همشهری‌آنلاین - پروانه بندپی: شاید عجیب به نظر برسد اما گرمای هوا نقشی جدی در افزایش تخلفات رانندگی در شهرها دارد. موضوعی که کارشناسان و پژوهش‌ها هم آن را تأیید می‌کنند. دلیل روشن است: بالا رفتن دما باعث خستگی جسمی و ذهنی رانندگان، کاهش آستانه تحمل آنها و در نتیجه بروز رفتارهای پرخاشگرانه و خطرساز در پشت فرمان می‌شود؛ رفتاری که می‌تواند به تصادفات هم منجر شود.
گزارش‌های سالانه سازمان پزشکی قانونی نیز نشان می‌دهد که در فصل‌های گرم، مراجعات ناشی از نزاع خیابانی افزایش چشمگیری پیدا می‌کند. همین چند روز پیش هم رئیس پلیس راهور تهران بزرگ در آماری هشداردهنده اعلام کرد که تنها در ۱۳ روز ابتدایی مرداد، بیش از ۵۱ هزار فقره تخلف حادثه‌ساز در پایتخت ثبت شده است. آماری که به خوبی واقعیت ارتباط مستقیم گرما با افزایش پرخاشگری و تخلفات رانندگی را آشکار می‌کند.
آیا ایرانی‌ها ذاتا عصبانی هستند؟
البته کارشناسان می‌گویند افزایش تخلفات رانندگی و تصادفات شهری در فصل‌های گرم سال فقط براثر گرما رخ نمی‌دهد و عوامل دیگری هم در این زمینه دخیل هستند، اما تاثیر گرما بر مغز انسان می‌تواند یکی از دلایل مهم آن باشد. چراکه گرما موجب کاهش آستانه تحریک‌پذیری راننده می‌شود و افزایش واکنش های ناگهانی و بروز حالت تهاجمی و پرخاشگری را به دنبال دارد و موجب بالا رفتن میزان خطای تشخیصی انسان می‌شود که حاصل آن می‌تواند به افزایش تصادفات منتهی شود.
اما چرا کاهش تحمل افراد در گرما می‌تواند منجر به بروز تخلفات و سوانح رانندگی شود؟ آیا ما ایرانی‌ها ذاتا مردمی خشن، زودعصبانی و پرخاشگریم که پشت فرمان دائما از کوره درمی‌رویم و در رانندگی مرتکب تخلف می‌شویم؟
سرهنگ سوزان جوادنژاد، کارشناس ارشد روانشناسی عمومی، کارشناس تصادفات و رئیس دفتر تحقیقات کاربردی پلیس راهور تهران بزرگ در گفتگو با همشهری‌آنلاین در این زمینه به موضوع خیلی مهمی اشاره می‌کند و می‌گوید: از نظر علمی، مردم هیچ کشور و ملیتی ذاتاً عصبانی یا آرام نیستند. درواقع رفتار جمعیِ هر ملتی نتیجه ترکیب شرایط اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و قوانین آن کشور است.
به گفته این روانشناس، عواملی که می‌توانند محرک رفتار عصبی و خشن باشند اینها هستند: استرس‌های مزمن اجتماعی که ناشی از مشکلات اقتصادی، بیکاری و بی‌ثباتی اجتماعی است، کم‌اعتمادی اجتماعی؛ وقتی افراد به این باور برسند که "اگر من کوتاه بیایم، دیگری حقم را می‌خورد"، رفتار رقابتی و پرخاشگرانه تقویت می‌شود. و عدم تناسب جریمه یا مجازات با تخلف؛ متاسفانه گاهی پایین بودن میزان نرخ جریمه یا عدم تناسب مجازات با تخلف، رفتارهای خشن را بدون هزینه یا کم‌هزینه می‌کند و فرد ممکن است مجددا مرتکب آن تخلف یا رفتار خشن شود.
دلایل خشم و پرخاشگری در رانندگی
از دید روانشناسی اجتماعی، خشم و پرخاشگری در رانندگی یک پدیده چندعاملی است و ریشه آن ترکیبی از عوامل فردی، محیطی و فرهنگی است. این مطلب مهم را سرهنگ جوادنژاد به عنوان روانشناس و کارشناس تصادفات نیروی انتظامی می‌گوید و درباره آن توضیح می‌دهد: بسیاری از رانندگان قبل از ورود به خودرو تحت فشار کاری، اقتصادی یا خانوادگی هستند و خودروی شخصی برایشان یک "محیط تخلیه هیجانی" می‌شود. مثلا کارمندی که تمام روز با استرس کاری روبه‌رو بوده، در ترافیک کوچک‌ترین حرکت اشتباه راننده مقابل را "حمله شخصی" برداشت می‌کند. این می‌تواند ناشی از فشارهای روانی و استرس مزمن باشد.
این روانشناس ادامه می‌دهد: نکته دیگر این است که بسیاری از ما از کودکی، الگوهای پرخاشگرانه رانندگی را در والدین یا اطرافیان خود می‌بینیم و این الگو به مرور زمان درونی می‌شود. کودکی که پرخاش والدینش را در رانندگی می‌بیند، همان را بعدها بازتولید می‌کند. پس یادگیری هم در این مقوله خیلی موثر است.
به گفته سرهنگ جوادنژاد، کمبود آموزش مهارت‌های کنترل خشم و ارتباط مؤثر یکی دیگر از دلایل پرخاشگری در رانندگی است. در مدرسه، دانشگاه و حتی آموزشگاه‌های رانندگی متاسفانه کمتر به این مساله پرداخته می‌شود و خیلی از مردم در این زمینه واقعا دانش و آگاهی ندارند.
از نظر این روانشناس، هویت‌سازی از طریق خودرو هم یکی دیگر از دلایل پرخاشگری در رانندگی است. او می‌گوید: در جوامعی که اعتبار اجتماعی با نوع و سبک رانندگی گره خورده، برخی از افراد رفتار خشن را نشانه قدرت یا "کم نیاوردن" می بینند.
این کارشناس تصادفات می‌گوید: همچنین طبق پژوهش های علمی و روان‌شناختی انجام شده، برخی روانشناسان به این نتیجه نیز رسیده‌اند که خشم هنگام رانندگی می‌تواند ناشی از "تفسیر نیت دیگران" هم باشد. اگر حرکت او را عمدی بدانیم، خشم بیشتری نشان می‌دهیم اما اگر آن را اشتباهی سهوی فرض کنیم، واکنش‌مان بدون خشم خواهد بود.
گرما چطور پرخاشگری را تشدید می‌کند؟
روانشناسان معتقدند رفتار رانندگی بازتابی از شخصیت، هیجانات، میزان خشم درونی و کنترل فردی است. از نظر آنها فردی که قانون‌گریز، عجول یا پرخاشگر است، این ویژگی‌ها را در رانندگی هم نشان می‌دهد. با این حال روانشناسان هشدار می‌دهند که "شرایط محیطی و استرس" هم ممکن است فرد را وادار به انجام رفتارهایی کند که بازتاب شخصیت واقعی او نیستند.
رئیس دفتر تحقیقات کاربردی پلیس راهور تهران بزرگ ادامه می دهد: از نظر روانشناسیِ محیطی (Environmental Psychology)، گرما می‌تواند پرخاشگری را افزایش دهد. پژوهش‌های متعدد (مثلاً نظریه Temperature–Aggression Link) نشان داده‌اند که دمای بالای هوا منجر به افزایش ضربان قلب و تحریک‌پذیری سیستم عصبی شده و به تبع آن آستانه تحمل فرد (راننده) کاهش پیدا می‌کند.
سرهنگ جوادنژاد با بیان این که مطالعات علمی متعددی در کشورهای مختلف انجام شده که نشان می‌دهد گرمای زیاد با افزایش تخلفات رانندگی و حوادث جاده‌ای ارتباط دارد، می‌گوید: در تابستان به‌خصوص در شهرهایی با آلودگی هوا، خستگی و کم‌آبی بدن باعث کاهش خودکنترلی می‌شود.
سرهنگ جوادنژاد به مطالعاتی که در کشورهای مختلف درباره تاثیر گرما بر افزایش تخلفات رانندگی انجام شده، اشاره‌ای می‌کند:
* در چین، پژوهشی مبتنی بر داده‌های سیستم ملی نظارت بر آسیب‌ها نشان داد که در موج‌های گرمایی، ریسک آسیب‌های ناشی از تصادفات ۳.۶۱ درصد افزایش یافت. این افزایش در گروه‌های سنی ۱۵ تا ۶۴ سال برجسته‌تر بود.
* مطالعه‌ای در انگلستان که به افزایش خشونت، عصبانیت، اختلال خواب و خستگی در موج‌های گرما اشاره دارد، نشان می دهد که به طور خاص در روزهای خیلی گرم، تنش بین رانندگان هم افزایش می‌یابد.
* در آریزونا رانندگانی که بدون کولر در گرما گیر می‌افتادند، بیشتر به بوق زدن رو می‌آوردند.
* در آلابامای آمریکا در شرایط بدون بارندگی (روزهای گرم و خشک)، احتمال وقوع تصادفات تا ۲۳ درصد افزایش پیدا می‌کند.
به گفته این کارشناس تصادفات، این تحقیقات همگی نشان می‌دهند که گرمای شدید باعث کاهش عملکرد راننده از نظر جسمی و شناختی می‌شود و احتمال وقوع تصادفات و تخلفات رانندگی را افزایش می‌دهد.
۳ توصیه مهم برای رانندگی ایمن در گرما
اما آیا رانندگی ایمن و به دور از خشم و پرخاشگری در شهر شلوغ و همیشه ترافیکی مثل تهران ممکن است؟ سرهنگ جوادنژاد می‌گوید: بله شدنی است اما نیازمند این است که علاوه بر داشتن مهارت رانندگی حتما به مدیریت خشم، مدیریت استرس و مدیریت زمان توجه داشته باشید و آنها را تمرین کنید.
