مرجانه حسین‌زاده: «من آخرین روز پاییز به دنیا آمدم درست ۴۲ سال پیش» این جمله را محمد طهان در نمایش «یوتانازی» در حالی که لباس مشکیِ بازیگر نقش دکتر را به تن کرده، می‌گوید. درست وقتی صدای او در میان قطره‌های واقعی بارانی که نورِ آبی روی‌شان پاشیده، صدای رعدوبرق و شعله‌های طلایی ۱۶۰ شمع هر لحظه به صحنه بیشتر جان می‌دهند و مخاطب را مسحور می‌کنند. مخاطبانی که بعد از اتمام نمایش، به تعبیر خودشان، دوستان‌شان را برای تماشای این اثر دعوت می‌کنند.
تماشاخانه مایانِ مشهد این روزها میزبان نمایشی است که نام خود را بر سر زبان‌ها انداخته است؛ «یوتانازی». این درام روانشناختی که به شکاف باریک میان عشق و نفرت می‌پردازد، با نورپردازی خوب، خوانندگی و جلوه‌های بصری متفاوتی نظیر باران، تماشاگران را به سفری عمیق در پیچیدگی‌های احساسات انسانی دعوت می‌کند.
تمام جلوه‌های بصری و دکور این اثر، «یوتانازی» را به تجربه‌ای خوب برای علاقه‌مندان به تئاتر تبدیل کرده است. در این میان، حضور محمد طهان، یکی از بازیگران برجسته این نمایش، فرصتی مغتنم برای کندوکاو در لایه‌های پنهان «یوتانازی» و درک بهتر دغدغه‌های این اثر فراهم آورد. در این گزارش، به گفت‌وگو با محمد طهان نشسته‌ایم تا از زبان این دوبلور و بازیگر مشهدی که در سال‌های کوتاه حضورش در تئاتر، هرساله در جشنواره تئاتر فجر حضور داشته است، بیشتر با این نمایش و چالش‌های پیش‌روی او در ایفای نقش در «یوتانازی» آشنا شویم.
ورود به بازیگری با یک شوخی دوستانه
او در ابتدا با یادآوری چگونگی ورودش به حوزه بازیگری تئاتر گفت: «از سال‌ها قبل برای ورود به تئاتر و سینما پیشنهاداتی داشتم اما آن زمان به دلایل متعددی که از حوصله صحبت خارج است، این پیشنهادات را رد کردم و در همان حوزه دوبله به کارم ادامه دادم تا این که ساخت «کمپانی هنری مایان» را آغاز کردم. آن زمان برای «سویینی‌تاد» به من پیشنهاد بازی شد و این کار را با یک نقش منفی تجربه کردم و آن نقش را هم دوست داشتم.»
او افزود: «اما به صورت کلی ورودم به بازیگری با یک شوخی دوستانه شروع شد. بچه‌های تئاتر معتقدند صداپیشگان نمی‌توانند بازیگران خوبی باشند، یک روز که مشغول گفت‌وگو با میترا بابایی بودم اشاره به تک‌بعدی بودن صداپیشگان کرد. او گفت یک صدابازیگر نمی‌تواند بازیگر قابلی باشد و من در جواب گفتم اتفاقا یک صداپیشه خوب می‌تواند بازیگر خوبی هم باشد. کافی است بخواهد. اما یک بازیگر خوب الزاما نمی‌تواند صداپیشه خوبی هم باشد. بعد از او خواستم مسابقه‌ای بین خودمان بگذاریم که چند داور هم داشته باشد و هرکسی در این مسابقه بازنده بود، از حرفه خود، کناره‌گیری کند.»
این تهیه‌کننده تئاتر گفت: «چندماه بعد این قرار، کارگردان «سویینی‌تاد» به من پیشنهاد بازی داد. من برای این که به اجرا برسم تنها یک هفته زمان داشتم و خداراشکر توانستم از پس این کار برآیم، دیالوگ‌ها را حفظ کنم، ملودی‌ها را بفهمم و آن اثر به جشنواره تئاتر فجر هم رسید. آن زمان شاگردانم هم از این اثر استقبال خوبی کردند و آن کار توانست رکورد فروش تاریخ مشهد را بزند و این‌گونه بازیگری برایم جدی شد.»
او افزود: «پس از آن هم یک کار با رضا صابری به نام «ایرانیان» داشتم، بعد «یرما» را بازی کردم. پس از آن «خون‌رقصه» را مجددا با کارگردانی رضا صابری کار کردیم و پس از آن «بیرون پشت» و «یوتانازی» به صحنه رفتند.»
این صداپیشه مشهدی درباره «یوتانازی» گفت: «این کار را میترا بابایی به من پیشنهاد داد. از لحظه‌ای که تصمیم گرفتیم و متن را روتوش زدیم تا شروع به کارمان، ۱۵ روز زمان برد که به صحنه رفتیم. اتفاقا طراحی صحنه این اثر هم به عهده خودم بود، طراحی صحنه اکثر کارهایم نظیر فیلم «کلنل» به عهده خودم بوده است.»
محمد طهان با بیان این که «یوتانازی» ابتدا سال گذشته به صحنه رفت، گفت: «بعد از آن حدودا یک ماهی به صورت تک‌سانس در تماشاخانه مایان اجرا داشتیم. امسال هم یک‌باره بعد از جنگ ۱۲ روزه تصمیم گرفتم که به صحنه برویم و خدا را شکر تاکنون حدود ۵۵ اجرا داشته‌ایم.»
«یوتانازی» فقط ۲ هزار مخاطبِ تئاتر اولی را به صحنه آورده است
این بازیگر گفت: «از دید من «یوتانازی» نمایش شیکی است، درامی عاشقانه است و سلیقه من هم آثار «عاشقانه» است. «یوتانازی» صحنه‌های رمانتیکی دارد که مخاطبان هم آن را دوست دارند. «یوتانازی» فقط ۲ هزار مخاطبِ تئاتر اولی را به صحنه آورده است که به تعبیر خودشان با این اثر دلبسته تئاتر شده‌اند. ما در میان مخاطبان این نمایش، مخاطب پسری داشتیم که ۱۳ بار اثر را دیده بود و خانمی که ۱۱ به تماشای «یوتانازی» نشسته بود. این نشان‌دهنده این است که این نمایش رسالت خود را انجام داده است.»
محمد طهان گفت: «ما در تئاتر صاحب‌نظرانی داریم که معتقدند این اثر لایق این حجم از توجه نیست اما من می‌گویم یک نمایش مگر قرار است روی صحنه چه کاری انجام دهد؟ بازی‌ها در این اثر چند وجهی است اما اگر کسی بازی بازیگران این نمایش را دوست ندارد مشکلی نیست. سناریوی این کار پر از فراز و فرود است و به مخاطب سیلی می‌زند. لباس و گریم این اثر متفاوت است و خود فرم لباس دارای کاراکتر و شخصیت است. جلوه‌های ویژه بصری این نمایش و همین‌طور طراحی صحنه و باران در این اثر چشم‌نواز است. موسیقی این اثر بدون یک نتِ فالش و زنده است. یک تئاتر باید چه کاری انجام دهد که قابل تحسین باشد؟»
خطای یوتانازی کم است
او بهترین قاضی را مخاطب دانست و ادامه داد: «خطای این نمایش واقعا کم است، هیچ نمایشی نیست که ایرادی نداشته باشد، این اثر هم مانند همه کارها، ایراداتی دارد، اما وقتی ۹۹ درصد مخاطبان ما کامنت مثبت داده‌اند، یعنی اثر قابل دفاع است و خطای آن کم است. این نمایش سیلی محکمی به خیلی‌ها است، مایان توانسته آثار پرمخاطبی را تولید کند که تمام آن‌ها در زمان خود دارای ارزش هنری بوده‌اند و با اثری مثل «هرکول» رکورد تاریخ بلک‌باکس مخاطب را در مشهد با ۶۰۴۰ مخاطب شکست، اما با یک پروداکشن سنگین و هزینه تولید بسیار زیاد. اما «یوتانازی» یک کار کوچک و جمع‌وجور است که تنها با دو بازیگر و تعداد اندکی عوامل به زودی رکورد «هرکول» را هم خواهد زد.»
این بازیگر و صداپیشه گفت: «اگر نمایشی فروش دارد، باید از آن استقبال کنیم چرا که به سبد تئاتر کمک می‌کند. از ورود مخاطب به تئاتر همکاران‌مان حمایت کنیم، سالن‌ها باید به یکدیگر کمک کنند، ما در دور دوم هیچ حمایت یا تبلیغی در فضای مجازی از جانب اهالی تئاتر نداشتیم و صرفا دوستان نظاره‌گر بودند که سرنوشت اثر دیگر طهان چگونه پیش می‌رود اما خدا را شکر این نمایش هم مثل باقی آثار مایان هر شب با تمام ظرفیت به صحنه رفته است.»
الان وقتی مجوزی صادر می‌شود، یک رونوشت هم از آن برای اداره اماکن می‌فرستند با عنوانِ «جهت اقدام یا در برخی مواقع جهت استحضار» یعنی ما یک شورای نظارتی داریم که دیگر، بود و نبود آن اثرگذار نیست! پس اگر هر شخصی از یک اثر نمایشی روی صحنه، گزارشی منفی به اماکن بدهد که متاسفانه افراد برجسته زیادی داریم که اتفاقا مخبر هم هستند و همیشه در حال خراب‌تر کردن اوضاع می‌باشند، اداره اماکن مجاز است آن تئاتر را بازبینی کرده و در صورت تمایل جلوی آن تئاتر را بگیرد!
او افزود: «نمایش‌هایی که در آن موسیقی، رنگ و لعاب خوب، جلوه‌های بصری متفاوت و موسیقی درست وجود دارد همیشه مورد استقبال مردم مشهد هستند.»
طهان اظهار کرد: «آرش خیرآبادی به عنوان نویسنده سوژه جالبی را برای «یوتانازی» انتخاب کرده است. او در ابتدا متن «یوتانازی» را به ما پیشنهاد داد بعد ما با اجازه و مشورت ایشان داستان خیانت را در این نمایش پررنگ کردیم، موسیقی را به نمایش اضافه کردیم و این لوپ اول و آخر نمایش -که آن‌چه در شروع نمایش می‌بینیم در آخر هم هست- را به متن اضافه کردیم که تمام این‌ها با ویرایش آرش انجام شد. آرش نویسنده فرهیخته‌ای است که دست کارگردان و بازیگر را در تغییر باز می‌گذارد مشروط به این که به بدنه نمایشنامه آسیبی نرسد.»
مدیر کمپانی هنری مایان بیان کرد: «دیدیم هرچه جلوتر می‌رویم نمایش بهتر می‌شود، بعد من گفتم مگر می‌شود کار عاشقانه بدون موسیقی باشد؟ لذا موسیقی اضافه شد، بعد ایده باران را دادم. درواقع ایده باران را اولین بار در فیلم «کلنل» پیاده کردیم و بعد پروداکشن فیلم «کلنل» را این‌جا پیاده‌سازی کردیم.»
طهان گروه نمایشی «یوتانازی» را گروه بسیار خوبی دانست و اظهار کرد: «این گروه راحت‌ترین و ساده‌ترین گروه نمایشی است که بدون هیچ چالش، حواشی و غرور کاذب کار را پیش می‌برند. لذا شاید یکی از جذابیت‌های «یوتانازی» برای من همین گروه سالم آن است به همین دلیل در حال رایزنی هستم تا این نمایش را به تهران و کشورهای دیگر ببرم چراکه من حالم با این گروه خوب است.»
بخش‌هایی از «یوتانازی» زندگی من است
او افزود: «یوتانازی در واقع چند بخش از زندگی من است، دیالوگ‌هایی دارد که من خیلی دوست‌شان دارم چرا که مالِ خودم هستند، بعضی دیالوگ‌هایش واقعی است نظیر این که «من آخرین روز پاییز به دنیا آمدم درست ۴۲ سال پیش» این نقش و برخی از صحنه‌های این اثر، خیلی محمد طهان است. کاراکتر خودم هم انگار شبیه همین بازیگرِ «یوتانازی» است برای همین دوستش دارم، چراکه از بیرون شاید پوسته‌ای مغرور و خشک دارم اما درونم آدمی احساساتی و شکننده است، من در زندگی سختی زیاد کشیدم، کسی به من کمک نکرده، بدون یک ریال کمک مالی یا وام.»
این بازیگر گفت: «برای همین اندک چیزی که هستم خیلی تلاش کردم، من در خوشبینانه‌ترین حالت در ۲۴ ساعت ۴ ساعت می‌خوابم، افرادی که شاید در جامعه در چشم هستند عموما آدم‌های تنهایی هستند.»
تاتر مشهد اوضاعِ نابه‌هنجاری دارد
این تهیه‌کننده تئاتر در خصوص شرایط کنونی تئاتر مشهد گفت: «نمی‌توان گفت در حال حاضر وضعیت تئاتر مشهد کاملا بد است، چراکه این‌طور نیست، اما می‌توان این‌طور گفت که تئاتر مشهد این روزها اوضاعِ نابه‌هنجاری دارد، این‌روزها ما شاهد یک هرج‌ومرج در سیستم اداری هستیم که قبلا هم بوده اما الان بیشتر شده، به این معنی که این روزها اداره اماکن هم عهده‌دارِ مسئولیت نظارت بر نمایش‌ها شده و ممیزی‌های فراوانی به محتوای آثارِ روی صحنه اعمال می‌کند!»
او افزود: «الان وقتی مجوزی صادر می‌شود، یک رونوشت هم از آن برای اداره اماکن ارسال می‌شود با عنوانِ «جهت اقدام یا در برخی مواقع جهت استحضار» یعنی ما یک شورای نظارتی داریم که دیگر، بود و نبود آن اثرگذار نیست! یعنی اگر هر شخصی از یک اثر نمایشی روی صحنه، گزارشی منفی به اماکن بدهد که متاسفانه افراد برجسته زیادی داریم که اتفاقا مخبر هم هستند و همیشه در حال خراب‌تر کردن اوضاع می‌باشند، اداره اماکن مجاز است آن تئاتر را بازبینی کرده و در صورت تمایل جلوی آن تئاتر را بگیرد!»
طهان گفت: «تا آنجا که اطلاع دارم اداره اماکن قانونا نمی‌تواند به محتوای اثر نمایشی ورود کند! شاید هم من اطلاعاتم ناقص است. یعنی کارشناسان این اداره تخصصی در این حوزه ندارند، ما هم تخصصی در حوزه فعالیت‌های آنان نداریم و به عنوان مکان عمومی فرمانبردار قوانین آن‌ها هستیم. به عنوان مثال من اخیرا دو نمایش روی صحنه داشتم که از اماکن ورود و کار را تعطیل کردند! مجوز ارشاد توسط نهادهای بی‌ربط به تئاتر باطل می‌شود! یعنی این‌گونه این مجوز اعتباری ندارد و ما بیخود برای آن‌ها بازبینی می‌دهیم.»
او اظهار کرد: «به نظر من بهتر است اداره ارشاد کلا تعطیل شود و اهالی تئاتر مستقیما خدمت آن ارگان‌ها بازبینی بدهند و مستقیما مجوز را از آنان دریافت کنند که تکلیف خود را بدانند تا اینقدر تهیه‌کننده‌ها و سالن‌ها متضرر نشوند!»
تاتر مشهد سرانه مخاطب مشخصی دارد
این دوبلور خراسانی بیان کرد: «به عنوان کسی که یک سالن خصوصی تئاتر را اداره می‌کند می‌گویم که تئاتر مشهد سرانه مخاطب مشخصی دارد، یعنی سبد تئاتر مشهد عدد مشخصی دارد و ما می‌دانیم با تهران هم فاصله زیادی داریم، یعنی فروش میلیاردی برای مشهد رویاست، اما در تهران نه.»
او افزود: «چه چیزی باعث می‌شود در مشهد یک نمایش فروش میلیاردی را رد کند؟ این خلا به فقدان موسیقی و نبود طنز درست برمی‌گردد، مشهد شهر غمگینی است و مردم در تئاتر به دنبال این خلاها می‌گردند. کیوان صباغ این شکاف را برای مردم پر کرده اما خیلی‌ها به او بابت آثارش خرده می‌گیرند، در صورتیکه او سبد تئاتر مشهد را بزرگ کرده است و ما باید از او ممنون باشیم.»
محمد طهان گفت: «موسیقی چیزی است که می‌تواند تئاتر را نجات بدهد، البته موسیقی خوب، چون ما نمایش موزیکال هم داشته‌ایم که فروش و مخاطب خوبی نداشته است.»
باید ببینیم مخاطب چه چیزی را دوست دارد
مدیر تماشاخانه مایان مشهد گفت: «یک عده از روشنفکران تئاتر، تئاتر را فقط برای خودشان می‌دانند و معتقدند فقط خودشان باید خط‌مشی تئاتر را ترسیم کنند، اما این‌گونه نیست. ما باید ببینیم مردم چه می‌خواهند، مگر غیر این است که ما برای مردم کار می‌کنیم؟ کارگردان وقتی می‌بیند اثرش مخاطب ندارد باید در اثر بعدی فرم کارش را تغییر بدهد تا به چیزی که مردم می‌خواهند برسد. «یوتانازی» رنگ و لعاب و فرم اجرا را تغییر داده که مخاطب از آن استقبال می‌کند.»
او سقف مخاطب تئاتر مشهد را عددی نزدیک به ۲۰۰۰ نفر دانست و تصریح کرد: «اگر نمایشی از این سقف بالا می‌زند، یعنی عوامل آن نمایش برای جذب مخاطب فرم و عناصر دیگری را وارد آن اثر کرده‌اند، نباید به نمایش‌های طنز و موزیکال ایراد بگیریم، چراکه برای بقای سالن‌ها و تهیه‌کننده‌ها باید به سراغ عناصر جدیدی برویم که شاید خیلی مرسوم نیست اما بودنشان هم به قول صاحبان اندیشه این شهر که الحمدالله کم هم نیستند به بدنه تئاتر آسیبی نمی‌زند.»
بخش خصوصی مهجور است!
او در خصوص برخی تبعیض‌ها گفت: «شهرداری به یک سری افراد خاص، امکاناتی نظیر تبلیغات محیطی و اساسا آفر می‌دهد، افرادی که یا به خودشان نزدیک هستند یا کارهایی را می‌کنند که نه من بلدم نه علاقه‌ای به انجام‌شان دارم. شهرداری تاکنون به منی که در کمپانی هنری مایان و دیگر مجموعه‌های قبلی‌ام، سال‌هاست اشتغال ایجاد کرده‌ام هیچ کمکی نکرده است، من نزدیک به دوهزار شاگرد در این شهر داشته‌ام و از سال ۹۰ این مجموعه را به تنهایی پابرجا نگه داشته‌ام بدون کوچک‌ترین تسهیلاتی. شهرداری به من هیچ تخفیفی برای بیلبورد نمی‌دهد، اما به برخی افراد که نورچشمی هستند می‌دهد! این در حالی‌ست که من از جایگاه تماشاخانه شمایل و مایان بارها درخواست داده‌ام.»
او افزود: «اداره ارشاد متولی هنر است، اما برای ما تاکنون چه کاری انجام داده است؟ حتی مجوز من بعد از این همه وقت صادر نشده است! بخش خصوصی واقعا مهجور است.»
این تهیه‌کننده تئاتر گفت: «ما در مشهد ۳ سالن خصوصی تئاتر داریم، اما ممیزی‌هایی که در این‌جا هست در دیگر سالن‌ها نیست، از سویی دیگر خودِ تئاتری‌ها هم دست‌اندازهای زیادی در مسیر راه قرار می‌دهند! این است که حال تئاتر این شهر خوب نمی‌شود تازمانی‌که در این شهر چشم دیدن یکدیگر را نداشته باشیم، مشهد رشد نمی‌کند. از ترکیه، دبی و قطر و تهران به من درخواست داده‌اند که همین مجموعه‌ای که در مشهد دارم را آنجا با هزینه خودشان اجرایی کنم، اما من دلم می‌خواهد در شهر خودم باشم. اما متاسفانه متولیان هنر در مشهد قدر هنرمندان این شهر را نمی‌دانند.»
او در خصوص مبحث آموزش در تئاتر گفت: «مسئله مهمی که مرا اذیت می‌کند این است که در شهری که نام هنر بر سردرش می‌درخشد، معیارهای کسب مجوزِ آموزش در تئاتر، چرا اینقدر عجیب است؟ امروز هرکسی می‌تواند تئاتر تدریس کند. حوزه آموزش تبدیل به پدیده‌ای عجیب شده و آن جولانِ افراد فاقد صلاحیت در عرصه آموزش تئاتر به کودکان است.»
محمد طهان با بیان اینکه دیگر برای آموزش تئاتر مدرک تحصیلی و سابقه هنری نیاز نیست، گفت: «حتی رعایت اصول اخلاقی هم برای «استاد» شدن در تئاتر لازم نیست. کافی است چند کلامِ قلمبه‌وسلمبه درباره تئاتر بدانید و یک آگهی در فضای مجازی منتشر کنید تا استاد شوید و کودکان معصوم را به کارگاه‌های به اصطلاح تئاتری خود دعوت کنید، چرا کسی به این حوزه نظارت نمی‌کند؟ چرا نظارت تنها متعلق به برخی تماشاخانه‌های خصوصی است؟ چطور می‌شود با داشتن مشکلات اخلاقی و پرونده‌های قضایی، مدرس تئاتر یا نمایش خلاق در حوزه کودک شد؟»
او افزود: «درهای ورود به دنیای آموزش تئاتر در این شهر، اینقدر بی‌در و پیکر است که هر کسی بدون نظارت و بررسی می‌تواند وارد آن شود. فقط کافیست از طرف آموزشگاه یا فردی حمایت شود.»
طهان گفت: «امیدوارم به زودی درهایِ آموزش تئاتر را به روی افرادِ بی‌صلاحیت ببندند و آن را به دستِ متخصصانِ دلسوز و متعهد بسپارند که شکر خدا مشهد دارای مدرسان بسیار خوب و با اخلاقی هم هست.»
۲۴۲۲۴۲
