن رو به فزونی است. در سال ۱۳۹۹ کشاورزان هر کیلوگرم برنج را حدود ۹۰ هزار تومان می‌فروختند. در سال ۱۴۰۰ قیمت هر کیلو به ۱۲۵ هزار تومان رسید و همان زمان برندها هر کیسه ۱۰ کیلویی را تا ۱۹۰ می‌فروختند.
این روند در سال ۱۴۰۱ با واردات بی‌رویه برنج، تغییر کرد و قیمت فروش کشاورز به ۶۰ هزار تومان رسید، در سال ۱۴۰۲ به ۶۵ هزار تومان و در سال قبل به ۷۵ هزار تومان. امسال قیمت فروش کشاورز به‌تبع رشد قیمت بازار بالا آمد و الآن به ۱۸۵ هزار تومان رسیده است.
به این روند ۵ ساله که نگاه می‌کنیم، فقط نباید بگوییم قیمت برنج کشاورز چقدر رشد داشته؛ بلکه باید رشد هزینه‌های تولید را هم بگوییم. قیمت یک دستگاه تراکتور ایرانی سه برابر شده، قیمت یک کیسه کود شیمیایی ۱۰ برابر و دستمزد کارگر ۵ برابر رشد کرده است.
یک نفر باید بپرسد وقتی قیمت هر کیلو برنج برای کشاورز از ۱۲۵ هزار تومان به ۶۰ هزار تومان رسید و سه سال کشاورز در همین محدوده برنج می‌فروخت، چه اتفاقی افتاد و چه بر سر کشاورز آمد.
مشکل آن دوران واردات بی‌رویه بود که دلیل آن‌هم نبود آمارهای درست و شفاف است. مرکز آمار می‌گوید سرانه مصرف برنج هر ایرانی ۳۵ کیلوگرم است. فائو می‌گوید ۴۰ کیلوگرم و وزارت جهاد می‌گوید ۴۲ کیلوگرم. این وسط اختلاف کف و سقف آمارها به بیش از ۶۰۰ هزار تن می‌رسد. وارد شدن یا نشدن همین مقدار برنج می‌تواند بازار را به چالش بکشد به‌طوری‌که برنج به‌شدت ارزان شود یا قیمت آن بالا برود.
سهم کشاورز از قیمت برنج
حسین عسگری، عضو هیات علمی دانشکده علوم و فناوری‌های زیستی: در بحث قیمت برنج، سهم کشاورز از سهم فروشنده در بازار جداست. ما یک چالش جدی در عرضه کشاورزی داریم. کشاورز اگر مثل یک بنگاه اقتصادی فعالیت کند به دنبال رقابت و کسب سود است و اگر سود یک محصول کم شود به‌سرعت تغییر رویه خواهد داد؛ اما عمده کشاورزان سنتی و کوچک ما قادر به تغییر رویه سریع نیستند، اینها در حوزه محصول قادر به مهاجرت نیستند و روی زمین خودشان می‌مانند و درنهایت مجبور است محصول تولید کند.
در این میان محصول نهایی کشاورز چند دست می‌چرخد تا به بازار برسد و اگر ما مثلاً هر کیلوگرم برنج را ۳۰۰ هزار تومان می‌خریم، سهم کشاورز از این قیمت با کسر هزینه تولید، ۳۰ تا ۴۰ درصد است و سهم کشاورزی که ظرفیت انبارسازی داشته باشد نهایتاً به ۵۰ درصد می‌رسد.
در این سازوکار، وقتی قیمت مصرف‌کننده برنج بالا می‌رود آن پولی که به کشاورز می‌رسد تغییر نمی‌کند. از آن‌طرف، برنج کالایی است که بازارش ظرفیت بالایی برای ایجاد حباب و گران سازی دارد؛ اما کسی می‌تواند در بازار دخالت کند که ظرفیت بالاتری از کشاورز دارد.
در این بازار، ما برای ریشه‌یابی قیمت برنج نباید در قیمت نهاده‌های تولید برنج و کشاورزی بگردیم چون تأثیر آن‌ها در قیمت نهایی محصول از چند درصد فراتر نمی‌رود و سهم آن در جهش قیمت برنج بسیار پایین است.
فوتبالیستی که بازیگر بازار برنج شد!
امیر آقاجانیان، عضو انجمن تولیدکنندگان برنج و میهمان تلفنی برنامه: احتکار از سمت برندها نداریم. عمده دلایل گرانی برنج به خاطر افراد واسطه‌های بی شناسنامه در بازار تهران است. قبلاً هم گفتیم که ۵ درصد بازار برنج در اختیار برندهاست و ۹۵ درصد بازار در انحصار دلالان بی مجوز و بی شناسنامه. کسانی که سرمایه دارند و می‌خرند، بازار را تنظیم می‌کنند و به قیمت دلخواه برنج را برای بازار و شرکت‌ها بزرگ می‌فرستند.
برای یافتن بازیگران بازار برنج باید ببینید عمده شالی را چه کسی می‌خرد؟ ما که نمی‌توانیم بخریم؛ اما کسانی هستند که اصلاً کارشان برنج نیست و فقط به دلیل سود اتفاقی این بازار وارد گود شده‌اند. مثلاً یکی از بازیکنان تیم مطرح پایتخت به‌تازگی ۳۰۰ تن شالی از مازندران خریده است. وقتی سازوکار نباشد او هم برای منفعت اقتصادی این کار را می‌کند.
الآن هزینه تمام‌شده برنج حدود ۱۵۵ هزار تومان است و وزارت جهاد کشاورزی هم مصوبه دارد که اگر قیمت تا ۱۶۰ هزار تومان پایین آن روی این قیمت خرید تضمینی خواهد کرد. واقعیت این است که قیمت برنج در دوره ۵ – ۶ ساله اخیر نسبت به سایر کالاها افزایش غیرمعقولی نداشته اما با ادامه حضور این دلالان بی شناسنامه چه‌بسا بالاتر هم برود.
بازار نظارت ندارد
عرب: بعد از جنگ بخش بیشتری از نقدینگی جامعه صرف تأمین نیازهای اساسی برای روز مبادا شد و برنج یکی از کالاهای مورد استقبال بود چون بسیاری نیاز یک سال را خریداری می‌کنند. در بازار حبوبات هم وضعیت جالبی نداشتیم. در این وضعیت بازار با احساس کمبود مواجه شد و دلال‌ها هم سؤال موج شدند.
نکته قابل‌توجه اینکه ما به‌نوعی با نبود نظارت در حوزه برنج مواجه هستیم. شما اگر در جاده‌های شمال کمی با سرعت غیرمجاز رانندگی کنید بلافاصله پیامک جریمه برایتان می‌آید اما سؤال من این است که در همین جاده‌ها که نظارت قوی دارد، چطور تریلر حامل برنج وارداتی که از بندر امام خمینی (ره) راه افتاده و مقصد آن مثلاً ارومیه است سر از بابل درمی‌آورد و محموله‌اش تخلیه می‌شود؟
اصلاً برنج خارجی در استانی که تولیدکننده عمده برنج است، چه توجیهی دارد و چرا باید کار به‌جایی برسد که سازمان تعزیرات بیاید انباری بگیرد و فلان مقدار برنج خارجی کشف کند غیرازاین است که این برنج خارجی وارداتی با برند شمال به تهران و شهرهای دیگر ارسال می‌شود؟
چه کسی باید جواب این اتفاق را بدهد؟ وزارت صمت هم باید جواب بدهد که چرا با آمارهای مصنوعی و آمارهای اشتباهی که می‌گیرد، اجازه می‌دهد واردات برنج به‌جای ۷۰۰ هزار تن، ۵۰۰ هزار تن انجام شود و در پیک مصرف که قیمت بالا می‌رود، دوباره اجازه بدهد عده‌ای بگویند تولید امسال پایین است و باید به‌مراتب
آمار تولید و مصرف دقیق نیست
عسگری: من نه در مورد سرانه مصرف و نه درباره میزان تولید داخلی مبنای آماری درست و دقیقی نداریم. در این میان مصرف برنج رفته‌رفته افزایش پیدا کرده و در صنایع جانبی هم برنج و آرد برنج بیشتر مصرف می‌شود. با تغییر ذائقه مردم مصرف برنج بیشتر شده و اینها باید در آمارها گنجانده شود.
نکته دیگر اینکه دولت در بحث گندم ۳ میلیون تن ذخایر استراتژیک دارد اما در برنج دولت چنین ظرفیتی ندارد و انبارهای خانگی برنج داریم که من اسمش را احتکار نمی‌گذارم. ما نمی‌توانیم قیمت کالایی مثل برنج را خارج از فرایند بازار تعیین کنیم. اگر امروز کسی ۱۰۰ هم نخرد کشاورز مجبور است زیر ۱۰۰ بفروشد؛ اما وقتی در بازار خریدار هست قیمت بالا هم می‌رود. کشاورز هم زمان طولانی قادر به نگهداری نیست. نمی‌توانیم تصور کنیم یک کشاورز که محصولش را قدری دیرتر می‌فروشد یا آدمی که نیازش به برنج را انبار می‌کند، مجرم است. همیشه خرید بیش از نیاز در دوره‌های حساس اتفاق افتاده و در دوره فعلی هم تا حدی خرید بیش از نیاز به‌خصوص با جو گرانی برنج، در وضعیت بازار مؤثر است.
در بحث برنج باید بازار را شناسنامه‌دار کنیم. کسانی که در بازارگاه برنج فعالیت می‌کنند باید در سازوکار شفاف فعالیت کنند نه اینکه در فصل برنج همه وارد بازار شوند. الآن بازار روبه بالاست و با هجوم غیرمتخصص‌ها در بازار شالی بازهم افزایش قیمت خواهیم داشت
احتکار کجاست؟
عرب: کل عملکرد کشاورز و شالی‌کوبی شفاف است و همه‌چیز به دلیل صدور فاکتور شفاف است. وزارت صمت باید بگوید این برنج را بعد از شالی‌کوبی چه کسی می‌خرد، کجا می‌برد و چگونه می‌فروشد چون همه این فرایند هم باید از طریق نظام بانکی انجام شود.
آقاجانیان: کشاورزان چند سال بدجور کلاه سرشان رفته؛ اما امسال می‌بینم که کشاورز مثلاً ۵ تن برنج سفید داشته یک تن را فروخته و ۴ تن دیگر را می‌ترسد بفروشد در خانه نگه داشته تا با قیمی بفروشد که احساس نکند ضرر کرده است ... این تناژهای پایین در مقیاس بزرگ رقم زیادی می‌شود.
عسگری: من انبار خانگی را مؤثرتر و پررنگ‌تر می‌بینم. مسئولان نباید در طرف تولید تحکم یا حمایت کند. کشاورز هر قیمتی خواست می‌تواند بفروشد اما درنهایت قیمت نهایی در بازار و بر اساس تقاضای مردم تعیین می‌شود. ما یا ظرفیت تولید و عرضه به بازار داریم یا نه. اگر بخواهد قیمت تضمینی یا دستوری برای کشاورز بگذارد یا در سمت واردات هم همین کار را انجام دهد.
