علی‌بیت‌اللهی، رئیس بخش زلزله مرکز تحقیقات وزارت راه در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» به ضعف دستگاه‌های فعلی سنجش زلزله در کشور اشاره کرد و گفت: در شرایطی که بدون دستگاه نمی‌توان مشخص کرد که لرزه‌های اخیر تخلیه انرژی زمین است یا هشدرای برای زلزله‌های بزرگ‌تر، باید آمادگی لازم برای هر خطری وجود داشته باشد. این آمادگی به مفهوم ساخت ساختمان‌ها با استانداردهای کافی و مقاوم در مقابل زلزله است.
بخشی از ساکنان شمال شرقی تهران در ساعات ابتدایی روز پایانی مرداد ماه، زمین‌لرزه خفیفی را حس کردند؛ در ادامه داده‌های مرکز لرزه‌نگاری موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران (IRSC) نیز وقوع زلزله‌ای به بزرگای ۳.۴ریشتر را در ساعت ۵۰ دقیقه بامداد روز ۳۱ مرداد ماه در منطقه شمشک تایید کرد. محل دقیق این زلزله رومرکز اعلام شد، براساس اطلاعات منتشرشده این زلزله در عمق ۵ کیلومتری زمین، در فاصله ۸کیلومتری شمشک، ۹کیلومتری فشم و ۲۱کیلومتری شمال لواسان و در فاصله مستقیم ۳۵کیلومتری از محدوده مرکزی شهرتهران (۲۰ کیلومتری مرز شمالی شهر تهران) در مجاورت روستای لالان رخ داد. با وجود این و با توجه به شدت آن، این زلزله بدون خسارت و آسیب بود.
علی بیت‌اللهی، رئیس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» ضمن تشریح جزئیات زلزله شب گذشته پایتخت، ریسک بروز زلزله‌ای دیگر در تهران و شهرهای حومه را بررسی کرد. بیت‌اللهی درخصوص میزان حس شدن این زلزله توسط ساکنان تهران گفت: طبق بررسی انجام‌شده، بخشی از ساکنان شمال و شمال شرقی تهران که در زمان بروز زلزله بیدار بوده‌اند، لرزش زمین را حس کرده‌اند. اما به شکل معمول زلزله‌های کمتر از ۴ریشتر عمدتا چندان حس نمی‌شود. البته بررسی فعلی انجام‌شده مربوط به ساکنان شهر تهران بوده و طبیعتا ساکنان شمشک و فشم، شدت لرزش زمین را بیشتر حس کرده‌اند؛ اما ارائه داده دقیق در این خصوص نیاز به بررسی بیشتر دارد. این استاد دانشگاه پس از وقوع این زلزله داده‌ای را منتشر کرد که از آن حکایت داشت که طی بازه یک‌سال اخیر (۳۱مرداد۱۴۰۳ تا ۳۰مرداد۱۴۰۴) تعداد زلزله‌های رخ‌داده در محدوده تهران نسبت به مدت مشابه قبل (۳۱ مرداد ۱۴۰۲ تا ۳۰ مرداد ۱۴۰۳) کاهش یافته است؛ از این رویداد می‌توان با عنوان ثبات در رژیم لرزه‌خیزی و بی‌هنجاری در این منطقه یاد کرد.
بیت‌اللهی در پاسخ به سوال «دنیای‌اقتصاد» مبنی بر مثبت یا منفی بودن بی‌هنجاری زلزله گفت: بی‌هنجاری زلزله در یک منطقه، به شکل کلی می‌تواند رویدادی مثبت باشد. این موضوع را می‌توان با تشبیه به بدن انسان توضیح داد؛ اگر فردی دچار نوسان دمایی شود، پزشکان احتمال بروز یک بیماری عفونی را در وی می‌دهند؛ معمولا در علوم رفتار خارج از وضعیت نرمال، می‌تواند نشان‌دهنده تنش یا بی‌هنجاری باشد. خوشبختانه طی ۲۰سال اخیر رفتار لرزه‌خیزی در محدوده تهران ثابت و بدون بی‌هنجاری خاص بوده است. وی ادامه داد: وقتی در یک منطقه از زمین تنش و فشار اضافه شود، اثرات این افزایش تنش با افزایش تعداد زمین‌لرزه‌ها در آن منطقه خود را نشان می‌دهد؛ چنین رفتاری در محدوده تهران و اطراف آن طی سال‌های اخیر به وقوع نپیوسته، بنابراین می‌توان گفت که در این منطقه عدم تعادل جدیدی رخ نداده است. بیت‌اللهی تاکید کرد: طی حدود ۲دهه اخیر به نحو غیرمنتظره و تعجب‌آوری فعالیت لرزه‌ای قابل‌توجهی در محدوده شهری تهران رخ نداده است.
رئیس بخش زلزله مرکز تحقیقات وزارت راه درخصوص گسل مسبب این زمین‌لرزه گفت: با در نظر گرفتن خطاهای طبیعی موجود در مکان‌یابی زلزله‌ها و با توجه به سازوکار گسل‌های شناخته‌شده محدوده شمالی تهران، احتمالا شاخه شرقی گسل طالقان، مسبب این زمین‌لرزه بوده است. وی در تشریح وضعیت این گسل گفت: گسل طالقان، گسلی طویل است که نام آن به‌دلیل عبور بخشی از این گسل از محدوده طالقان انتخاب شده است؛ اما امتداد این گسل به شمال شرقی تهران نیز می‌رسد، این گسل بالاتر از گسل مشاء واقع شده است. شمال شهر تهران با ۳گسل بزرگ از جمله گسل «شمال تهران»، «مشاء» و «طالقان» مواجه است. وی ادامه داد: برای تهران هیچ زلزله دستگاهی بزرگی ثبت نشده؛ درواقع از زمان ثبت زلزله با دستگاه هیچ زلزله مخربی در تهران به وقوع نپیوسته است. اما بررسی تاریخی از وقوع زلزله‌های بزرگ در تهران و حومه آن در سده‌های قبل حکایت دارد. در زلزله‌های تاریخی به‌دلیل عدم ثبت دستگاه، نمی‌توان به شکل دقیق گفت که زمین‌لرزه به کدام گسل مربوط بوده است. با این وجود طی تاریخ بیش از ۱۵زمین‌لرزه بزرگ تاریخی برای تهران ثبت شده است. در عین حال حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ سال قبل زمین‌لرزه‌ای بزرگ در منطقه طالقان رخ داد که به ویرانی این منطقه انجامید؛ احتمال قوی داده می‌شود که این زمین‌لرزه مربوط به گسل طالقان بوده است.
بیت‌اللهی در توضیح شدت پراکندگی زلزله در منطقه مورد بررسی گفت: در منطقه وقوع زلزله اخیر، طی سال‌های گذشته رخداد قابل‌توجهی در زمینه زلزله رخ نداده است؛ اما اگر محدوده مورد بررسی را به شعاع ۱۰۰کیلومتری از مکان فعلی زمین‌لرزه افزایش دهیم؛ در این منطقه تعداد ۷۸۱زلزله با بزرگی ۲.۵ و بالاتر از سال ۲۰۰۶ میلادی تاکنون به ثبت رسیده؛ همچنین در این محدوده شعاع ۱۰۰کیلومتری این زلزله، در بازه حدودا ۲۰سال مورد بررسی، ۲زمین‌لرزه با بزرگی ۵ریشتر و بیشتر و ۲۰زلزله با بزرگی ۴ تا ۵ریشتر رخ داده و مابقی لرزه‌های ثبت‌شده شدتی کمتر از ۴ریشتر داشته است. این درحالی است که ۳گسل بزرگ مشاء، شمال تهران و طالقان به منطقه مورد بررسی (فشم) می‌رسد.
وی ادامه داد: عدم وقوع زلزله بزرگ بیش از ۴ریشتری در منطقه فشم (محل زلزله اخیر) را به دو شکل می‌توان تعبیر کرد: عدم بروز زلزله بیش از ۴ریشتر در این منطقه در یک نگاه، می‌تواند خطرناک باشند؛ چراکه وقوع زلزله کوچک و متوسط به نوعی راهی برای خروج انرژی درونی زمین است. بنابراین عدم خروج این انرژی می‌تواند رویداد بزرگی را در بلندمدت رقم بزند. به‌عنوان مثال شهری همانند بم برای سال‌های متمادی هیچ زمین‌لرزه‌ای به ثبت نرسیده بود، اما پس از چندین سال ثبات، زلزله‌ای بزرگ در این منطقه به وقوع پیوست.بیت‌اللهی افزود: البته وقوع زلزله‌های کوچک لزوما به مفهوم تخلیه انرژی نیست؛ در برخی موارد وقوع زلزله کوچک می‌تواند هشداری از تجمع انرژی بزرگ در دل زمین باشد که این انرژی هر لحظه امکان آزاد شدن را دارد. امروزه در دنیا با دستگاه‌های پیشرفته این موضوع که زلزله‌های کوچک هشداری برای وقوع زلزله بزرگ‌تری است یا خیر قابل سنجش است؛ اما با توجه به نبود چنین دستگاه‌هایی در کشور، باید هر موضوعی را در جنبه پرریسک‌تر درنظر بگیریم و برای موضوع پرخطرتر آمادگی داشته باشیم تا احتمال خطرات جانی و مالی به حداقل برسد.
این استاد لرزه‌نگاری تاکید کرد: انتظار می‌رود که از زلزله‌های کوچک غفلت نشود، چراکه زلزله‌های کوچک می‌توانند هشداری از وقوع زلزله به مراتب بزرگ‌تری باشند. البته در خصوص زلزله اخیر با توجه به ساعات سپری شده، بعید است که این لرزش، پیش‌لرزه برای زمین‌لرزه بزرگ‌تری باشد، اما باید نسبت به چنین لرزش‌هایی حساسیت کافی وجود داشته باشد.
وی در خصوص مراکز جمعیتی اطراف محل این زلزله (رومرکز) گفت: ۱۸شهر تا شعاع حدود ۵۵کیلومتری اطراف رومرکز واقع شده‌اند. شمشک در فاصله ۸کیلومتری از مرکز زلزله، با جمعیت ۳هزار و ۴۲۳نفر و هزار و ۱۸۳واحد مسکونی که از این تعداد ۳۳۱ واحد آن فاقد اسکلت است. فشم در فاصله ۹کیلومتری از مرکز زلزله با جمعیت ۶هزار و ۹۴۵نفری و با ۲هزار و ۲۵۸ واحد مسکونی که ۱۷۱مورد آن فاقد اسکلت است. لواسان در فاصله ۲۱کیلومتری از مرکز زلزله، با جمعیت ۱۸هزار و ۱۴۶نفر و با تعداد ۵هزار و ۹۹۴واحد مسکونی که ۱۰۰۶واحد آن فاقد اسکلت است. همچنین تعداد کل جمعیت مراکز جمعیتی شهری واقع در شعاع نیم‌درجه (حدود ۵۵کیلومتری)، از مرکز این زمین‌لرزه نیز ۹میلیون و ۴۲۳هزار و ۵۶۹نفر براساس داده‌های آخرین سرشماری مرکز آمار در سال۱۳۹۵ بوده است. این افراد در ۳میلیون و ۹۲هزار و ۹۴۶واحد ساکن هستند که از این تعداد بالغ بر ۲۸۹هزار و ۳۳۴واحد فاقد اسکلت است و طبیعتا در زمان بروز زلزله بزرگ به شدت آسیب خواهد دید.
