به گزارش همشهری آنلاین، دریای کاسپین که با ایجاد یک خط ساحلی در ۳ استان شمالی چهره شمال ایران را دگرگون کرده، حالا چند سالی است که برای خودش یک روز دارد؛ روز دریای خزر. در سال ۱۳۸۲ (۲۰۰۳) ۵ کشور ساحلی پیرامون خزر، کنوانسیون منطقه‌ای حفاظت از محیط‌زیست دریای خزر موسوم به کنوانسیون تهران را امضا کردند و در ۱۲ آگوست ۲۰۰۶ برابر با ۲۱ مرداد ۱۳۸۵ متعهد شدند تا مفاد این معاهده‌نامه را رعایت کنند و این روز را به عنوان یک واقعه مهم زیست‌محیطی جشن گرفتند. روزنامه همشهری به این بهانه در تلویزیون اینترنتی خود به این پهنه آبی پرداخت. دکتر حسن فاضلی نشلی، باستان شناس و استاد دانشگاه تهران در بخشی از این برنامه به سوالاتی درباره مطالعات باستان شناسی در این پهنه، تجربه گذشتگان از تغییرات اقلیمی در حاشیه کاسپین و ... پاسخ داد که در ادامه می‌خوانید.
آخرین نسل شکارورز اینجا ساکن بودند
این باستان شناس در ابتدای صحبت خود در توصیف حاشیه دریای کاسپین گفت: به سرزمین همای سعادت که پرنده افسانه ای ایران است خوش آمدید؛ پهنه شمال ایران سرزمین اسطوره هاست و فردوسی شاعر نامی ایران می گوید اینجا اسطوره ایران شکل گرفته است. اینجا سرزمین اسرارهای ناگفته ایران است.
حسن فاضلی نشلی که ۱۰ سال است درباره مازندران و سواحل کاسپین پژوهش می کند، اظهار کرد: انسانی که میلیون ها سال به صورت شکارچی زندگی می کرد ۱۲ هزار سال پیش به اهلی کردن گیاه و حیوان اقدام کرد و در نتیجه آن انسان وارد مقطع جدیدی شد که همه جهان معتقدند که این، نخستین انقلاب بشر است. این انقلاب آن قدر زندگی بشر را دگرگون کرد که حتی بنیادهای فلسفی بشر را هم تحت تاثیر قرار داد. همه دنیا معتقدند این نسل در زاگرس و خاورمیانه امروزی شکل گرفتند که بعد دو شاخه شدند و به شبه قاره هند و بخش دیگر هم وارد آسیای مرکزی شدند.
او افزود: من در دلم معتقد بودم در مازندران هم باید اتفاقاتی در این زمان افتاده باشد. ۱۰ سال است با یک تیم بین المللی در این باره کار می کنم از جمله کاوش در غار هوتو و کمربند و نتیجه مطالعات این شد که آخرین نسل شکاوروز در این منطقه زیسته است. چند ماه در غار زندگی کردم و دنیای دیگری را برای ایران باستان کشف کردیم. ایران در همه ادوار تاریخ پویا بوده است و حالا نقش مازندران هم در این تاریخ برجسته شده است. الان به نظر می رسد یکی از کانون های انقلاب نوسنگی و آغاز کشاورزی در همین مازندران فعلی قرار داشته است. در باستان دریا دقیقا نزدیک این مناطق بوده و این نسل در غار زندگی می کرده است.
چرا غار هوتو متمایز است؟
استاد دانشگاه تهران در بخش دیگری از صحبت های خود گفت: غار هوتو و کمربند از نکا به سمت بهشهر با یک فاصله ۱۰ دقیقه ای قرار دارد. قبل از ورودی بهشهر یک روستا به نام تروجن است. مردم شریفی دارد و شهیدان زیادی هم تقدیم انقلاب کرده است. غار در همین روستا قرار دارد. تاریخ این دو غار به ۱۵ هزار سال قبل برمی گردد و به نظر می رسد با تغییرات اقلیمی بین ۱۳ تا ۱۵ هزار سال پیش شاهد ورود شکارچیانی از قفقاز به آن بودیم. این چرا مهم است؟ وقتی در زاگرس اکتشاف می کنید کمتر به غاری برمی خورید که ۱۰ متر نهشته مربوط به دوره شکارورزی داشته باشد و نیم دیگر مربوط به جوامع روستانشین و کشاورز. این غار به همین دلیل متمایز است.
فاضلی نشلی افزود: درست است که نوسنگی مردم را به روستاها کشاند اما نکته این است که آخرین نسل شکارورز بودند که سال ها گندم و جو کشت کردند تا این گیاهان اهلی شوند. ما امروز مدیون آن ها هستیم که سر سفره مان غذا هست و حتی لباسی که می پوشیم را مدیون آن ها هستیم. آن ها فوک خزری و پرنده ها را شکار می کردند و به منابع غذایی زیادی دسترسی داشتند.
او با بیان اینکه نوسنگی یک انقلاب اجتماعی هم هست، توضیح داد: در این دوران آن ها احساس عاطفی هم داشتند. علاقه مادر و پدر به فرزند در همین دوره شکل می گیرد. در غار هوتو قدیمی ترین شواهد از حس عاطفی را داریم در حالی که این جنبه های عاطفی را در بین لایه های باستانی دیگر کمتر می بینیم. علاقه به همنوع، آغاز صنایع دستی و هنر، حکاکی روی استخوان، تزئینات و ... متعلق به همین نسلی است که موجب تغییر زندگی ما را فراهم کردند.
تجربه بحران های اقلیمی در حاشیه کاسپین
این باستان شناس در ادامه برنامه تلویزیون اینترنتی همشهری گفت: ما همین الان با بحران اقلیمی مواجه هستیم. این یک واقعیت تلخ است که گریز ناپذیر است و ما نمی دانیم بحران پیش روی ما چقدر طول خواهد کشید. دیرینه شناسان در ۴۰-۵۰ سال اخیر توانستند این را بررسی کنند که برخی بحران های اقلیمی حتی تا ۲۵۰ سال طول کشیده اند. در غار هوتو هم چنین نشانه هایی داریم. در حدود ۱۰ تا ۸ هزار سال پیش غار هوتو و کمربند متروک می شود و دریای خزر عقب نشینی می کند و منابع تغذیه ای شان از بین می رود. مدیریت کردند و سبک جدیدی از زندگی را پیش گرفتند با اهلی کردن گیاه و حیوان و بهره برداری درست از منابع این بحران را پشت سر گذاشتند تا به دوران شکوفایی برسند.
فاضلی نشلی ادامه داد: هر هزار سال یک بحران بزرگ اقلیمی در دنیا رخ داده است که معمولا بین ۱۵۰ سال تا ۲۵۰ سال طول کشیده است. ما سه نوع بحران محلی، منطقه ای و جهانی داشتیم. دنیا ۴۰-۵۰ سال است که از زیست شناسان و اقلیم شناسان خواستند که الگو بدهند درباره زمان این بحران ها و آن‌ها آمدند سراغ باستان شناسان.
او در ادامه تصریح کرد: کاری که ما باید انجام دهیم این است حواسمان باشد که همه محیط زیست را در گذشته پرستش می کردیم و باید از آن حفاظت کنیم. اکوسیستم در حال تغییر است و همه متخصصان باید به مردم بگویند که این بحران اقلیمی را باور کنیم. باید زمان را غنیمت بشماریم. تغییرات اقلیمی شوخی ندارد.
