آگاهی‌های افسر سوئدی از دوره قاجار و عثمانی

دنیای اقتصاد یکشنبه 19 مرداد 1404 - 00:09
دنیای‌اقتصاد: کــــــتــــاب «آگـــــاهــــی‌ها…» (Nägra Underrättelser) اثر کـــارل پتر فون‌هایدنشتام نخستین بار در ۱۸۲۵ به زبان سوئدی به چاپ رسید و تا سال 2025 به انگلیسی برگردانده نشده بود.

 این کتاب در میان آثار اروپاییانِ اوایل سده نوزدهم درباره امپراتوری عثمانی و ایران عصر قاجار، از جایگاهی یگانه برخوردار است. این اثر، که صرفا یک سفرنامه مرسوم نیست، گزارشی است موجز و برخوردار از ساختاری تحلیلی که نهادهای حکومتی، نظامی و دینی دو امپراتوری را بر اساس خدمت مستقیم نویسنده در استانبول و ارتش اصلاحگرِ ولیعهد، عباس میرزا، به تصویر می‌کشد.

فون‌هایدنشتام، افسر و دیپلمات سوئدی که پیوندهای عمیق خانوادگی و حرفه‌ای او را به جهان عثمانی متصل می‌کرد، روایت‌های حکایت‌گونه را وامی‌نهد و در عوض، به توصیف ساختارها و تحلیلی تطبیقی روی می‌آورد. او با تکیه بر مشاهدات شخصی خود و دیگر افسران اروپایی، چشم‌اندازی نقادانه و در عین حال آگاهانه از دو نظام سیاسی‌ای به دست می‌دهد که با فشارهای نوگرایی، اصلاحات داخلی و پویایی‌های متغیر بین‌المللی دست‌به‌گریبان بودند. روایت او که چاپ نخست آن بی‌نام نویسنده منتشر شد و در ۱۸۴۱ با نام خود او به تجدید چاپ رسید، همچنان در حوزه مطالعات عثمانی و ایران‌شناسی، منبعی مغفول و ناشناخته مانده است.

این نخستین نسخه‌ انگلیسی، دارای مقدمه‌ای

 تحلیلی- انتقادی، حواشی مترجم و نمایه‌ای جامع است. هدف از این برگردان، دسترس‌پذیر ساختن اثری گران‌بها برای پژوهشگرانِ تاریخ امپراتوری، دیپلماسی و اصلاحات در خاورمیانه است. نثر موجز و روش‌مند فون‌هایدنشتام، دیدگاهی نادر از اروپاییانِ اوایل سده نوزدهم را پیش روی محققان می‌گذارد که بیش از آنکه برآمده از قراردادهای ادبی باشد، در تجربه زیسته ریشه دارد و از این رو، دریچه‌ای روشنگر به چشم‌اندازهای اداری و ایدئولوژیکِ حاکم بر دولت‌های عثمانی و قاجار می‌گشاید.

مورخان اثر‌هایدنشتام را به‌عنوان متنی منحصربه‌فرد از سوی یک دیپلمات سوئدی ارزیابی می‌کنند. ویژگی شاخص سفرنامه مذکور این است که به‌جای روایت‌های حکایت‌گونه دلپذیر، بر تحلیل ساختاری نهادها تاکید دارد.‌هایدنشتام، در مقام افسر و دیپلمات، با تکیه بر سوابق خانوادگی‌اش در جهان عثمانی، به بررسی تطبیقی نهادهای حکومت و ارتش می‌پردازد و بیشتر بر ساختارها و تحلیل‌ها تمرکز می‌کند تا روایت داستانی. 

در اوایل سده نوزدهم، اروپا نگاهی تحلیلی و اغلب انتقادی به تحولات سیاسی و اصلاحاتی داشت که در دو امپراتوری نمایان شد: عثمانی تحت سلطه سلطان و پاشاهای اصلاح‌طلب و ایران تحت فرمان عباس میرزا. اثر‌هایدنشتام، با نگاه تطبیقی و مشاهده‌گر و روشمند مطالبی را عنوان می‌کند که در پژوهش‌های روز کمتر دیده شده است. پژوهشگران تاریخ امپراطوری عثمانی، تاریخ ایران قاجار، و دیپلماسی اروپایی در خاورمیانه می‌توانند از این متن منشایی تازه برای بررسی ساختار دولت‌ها و نظام‌ها بیابند. مرحله نخست ترجمه اکنون در دسترس پژوهشگران انگلیسی‌زبان قرار دارد و با حاشیه‌نویسی و تحلیل مترجم، قابل‌استفاده برای نقد و تامل روش‌شناسانه است.

منبع خبر "دنیای اقتصاد" است و موتور جستجوگر خبر تیترآنلاین در قبال محتوای آن هیچ مسئولیتی ندارد. (ادامه)
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت تیترآنلاین مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویری است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هرگونه محتوای خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.