مرضیه احقاقی: میانجی‌گری دونالد ترامپ رئیس‌جمهور ایالات متحده میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان به نتیجه رسید. براساس توافق باکو و ایروان، ارمنستان حق انحصاری مدیریت گذرگاه زنگزور را برای ۹۹ سال به آمریکا واگذار می‌کند. بنابراین گذرگاه جدید آذربایجان را به نخجوان متصل می‌کند و از خاک ارمنستان می‌گذرد، هرچند تحت مدیریت ارمنستان نخواهد بود. ترامپ این مسیر را «مسیر ترامپ برای صلح و شکوفایی جهانی» نامید. این مسیر می‌تواند نقشه ژئوپلیتیک منطقه قفقاز را دگرگون کند و معادلات ترانزیتی اوراسیا را به‌نفع بازیگران تازه تنظیم کند. بر اساس نظر کارشناسان این گذرگاه می‌تواند سهم ایران را از ترانزیت منطقه تا 30 درصد کاهش دهد و مسیر ارتباطی مستقیم ایران با اروپا را محدود کند. درهمین‌حال ایران از مسیر مواصلاتی ترکیه به منطقه آسیای مرکزی حذف خواهد شد. علاوه بر این، دسترسی ایران به بازارها و همسایگان محدود می‌شود.
نیکول پاشینیان نخست‌وزیر ارمنستان و الهام علی اف رئیس‌جمهور آذربایجان در کاخ سفید و در حضور دونالد ترامپ با امضای توافقنامه احداث کریدور زنگزور که حالا ترامپ نام «گذرگاه ترامپ» را به آن داده، رسما پذیرفتند یک شرکت آمریکایی در مرز شمال غربی ایران چنین مسیری را ایجاد کند. به این ترتیب مدیریت این مسیر ترانزیتی 40 کیلومتری به ایالات متحده واگذار شده است. درنتیجه این توافق، دسترسی ایران به مسیر اصلی زمینی اتصال به قفقاز و اروپا محدود خواهد شد. درهمین‌حال دسترسی به گرجستان و سایر کشورهای متصل به آن نیز دشوارتر خواهد شد. حال این سوال اساسی مطرح می‌شود که تاثیر این تغییر مسیر برای ایران چه خواهد بود؟
کاهش قابل‌توجه ترددهای ترانزیتی در ایران به بروز تبعات اقتصادی و تجاری برای کشور منتهی خواهد شد. در درجه نخست آنکه سهم ایران از درآمد ترانزیت منطقه کاسته خواهد شد. درهمین‌حال پیش‌بینی می‌شود که هزینه حمل‌ونقل کالاها از مسیرهای جدید افزایش یابد. این محدودیت جدید به‌خصوص با توجه به شرایط تحریمی کشور و محدودیت‌های موجود، عملا تاب‌آوری تولید و تجارت را تحت‌تاثیر قرار خواهد داد.
مجتبی بهاروند فعال اقتصادی در حوزه ترانزیت و بازرگانی خارجی در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» در ارزیابی توافقنامه احداث کریدور زنگزور و اثرگذاری آن بر عملکرد تجاری و صنعت لجستیک کشور گفت: احداث این کریدور تاثیر منفی بسزایی بر عملکرد ترانزیتی و تجاری کشور دارد. با احداث کریدور زنگزور، سهم کشور ما از ترانزیت منطقه تا ۳۰ درصد کاهش می‌یابد. درهمین‌حال ارتباط مستقیم ایران با اروپا محدود خواهد شد.
بهاروند در تشریح دقیق اعمال محدودیت بر ترانزیت و صنعت لجستیک کشور گفت: در حال حاضر کالایی که قرار است از ترکیه یا جمهوری خودمختار نخجوان به آذربایجان منتقل شود، باید به خاک ایران وارد و به آذربایجان منتقل شود. اما با آغاز به‌کار کریدور زنگزور، این محصولات به‌طور مستقیم از ترکیه و جمهوری خودمختار نخجوان به آذربایجان ارسال می‌شود. درهمین‌حال ایران از مسیر انتقال کالا از کشورهای اروپایی به آسیای میانه نیز حذف خواهد شد. این فعال صنعت لجستیک تاکید کرد: درواقع ایران احتمالا موقعیت طلایی خود را از دست خواهد داد. مقصر اصلی این شرایط و از دست رفتن فرصت‌ها، برخی سیاستگذاران هستند. ما فعالان صنعت لجستیک در طول سالیان گذشته نسبت به بروز چنین چالشی، هشدار داده بودیم. بااین‌وجود، تصمیم‌گیران روی حمایت برخی بازیگران ازجمله ارمنستان حساب باز کرده بودند.
وی افزود: البته تلاش ارمنستان برای صلح با جمهوری آذربایجان، به‌منزله در اولویت قرار دادن منافع ملی است، کمااینکه از تصمیم‌گیران هر کشوری انتظار می‌رود منافع ملی خود را مدنظر داشته باشند. اما اکنون دسترسی ما از طریق ارمنستان محدود شده و جایگاهمان از منظر ژئوپلیتیک ضعیف‌تر خواهد شد. این فعال اقتصادی در حوزه ترانزیت و بازرگانی خارجی گفت: متاسفانه اعمال تحریم‌های طولانی‌مدت علیه اقتصاد ایران در طول سالیان گذشته به از دست رفتن فرصت‌های تجاری کشور منجر شده است. در چنین شرایطی لازم است سیاستگذاران کشور از طریق مذاکره استیفای حقوق ملت را در دستور کار قرار دهند. واقعیت آن است که کنار گذاشتن مذاکره در سطح بین‌المللی به منزله از دست رفتن منافع ملی کشور خواهد بود.
بهاروند افزود: در طول این سال‌ها فرصت‌هایی برای ارتقا سهم ایران در کریدورهای بین‌المللی وجود داشته است. با این حال، فرصت‌ها در سایه عملکرد نامطلوب برخی سیاستگذاران از دست رفته‌اند. متاسفانه برخی سیاستگذاران ما شناختی دقیقی از فرصت‌های موجود در عرصه تجارت خارجی ندارند. این فعال عرصه تجاری گفت: ورود یک کانتینر به خاک ایران و خروج آن به مقصد کشور دیگر، 1500 تا 2000 دلار برای کشور درآمدزایی به همراه دارد. اما سیاستگذاران، نسبت به این درآمدزایی مهم توجه کافی نداشته‌اند و همین کم‌توجهی به از دست رفتن فرصت‌ها منجر شده است. در چنین فضایی کنار گذاشته شدن ایران از مسیرهای بین‌المللی به شکل‌های مختلفی همچنان ادامه دارد. کمااینکه به زودی بندر فاو در کشور عراق آغاز به‌کار خواهد کرد و موقعیت ایران در حوزه ترانزیت باز هم تضعیف خواهد شد. انتظار می‌رود با آغاز به کار این بندر مهم تجاری، ترانزیت ایران به مقصد عراق نیز عملا از دست برود. این دست محدودیت‌ها در سایر مرزها نیز ادامه خواهد یافت.
سعید ایرانمنش کارشناس اقتصادی در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» در تشریح اهمیت کریدورها بر اقتصاد کشورها گفت: کریدور مسیری است که برای تسهیل جابه‌جایی کالا، مسافر، و خدمات طراحی شده است. کریدورها به تسهیل تجارت و افزایش صادرات، بهبود زیرساخت‌ها و لجستیک، افزایش دسترسی به بازارهای جدید، و کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل و آلودگی کمک می‌کنند. درهمین‌حال کریدورها زمینه تقویت روابط سیاسی و امنیتی بین کشورها را فراهم می‌کنند. به این ترتیب باید این‌طور ادعا کرد که کریدورها تاثیر مثبت بسزایی بر ایجاد رونق اقتصادی خواهند داشت.
وی افزود: اثرگذاری جدی کریدورها بر اقتصاد به کشورهایی اختصاص دارد که تجارت جزء اثرگذاری بر اقتصاد آنها است. بااین‌وجود با نگاه کلی به شرایط سیاسی، اقتصادی و تجاری کشور شاید بتوان ادعا کرد که برای ما تجارت و روابط تجاری در اولویت نبوده است. در این میان بروز مشکلات متعدد در روابط ایران و سایر کشورهای دنیا به ایجاد انزوای تجاری کشور منجر شده است. ایرانمنش گفت: ایران از فرصت‌های ویژه‌ای برای تجارت با همسایگان برخوردار است. ایران می‌توانست به گذرگاه تجاری مهمی در منطقه بدل شود، بااین‌وجود در سایه نبود نگاه تجاری و اقتصادی، فرصت‌های بالقوه از دست رفته‌اند. ما اساسا برنامه‌ای برای بهره‌مندی از این شرایط نداریم. این کارشناس اقتصادی گفت: راه رشد اقتصادی کشور از مسیر توسعه تجارت می‌گذرد. چنانچه سیاستگذاران این نگاه را بپذیرند، عملا مسیر توسعه کریدورها فراهم می‌شود. بااین‌وجود در غیبت چنین نگاهی، فرصت‌های تجاری از دست خواهد رفت.
